Hersengymnastiek NWO Cognitie Publieksdag 6 februari 2004 Dr. Rudolf W.H.M. Ponds Neuropsycholoog - Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Niet-Aangeboren Hersenletsel - PMS Vijverdal Vakgroep Psychiatrie en Neuropsychologie – Universiteit Maastricht hersengymnastiek

Hersengymnastiek - onderwerpen Geheugenklachten van jong tot oud Waarom vergeten we wat we leren? Geheugentraining / hersengymnastiek: zin en onzin hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugenklachten 1971 personen 39%: vergeetachtig Toename met leeftijd Leeftijd < 50 jaar: 30%! Mate van hinder en bezorgdheid: weinig leeftijdsverschillen Vindt u zichzelf vergeetachtig? hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugenklachten Oorzaken vergeetachtigheid Jonger dan 50 jaar: Spanningen Emotionele problemen Interesse Concentratie Oorzaak ‘buiten’ het geheugen Ouder dan 50 jaar: Leeftijd Oorzaak ‘binnen’ het geheugen hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugenklachten Vergeten ouderen ‘anders’ dan jongeren? 1358 personen, leeftijd 25-85 jaar Cognitive Failure Questionnaire (CFQ): Frequentie van 25 alledaagse cognitieve vergissingen zoals: namen vergeten wegwijzers niet zien niet op woorden kunnen komen afgeleid worden spullen kwijt vergeten wat je kwam halen dagdromen hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugenklachten Cognitive Failures Questionnaire (CFQ) en leeftijd hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugenklachten Vergeten ouderen ‘anders’ dan jongeren? (subjectief) ouderen ervaren meer vergeetachtigheid i.v.t. jongeren ouderen meer bezorgd over hun vergeetachtigheid geen typisch ‘ouderdomsvergeten’ (objectief - testonderzoek) verschillen zijn niet zo groot als vaak gedacht jong en oud: vooral opzoekprobleem hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugenklachten De top 5 van geheugenklachten (normale populatie) Namen vergeten Niet op woorden kunnen komen Spullen kwijtraken Teksten / gesprekken niet goed onthouden Vergeten van plannen en voornemens hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugenklachten De top 5 van geheugenstrategieën (normale populatie) Vaste / opvallende plek Notitie agenda / kalender In gedachten nalopen Concentratie Associaties: er omheen denken hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Waarom vergeten wij? Verval in de tijd (trace decay) vgl. zandspoor / voetstap op het strand Geldt voor vrijwel alle informatie hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Waarom vergeten wij? Vergeten door interferentie (beïnvloeding) A B tafel kaas voet otter ……. ……. man foto boor water auto duim Groep 1 (blauw): leert A  leert B  recall A Groep 2 (rood): leert niets  leert A  recall A hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining automatisch sensorisch geheugen gecontroleerd werkgeheugen of kortetermijngeheugen verwerkingsmodule opslagmodules: visueel en auditief gecontroleerd langetermijngeheugen procedurele geheugen declaratieve geheugen episodisch geheugen semantisch geheugen hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining werkgeheugen of kortetermijngeheugen verwerkingsmodule opslagmodules: visueel en auditief Beperkte capaciteit: 7-9 eenheden informatie (bv telefoonnummer) Onderhoudsbewerking: door herhaling (in aandacht houden) blijft informatie aanwezig Elaboratieve bewerking: selectie, organisatie/ordening, associatie met bestaande kennis voor overdracht naar langetermijngeheugen (dit is ‘leren’ en ook ‘trainbaar’) ‘Diepte van elaboratieve verwerking’ is bepalend voor: 1. duurzaamheid opslag (minder verval in tijd) 2. onderscheidbaarheid (minder interferentie) hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining langetermijngeheugen procedurele geheugen declaratieve geheugen episodisch geheugen semantisch geheugen Onbeperkte capaciteit: geen grens qua tijd en omvang Procedurele geheugen: - vaardigheden, conditionering - kennis kan niet worden verwoord (beschrijf hoe je fietst!) Declaratieve geheugen: - kennis kan worden verwoord (semantisch: beschrijf een fiets) (episodisch: beschrijf jouw fiets) hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining Bestaan er geheugenpillen?: NEEN ! Komen er binnenkort geheugenpillen?: NEEN ! (duurt nog lang, geheugen te complex) Werken de middelen die ik bij de drogist koop (bv. Ginko Biloba)? JA ! (maar laat ze ook eens staan) hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining   Hersengymnastiek - Geheugentraining Niet meer capaciteit door training/oefening geheugentaken Geheugen is geen spier, geen kwestie van meer planken (LTM) vgl bibliotheek Wel efficiente opslag en retrieval door organisatie (verbanden leggen, verrijken, associaties, etc.), goed ordeningssysteem (werkgeheugen) bibliotheek In dit geval: strategie van ‘chunking’ tot kleinere betekenisvolle eenheden Leren van betekenisloze rijen cijfers (820945820237647 … 432)   hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining Nog niet duidelijk of het effectief is: extra mentaal en sociaal actief (schaken, bridgen, lezen, computer, fitness, ….) - onderzoeken spreken elkaar tegen - kip of het ei probleem - lichamelijk fit lijkt zeker goed - te weinig prikkels is niet goed (rust roest), maar dat wel niet zeggen dat extra prikkels verbetering geven! - wat is de norm voor ‘actief’, hoe vul je dat in? hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining Vergeten door bezorgdheid: ‘psychologisch’ vergeten Geheugenfalen Verlies zelfvertrouwen door overbezordheid of catastrofale reacties Selectieve waarneming: - letten op missers - normaal wordt abnormaal Cognitieve inspanning - te veel inspanning - te weinig inspanning Versterking gevoel van falen hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining De bezorgde bibliothecaris: Angstig naar het werk Angstig op het werk: Controleren / vermijden Veel spanning / faalangst “dat lukt me niet” “doe alles fout” “val zo door de mand” “ben vast iets vergeten” hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining Slecht geheugen? Stap 1 - Wat is de oorzaak !!! Geheugendagboek Dag Wat Reactie Oorzaak Oplossing Ma sleutels onrust, zelf in de nadenken! zoek gejaagd, jaszak met tas op kop rits gedaan Di afspraak schaamte afgeleid door geen, normaal vergeten excuses telefoontje vriendin (ziek) - 3 weken lang, elke dag - vast tijdstip - ook opvallende momenten van niet-vergeten noteren hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining Inzichten dagboek 1. Vergeten valt mee: niet veel of steeds hetzelfde 2. Slechte randvoorwaarden geheugen: onvoldoende aandacht, tijd, organisatie en ordening 3. Geheugenangst: overbezorgd, irritatie, faalangst 4. Kwetsbaar geheugen: wat helpt dan? hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining Interne geheugenstrategieën (bijna altijd inprenting/opslag) - Herhaling (eenvoudig, effectief, spreiden) - Ordening, systeem - Verbanden leggen (wat weet ik hier al van) - Visualiseren / verbeelden - Ezelsbruggetjes (MVDWOP) - Wie, wat, waar, wanneer (systematisch terugzoeken) Bruikbaar en effectief, maar …. voor beperkte informatie veel oefening vereist creativiteit vereist hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining Externe geheugenstrategieën - Mensen om je heen - Agenda / notities altijd bij je hebben, direct opschrijven links de dag, rechts notities (dagboek) - Vaste plekken, vaste gewoonten (regelmaat) - Varianten op de knoop in de zakdoek Effectief en zeer algemeen bruikbaar en … het geheugen wordt niet lui hersengymnastiek

Hersengymnastiek - Geheugentraining Moraal van het verhaal Iedereen vergeet! U weet meer dan u denkt! Blijf actief zoals dat bij u past! Niet ‘paniekeren’, maar persisteren! Gebruik uw verbeelding Orden! en leg verbanden Gebruik een agenda hersengymnastiek