Drama Religieus Wijnroes Bevrijding Tragische strijd Dionysos Bromios Bakkhos Wijnroes Bevrijding Tragische strijd

Uiting van geloof Optocht Muziek Dans Zang kleding

Twee soorten Komedie tragedie

dithyrambos Koor Strophisch Dionysos saters

Ontwikkeling Phase 1 Koor-koorleider Koryphaios Gedramatiseerd verhaal Reactie koor

Thespis 530 Hypokrites Karakter Koryphaios Dialoog Masker tragedie

Tragediedichters Aischylos Sophokles Euripides

Delen tragedie Lyriek Koorliederen Kommoi scènes

Vaste opbouw 1. Proloog 2. Parodos koor Gesproken dialoog/monoloog Introductie in verhaal 2. Parodos koor Orchestra Fluit Dans zang

Vervolg opbouw 2 Epeisodia Stasima Dialogen Stichomythie Agoon Bodeverslagen Kommos Stasima commentaar

Vervolg opbouw 3 Exodos Dithyrambe: parodos, exodos en stasima

inhoud Strijd Noodlot Goden Mensen Katastrophe Mythologisch historisch

Bronnen Epische cycli Homeros Thebe Medea Historie mythen

karakters Goden Heroën Legendarische mensen Binnen grenzen van het mogelijke

Thema Niet per se eenmalig Soms door 1 dichter vaker

Handeling Éénvoudig Met krisis Realiteit Binnen paar uur Op 1 plaats Bode vereist

karakteruitbeelding Geen karakterisatie Daad bepaalt geluk Geen ontplooiing

Aristoteles Muthos/plot Mimesis afgeronde handeling Logische samenhang Muthos beperkt

Grootste effect Peripeteia Anagnoorisis hamartia fobos Eleos katharsis

Taal Attisch Dorisch

Aischulos 525-456 Adel 500: 1e optreden 18 zeges Marathon- en Salamisstrijder Sicilië 80 titels tragedies en saterspelen 7 overgebleven Innovatie: 2e acteur

Sophokles 490-405 Adel 27 jaar 1e tetralogie Zege op Aischulos 20 zeges Innovaties: 3e acteur Geen samenhangende tetralogie Schrijver niet meer hoofdrol Geschilderde decors Van de 100 spelen 7 over

Euripides 480-406 Salamis geboren Kamerfilosoof Cultureel revolutionair Geen deel aan het politiek leven Naar Macedonië; dood op jacht 1e deelname 455 1e x 1e prijs 441 5 eerste prijze; 1x postuum Meeste succes na zijn dood Van de 92 stukken 19 tragedies en 1 saterspel over

Wereldbeschouwing Aischulos Onvoorwaardelijk geloof aan dogma’s Niet o.i.v. filosofen Almachtig noodlot (moira) en ananke verplettert de mens Helden strijden niet tegen het lot Helden volharden in wil/hamartia  ondergang

Sophokles Moira/lot Vrije wil Daden door karakter verklaard

Euripides Verlicht Anti mythologische tradities Strijd tegen passie Rationalist Anti mythologische tradities Strijd tegen passie Menselijke verdwazing Natuurlijke verklaring

Aischylos Dramatische handeling Eenvoudig Geen verwikkelingen Weinig dialoog Koor-handeling

Sophokles Dramatische handeling Vrije wil Verrassende verwikkelingen Meer actie Binnen 1 tragedie Intrige ingewikkelder Lyrische delen minder belangrijk

Euripides Dramatische handeling Meer actie Meer intrige Minder goede samenhang: DEUS EX MACHINA

Aischylos Karakters 1 hoofdtrek hoogverheven

Sophokles Karakters Geschakeerd Diepste zieleroerselen Hardnekkig gedrag

Euripides Karakters Innerlijke zielestrijd Realistisch Passie afzonderlijke machten Grote rol voor vrouw

Koor Aischylos Sophokles Euripides Groot aandeel Wel grote deel Beïnvloed handeling niet meer Euripides beperkt

Komedie Koomos Ooidia Festelijke optocht Verkleed als dier Gezongen liederen: spottende dialogen/twistgesprekk en

486 Officieel erkend Competitie van 3 of 5 dichters Subsidie/leitourgia Koor Kostuums Spelers

Opvoering Kleine Dionysia: januari Grote Dionysia: maart De godin Nike staat op deze vaas (440-430 v.C.) afgebeeld met een stier en een drievoet, waardevolle prijzen voor winnaars van de grote Dionysia

Drie perioden Oude komedie 500-400 Aristophanes Politiek, religieus, cultureel Grof Rol koor aanzienlijk

Aristophanes 446 v.Chr. – 386 v.Chr. 40 komedies 11 bewaard 1e toen hij 18 was Aristocraat, grootgrondbezitter Bij de elite Bevriend met Socrates! De Wolken Antidemocraat Toch verschillende malen aangeklaagd Zeer fantasierijk

Midden komedie 400-320 Burgerlijk door val democratie Parodie op mythen Intermezzi koor Weinig van over

Nieuwe komedie 320 - Romantische ingewikkelde liefdesperikelen Onverwachte ontknoping, happy end Moderne klucht Menander Bron voor de Romeinen en Shakespeare

Opbouw oude komedie Elementen oude optocht Musical Op vaste plaatsen handeling onderbroken door koor en fluit

Formele opbouw I Proloog Thema/probleem hoofdpersoon Parodos Opkomst koor Koor belangrijk: geen doorlopend verhaal Liederen, muziek, dans Agoon: discussie van oorspronkelijk spottende opmerkingen

Formele opbouw II Parabasis: het terzijde treden Inhoudelijk buiten intrige Dichter spreekt via koor tot publiek Dichter prijst zich Kritiek op bepaalde personen Alazoonscènes: geven aan wat de hoofdpersoon bereikt heeft Koomos: feestelijke uittocht

Boodschap Tragedie: alles wat gebeurt heeft bepaalde zinvolheid Komedie: bespotting/overdrijving van probleem Onmogelijke oplossing Neem problemen niet al te serieus

Impact op toeschouwer Toeschouwer voelt zich superieur aan komedieheld Probleem komedieheld  relativiteit eigen probleem

Aristophanes Weinig van bekend 427 eerste optreden (minimaal 17 jaar) 388 laatst overgebleven stuk: De Ploutos 380 gestorven 50 jaar schrijver: 40 komedies Vriend van Plato, Sokrates Hield zich bezig met Dionysos en Afrodite

Verkeerde interpretatie Vaak gezien als antireligieus: Goden voorgesteld als clowns met lage trekjes Priesters als leugenaars Maar: slechter is leuker Loutering door te pikken op autoriteit

Piëteit Aristophanes is vol van piëteit Sympathie bij de goden, natuurlijke machten, de geordende kosmos Offers op het eind  religieus kader

Didactische rol In de parabasis: handel volgens de natuurlijke orde Geluk bij natuurlijke balans Negatieve kritiek is leuker

Problematiek Verstoring balans Oplossing: herstel orde Vreugde: viering herstel

Handeling I A Vervreemding Proloog: Afkeer Wanhoop Ongeduld Hoofdfiguur: gescheiden van de maatschappij Moeilijk te begrijpen Ziek, gek

Handeling II B. Vervreemding leidt tot actie Werkelijkheid terug naar eigen idee natuurlijke orde Door doortastend onwerkelijk ingrijpen Daad link tussen werkelijkheid en fantasie Acceptatie van daad Gewone wetten gelden = herstel orde

Handeling III Morele gelijk getoond in alazoon scènes poneria

Handeling IV Feest wegens geteste nieuwe orde Komische katharsis Religieuze viering Einde komedie/dag

Opvoering Koor toegekend door staat Archon eponymos: Grote Dionysia Archon basileus: Lenaia Onmiddellijk na ambtsaanvaarding in juni Politiek belang

Aanvraag Inleveren synopsis en kostenraming Toekenning: leitourgia Choreeg Protagonist Hierna pas schreef de dichter zijn stuk.

Choreeg Normaal 1 koor per Jaar Aristophanes 411: Lysistrata en Thesmophoriazousai 406/5 2 choregen per stuk

Kosten Tragedie 3000 drachmen Komedie 1600 (slaaf kostte 100-300) Choregie: burgerplicht: zo kwistig mogelijk Religieuze eer

Taken choreeg Recruteren koorleden met schrijver en protagonist Betalen kostuums, fluiters, niet sprekende acteurs

Koor Amateurs Militair getraind Volksdans Professional(s)

dichters Zondagsschrijvers Kleine groep profs Didaskalos/producent Schrijven Componeren Dans Regie Hoofdrol Aristophanes: chorodidaskalos en productei

acteurs Protagonist Alleen mannen: travestie Dominante vrouwenrollen Lot 1/3 tot ½ van tekst Alleen mannen: travestie Dominante vrouwenrollen Deuteragonist en 3e en 4e acteur

charakteres Maskers Prototypen: oude vrouw, komische man etc. Echte portretten: Sokrates Geen mimiek

Kleding Nauwsluitende chitons Wattenvulling Toneellaarzen phallos

theater Dionysostheater 10.000 plaatsen Cavea, orchestra Altaar van Dionysos Skene Parodoi Toneelmachine ekkuklema

Machina ekkuklèma

publiek Vrouwen? Xenoi Metoiken Alle lagen van de bevolking

jury 10 leden 1 per tribe Gekozen uit 100 aan begin van festival door lot Oordeel laatste dag 5 urnen door het lot aangewezen Jury niet in contact met publiek, maar niet tegen publiek 3 prijzen Laatste dag het voordeligst

Lenaia Januari 3 dagen Geen xenoi subtiel

Grote Dionysia Maart Veel xenoi Slapstick