Julia, Lilian, Anna Meinsina, Rinke en Hermine Spirituele zorg Julia, Lilian, Anna Meinsina, Rinke en Hermine

Wat is spiritualiteit eigenlijk? Velen associëren het met ‘kerk’ en ‘geloof’. Dat wat ons beweegt, wat zin geeft aan ons bestaan, de drive, de ziel, de bron van ons leven. Zin: betekenis, stemming, bedoeling, genoegen, verlangen. In alles wat de mens doet en meemaakt, zoekt hij naar zin.

Beweging: spiritualiteit is de beweging in de mens die zin zoekt en vindt, altijd opnieuw. Een mens wil betekenis kunnen geven aan dingen die gebeuren in zijn leven. Het is een proces dat gedurende het hele leven verder gaat, in alles wat iemand overkomt en ook in het maken van keuzes. Sterker nog: spiritualiteit bepaalt mede hoe iemands leven loopt, het is een basis waaruit keuzes worden gemaakt, het bepaalt hoe iemand in het leven staat.

Spiritualiteit betreft dus weliswaar een geestelijke dimensie, maar dat wil niet zeggen dat het ongrijpbaar of onzichtbaar blijft in mensen – integendeel. Zin doet iets met mensen, ze veranderen erdoor, ze worden in beweging gezet. Spiritualiteit wordt concreet in wat mensen doen en laten, in hun denken en voelen, in hun levenservaringen en de keuzes die ze maken.

Wat is dan ‘spirituele zorg’? Zorg voor datgene wat van existentieel belang is voor patiënten en hun naasten. Existentieel = betrekking hebbend op het menselijk bestaan. Een aantal thema’s die van belang zijn: Zingeving Regie- en controleverlies Tijdsperspectief Verbondenheid en isolement (Wan)hoop Levensbalans Geloofsovertuiging

Welke competenties zijn van belang bij het bieden van ‘spirituele zorg’? Basisvoorwaarden De verpleegkundige: - luistert vanuit een betrokken en onbevangen houding. - kan afstand nemen van eigen opvattingen en beleving omtrent spiritualiteit. - kan reflecteren op de wisselwerking tussen eigen en andermans opvattingen en beleving. - respecteert andere meningen en belevingen en erkent eigen grenzen.

2. Spirituele dimensie van het verplegen. De verpleegkundige: - probeert in gesprek met de patiënt een beeld te krijgen van zijn spiritualiteit en eventuele zorgvraag in deze, ook in relatie tot zijn ziekte/handicap. - kan in samenspraak bekijken hoe de spirituele zorg het beste geboden kan worden. Bijv. door een geestelijk verzorger / pastor in te schakelen, maar dit is niet altijd nodig. - behartigt ook zelf een deel van de spirituele zorg door het geven van informatie en door aandacht voor de spirituele dimensie in de dagelijkse zorgverlening. - blijft verantwoordelijk voor de continuïteit van de spirituele zorg in rapportage, planning, uitvoering en evaluatie.

3. Kwaliteitszorg en deskundigheidsbevordering. De verpleegkundige: - vertaalt de kennis inzake spirituele zorg in een bijdrage aan kwaliteitszorg (beleidsaanbevelingen, verbeterprojecten, andere zorgverleners coachen). -verwerft initiële kennis inzake spiritualiteit.

Spirituele zorg in de praktijk Hilde Karssies Pastoraal medewerker Protestantse gemeente Dokkum-Aalsum-Wetsens Ervaring met geestelijke verzorging in verzorging- en verpleeghuizen. De volgende vragen komen aan bod: Wat verstaat u onder spiritualiteit? Wat denkt u dat spiritualiteit kan bieden voor de mens? Vindt u het belangrijk dat er genoeg aandacht is voor spiritualiteit in de zorg? Waarom? Vind u dat er op het moment voldoende aandacht is voor spiritualiteit in de zorg? Wat vindt u belangrijk in de zorg ten aanzien van de spirituele behoeften van mensen met een verstandelijke beperking? Heeft u zelf ervaring met verstandelijk beperkten en geestelijke verzorging? Zou u daar over willen vertellen?

Wat verstaat u onder spiritualiteit? ‘De geest: dat wat je denkt, voelt ervaart en beleeft.’ ‘Hoe kijk je tegen die werkelijkheid aan? Wat denk je, voel je, ervaar je? Hoe interpreteer je de wereld om je heen?’ ‘Vaak wordt de fout gemaakt dat er bij spiritualiteit gelijk aan godsdienst en geloof wordt gedacht.’ ‘Je wordt geconfronteerd met jezelf, met je diepste innerlijk en je beleving van de werkelijkheid.’

Wat denkt u dat spiritualiteit kan bieden voor de mens? ‘Spiritualiteit is iets dat ieder mens heeft’ ‘Als mensen geconfronteerd worden met ingrijpende gebeurtenissen steken vragen naar de zin van het leven de kop op.’ ‘Zo is ieder op zoek naar antwoorden op de grote vragen van het leven.’

Vindt u het belangrijk dat er genoeg aandacht is voor spiritualiteit in de zorg? Waarom? ‘het is belangrijk dat er goede geestelijke verzorging is’ ‘Aandacht voor deze vragen kan een enorme bijdrage leveren aan het welzijn van patiënten en bewoners.’

Vind u dat er op het moment voldoende aandacht is voor spiritualiteit in de zorg? ‘Nee.’ ‘tijd van bezuinigingen’ ‘Zorgverleners zijn niet doordrongen van het grote belang van goede geestelijke verzorging’

Wat vindt u belangrijk in de zorg ten aanzien van de spirituele behoeften van mensen met een verstandelijke beperking? Heeft u zelf ervaring met verstandelijk beperkten en geestelijke verzorging? Zou u daar over willen vertellen? ‘Ik heb vooral ervaring met mensen in verzorgings- en verpleeghuizen. ‘ ‘Sinds anderhalf jaar werk ik in een kerkelijke gemeente’ ‘Aandacht, nabijheid en bemoediging/troost zijn heel belangrijk bij geestelijk zorg.’

Welke plaats dienen verstandelijk beperkten in te nemen in de samenleving? Verandering binnen de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking: Van geconcentreerde, aanbodgerichte zorg Naar gedeïnstitutionaliseerde, vraaggerichte zorg Integratie: meedoen in de maatschappij. Het totale leven speelt zich af in de maatschappelijke context (wonen, werk, onderwijs, vrije tijdsbesteding, zorgverlening, vriendschappen). Deelnemen aan reguliere voorzieningen en diensten. Ontmoeten van mensen in de directe leefomgeving.

Acceptatie en emancipatie Keuzevrijheid. Participatie. Ontwikkeling. Integratie leidt tot realisering van kwaliteit van bestaan: Acceptatie en emancipatie Keuzevrijheid. Participatie. Ontwikkeling. Respect, privacy en veiligheid. Familie, vrienden en sociale contacten.

Maar in praktijk kan het ook juist complicaties brengen: Te maken met mensen met een beperking (hun noden, wensen, beperking) en met de lokale samenleving (haar kenmerken en bereidheid of weerstand om mensen met een beperking in haar midden op te nemen). Grote diversiteit binnen de populatie mensen met een beperking  consequente individuele aanpak. Groot proces  voortdurende alertheid en toezicht is van belang. De bereidheid van de rest van de bevolking om mensen met een beperking daadwerkelijk in hun samenleving op te nemen, is onvoldoende. Er zijn veel gevallen waarin het werkelijke integreren niet is gelukt. (Bron: Verontruste familieleden, 1999; Zembla, 2000).

Wat vinden wij belangrijk t.a.v. spirituele zorg? Alertheid. Zorg op maat, vraaggerichte zorg. Afstand bewaren van eigen opvattingen. Familie inlichten, wanneer nodig.

Stelling Er moet meer aandacht besteed worden aan spirituele zorg binnen de verstandelijk gehandicaptenzorg.

Bronnen Spiritualiteit - Richtlijn ‘Spiritualiteit als verpleegkundig aandachtsgebied’ (september 2008); Dienst Geestelijke Verzorging en Pastoraat; geraadpleegd via https://www.umcn.nl/Research/Departments/SpiritualandPastor alCare/Documents/richtlijn_spiritualiteit.pdf Spirituele zorg (december 2010); Agora Ethiek en Spirituele Zorg; geraadpleegd via http://www.gh.nl/~/media/Files/Onderzoek/ZS/Publicaties/11062 9VisiedocumentSpiritueleZorg.ashx Spirituele zorg - Landelijke richtlijn, Versie: 1.0 (06-06-2010); Vereniging Integrale Kankercentra; geraadpleegd via http://www.palliatief.nl/Portals/31/richtlijnen/2010-augustus- richtlijn-spirituele-zorg-pallialine-richtlijnen-palliatieve-zorg.pdf Mensen met een verstandelijke beperking in de samenleving (juni 2002); Martin Schuurman; LKNG; geraadpleegd via http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/docs/producte n/Mensen_met_verstandelijke_beperkingen.pdf