Gedrag van het Paard 2012 NHB Deurne

Inleiding Waarom doet mijn paard niet wat ik wil dat het doet? Hoe krijg ik het paard zover dat het wel doet wat ik wil! Men probeert een “recept” maar kijkt niet naar de fundamentele oorzaak

Inleiding Het probleem ligt bij ons omdat wij het paard niet begrijpen of doordat we de situatie verkeerd benaderen of door wat we van het paard verwachten. Er bestaan fundamentele verschillen tussen paard en mens. Xenophon 2000 jaar geleden: “Als u zich gedwongen ziet om met paarden om te gaan , is het een zaak van gezond verstand om zich hierover enige kennis eigen te maken”.

Inleiding Paardengedrag en paardenwelzijn gaan hand in hand! Mensen hebben de neiging hun eigen ideeën en gevoelens op het paard te projecteren “ik heb het koud dus mijn paard moet een deken op” “of: “het gemak dient de mens De mens “bekrachtigt” vaak precies datgene wat ze het paard willen afleren !!!

Wat verstaan we onder gedrag?

Ethologie Ethologie: De wetenschap die zich bezighoudt met het gedrag van een dier Doel van gedrag: handhaven van een dier in zijn omgeving

Gedrag van het paard Het gedrag van het paard is nog niet geëvolueerd Het paard de-domesticeerd erg gemakkelijk

Gedrag Kuddedier Sociaal gedrag Vriendschapsbanden Domesticatie

Niet gedomesticeerde paarden Veiligheid: Grote groep sneller roofdier zien Grote groep individu minder kans te worden gedood.

Socialisatie paard vs andere soorten Veiligheid: Kuddes paarden zullen zonder problemen contact zoeken met andere dier soorten Scherpere en meerdere zintuigen verhogen veiligheid Bv. Impala’s / gnoes /zebra’s

Voeding Natuurlijke behoefte: Darm functioneert op energiearm, vezelrijk rantsoen. Darm functioneert bij continue vulling.

Gedrag Paard is een vluchtdier = primaire respons

Veiligheid Natuurlijke behoefte: Zintuigen registreren roofdier. Vlucht is grootste overlevingskans.

Zintuigen Zicht Bijna 360 graden Binoculair en monoculair

Sociale structuur kudde Natuurlijke behoefte: Paardenkudde: sociale groep van merries met nakomelingen met 1 of 2 hengsten.

Sociale organisatie Familiegroepen (harems) van vrij levende paarden bestaan vaak uit één dominante hengst, een beperkt aantal merries (meestal minder dan tien), en nakomelingen jonger dan 3 jaar. 'multiple male bands' voor; allianties van een dominante hengst met volwassen satelliet hengsten Jongere groepen, dit zijn harems van jonge merries en hengsten (2-5 jr)

Peer group Sociaal: De veulen groep, gevormd van af een leeftijd van enkele weken, heeft een blijvende band Merries verlaten de kudde: 1,5 - 2,5 jaar Hengsten verlaten de kudde: 1 - 2 jaar

Sociaal gedrag binnen de kudde De kudde is voor het individuele paard het belangrijkste in zijn bestaan om te overleven. Agressief gedrag komt in het wild veel minder voor als bij gedomesticeerde paarden.

Merries De merries hebben onderling meestal een duidelijke rangorde De leidende merrie bepaalt de verplaatsing naar nieuwe graasgebieden en de richting van beweging Vriendschapsbanden

Dominantie Voor paarden is het belang van dominant zijn niet groot Overleven is afhankelijk van een kudde Voortplanting zowel bij dominante als ondergeschikte merries Voeding is niet voorbehouden aan dominante dieren

Conflicten door huisvesting Sociaal: isolatie/spenen/agressie Voeding: energierijk/tijdsduur Veiligheid: vlucht mogelijk- heid/beweging

Waarom zijn onze paarden soms agressief ? Wij dwingen de afstand tot dominante dieren te verkleinen Wij dwingen dominante en ondergeschikte dieren tegelijk te eten Wij dwingen de dieren tot wisseling in contacten

Wild / gedomesticeerd: spenen. Abrupt volledig weg halen bij moeder Onbekende omgeving Onbekend maatjes Restrictie zintuigen

Acceptatie dominantie Paard accepteert dominantie gemakkelijk (ook van de mens) Ontwikkeling conflict: De mens begrijpt het paarden gedrag vaak niet. Het paard begrijpt menselijk gedrag vaak niet….

Onvrije conflicten Het paard is niet in staat de conflict situatie op te lossen Er ontstaat chronische stress Chronische stress leidt tot stereotypisch gedrag of automutilatie

Verandering leefgewoontes Leefgewoontes van paarden zijn in loop van de tijd ook veel veranderd: Wilde paard 24 h per dag buiten / eten / rondtrekken Moderne sportpaard gemiddeld 6 uur of minder naar buiten / minder beweging / ander soort voer

Stalondeugden…. Erfelijk Ontstaan uit basaal mechanisme wat bij alle paarden aanwezig is Overdrijvingen van fundamentele gedragingen.. GEEN ‘PRODUCTEN’ wat stalondeugden geneest of verhinderd!!!

Welzijn gebaseerd op 5 vrijheden Vrij van dorst, honger en onjuiste voeding Vrij van fysiek en fysiologisch ongerief Vrij van pijn, verwondingen en ziekte Vrij van angst en chronische stress Vrij om hun natuurlijke (soorteigen) gedrag te vertonen =>Gezondheid - en welzijnswet voor dieren

Conclusie: Het paard heeft het door de domesticatie in een aantal opzichten gemakkelijker Echter door onbegrip is het mogelijk om conflictsituaties te ontwikkelen op de punten: sociaal, veiligheid voeding Met als gevolg: => onvrije conflicten => chronische stress => stereotypisch gedrag

Rol van het karakter? Wat is het? Wat zegt het? Hoe ga je er mee om?

Leerprocessen Overlevingskans van wilde dieren is afhankelijk van de mogelijkheid om opgedane ervaringen te benutten in latere omstandigheden

Wat is leren? Instinct Aangeleerd gedrag (imprinting / training) Leren = associaties maken

Conditioneren Aangenomen verandering van het gedrag Klassiek conditioneren: Een zenuw prikkel herhaald koppelen aan een zgn. onvoorwaardelijke prikkel, zorgt dat deze prikkel alleen, het vermogen krijgt een reactie uit te lokken =>Bv. Hond Pavlov: Bel lokt speekselen uit.

Conditioneren Operant conditioneren: Een gedrag die toevallig al in het gedrag van een dier optreed, gebruiken om een omgevingsverandering te laten optreden NB. voorwaarde: Gewenste gedrag onmiddellijk belonen =>Vb. Skinner box, door op pedaal te drukken toegang tot voer.

Operant conditioneren Belonen of bestraffen snel na gewenste gedrag bekrachtiging bestraffing Positief Drukken op pedaal > voer Respons freq + Drukken op pedaal > schok Respons freq - Negatief Drukken op pedaal > uitblijven schok Drukken op pedaal > uitblijven voer

Inprenting Voorvallen uit de vroege jeugd hebben irreversibel invloed op latere gedrag Socialisatie periode van jonge dieren

Inprenting Gevoelige periode Snel verloop Irreversibel

Inprenting

Latent leren Toevallig opgenomen informatie als leerervaring verwerken Opgedane kennis van soortgenoten, roofdieren zijn gevaarlijk, zonder kennis te maken met roofdieren

Imitatie leer Dieren kopiëren gedrag van soortgenoten

Conclusie Er zijn een aantal natuurlijke manieren van leren voor een paard: Conditioneren (klassiek en operant) Inprenting Latent leren Imitatie gedrag => Tijdens de omgang met paarden zullen wij hier gebruik van moeten maken

Evolutie paard Begin evolutie van het paard: 50 miljoen jaar geleden Begin domesticatie van het paard 6000 jaar geleden

Evolutie van het paard

Wat is evolutie?

taxonomie Rijk: Dieren (Animalia) Stam: Gewervelden (Vertebrata) Klasse: Zoogdieren (Mammalia) Orde: Onevenhoevigen (Perissodactyla) Familie: Paardachtigen (Equidae) Geslacht: Equus Soort: Equus caballus

Evolutie Evolutie: Voorouder paard, vosachtige (Eohippus / Hyracotherium) 70 mln jr geleden 4 tenen aan voorbeen, 3 tenen aan achterbeen 25-40 cm groot Moeras Vruchten en bladeren

Hyracotherium (Eohippus=dageraadpaard) Eoceen Ca. 55 miljoen jaar Ca 35 cm. Moerassige bossen Zachte bladeren Vier tenen voor drie tenen achter

miohippus Mioceen 18 miljoen jaar Ca 60 cm. Explosieve uitbreiding grasvlakten Grassen Drie tenen

Pliohippus Plioceen 5 miljoen jaar Ca 120 cm. Grasvlakten grassen Één teen

Equus holoceen heden paardachtigen paard ezel zebra Één teen

Equus caballus (huidige paard)

Equus

Rudimenten Griffelbeentjes Overblijfselen van de 2e en 4e vinger

Rudimenten Zwilwrat Overblijfsel van de duim Spoor Overblijfsel van de pink

Domesticatie 4000 soorten zoogdieren --- het paard 1 van de 10 soorten die succesvol gedomesticeerd is. Van de 10.000 levenswijzen zijn er maar heel weinig geschikt om samen te gaan met de mens Alle gedomesticeerde paarden die tegenwoordig op aarde leven stammen waarschijnlijk af van de paarden die 6000 jaar geleden werden gedomesticeerd in Oekraïne

Domesticatie Paard niet is uitgestorven is een geweldige meevaller: Groot Laat geslachtsrijp Maar 1 jong per keer Gevoelig voor rampen (insectenplaag, moeilijk herstel populatie, i.v.m kleine dieren die snel voortplanten)

Evolutie Evolutionaire voordelen: snelheid uithoudingsvermogen langere levensduur (alle zoogdieren leven gemiddeld 1,5 miljard hartslagen) weinig voedsel, minimale kwaliteit hebben van blindedarm diasteem (ruimte tussen voortanden en kiezen) geen horens of gewei passieve standapparaat

domestisatie Ca. 6000 jaar geleden Uit de 3 type zijn 4 basistypen ontstaan Keltische of hoogvlakte pony Europese en Aziatische pony Steppenpaard Woestijnpaard

Ras Een ras is een groep dieren Binnen een bepaalde soort dieren Bij onderlinge kruising worden erfelijke eigenschappen door gegeven

Ras (voorbeeld) Een ras is een groep dieren fries Binnen een bepaalde soort dieren paard Bij onderlinge kruising worden erfelijke eigenschappen door gegeven zwarte kleur / veel behang

stamboek In een stamboek worden paarden geregistreerd Een stamboek kan allen voor een bepaald ras zijn Een stamboek kan voor paarden met een bepaald doel zijn

stamboek Ieder ras heeft een stamboek Niet ieder stamboek heeft een ras

Type Paard gefokt voor een bepaald gebruiksdoel

Type (voorbeeld) Paard gefokt voor een bepaald gebruiksdoel Springpaard Dressuurpaard Quarterhorse

koudbloed Zwaar gebouwd paard met een rustig temperament Gefokt voor langdurige arbeid in een laag tempo

warmbloed Licht gebouwd temperamentvol paard Gefokt voor korte arbeid in een hoog tempo

Arabisch volbloed Woestijnpaard grondlegger van de Thouroughbred, de Engelse Volbloed De Arabier heeft 17 ribben, 5 lendenwervels en 16 staartwervels, andere rassen respectievelijk 18, 6 en 18

Engels volbloed Ontstaan in Engeland voorbestemd voor galoprennen Drie hengsten aan de basis van het ras: Darley Arabian, Godolphin Arabian en Byerley Turk. Ingeschreven in het General Studbook in Engeland

Tegenwoordig Naast het moderne sportpaard leeft ook nog steeds (in kleine getale) het wilde steppepaard De verschillen zijn enorm!

Vragen?