Attention Deficit Hyperactivity Disorder Martine Thys ADHD Attention Deficit Hyperactivity Disorder Martine Thys Vanaf de jaren zeventig wordt ‘ADHD’ de officiële benaming. ADHD is de afkorting voor … = aandacht tekort en hyperactiviteitssyndroom) De stoornis heeft in het verleden andere benamingen gekend. In de jaren ’30 duikt de term ‘hyperkinetische stoornis voor hte eerst op. Men dacht dat een geboortetrauma enof erfelijkheid het drukke gedrag veroorzaakten. Rondde jaren ’50 ontstond de uitdrukking Minimal Brain Damage (MBD), wat staat voor een minimale schade aan de hersenen die ecter te klein is om te meten. Vanaf 1960 werd de term Minimal Brain Dysfunction ingevoerd. Deze term verwijst naar een functionele stoornis die kan te wijten zijn aan het niet goed functioneren van bepaalde delen van de hersenen.

DEEL I Kenmerken van ADHD Subtypes Over/onderdiagnostisering of inhaalbeweging? Signaleren door de leerkracht Oorzaken Specifieke leeftijdskenmerken Bijkomende kenmerken Comorbiditeit Behandeling

Kenmerken Aandachtstekort Impulsiviteit Hyperactiviteit

Aandachtsproblemen 1. Selectieve aandacht 2. Volgehouden aandacht Aandacht richten op wat belangrijk is en bijkomstige zaken terzijde schuiven 2. Volgehouden aandacht In staat om gedurende een bepaalde tijd de aandacht gericht te houden op één taak, spel of gesprek 3. Verdeelde aandacht Het vermogen om de aandacht te verdelen over twee of meer dingen tegelijk

Symptomen van aandachtstekort Geen aandacht voor details Slechts beperkte duur aandacht volhouden Niet luisteren wanneer er tot hem gesproken wordt Taken, opdrachten, spelletjes worden niet afgemaakt Weinig oraganistatievermogen Ontlopen van moeilijke aandachtstaken Vaak spullen kwijt Vaak afgeleid Vergeetachtig

Impulsiviteit Missen van zelfcontrole Prikkels worden niet geordend Prikkels worden niet onderdrukt Gevolgen van daden worden niet geanticipeerd

Symptomen van impulsiviteit Antwoord geven voordat de vraag volledig gesteld is Heeft moeite om op zijn beurt te wachten Valt anderen vaak in de rede of stoort een spel van anderen

Hyperactiviteit Over-activiteit, over-beweeglijkheid Motorisch, verbaal, of beide Activiteit is minder doelgericht

Symptomen van hyperactiviteit Niet kunnen stilzitten Staat vaak op in situaties waarin hij zou moeten blijven zitten Rent vaak rond of klimt wanneer dat ongewenst of gevaarlijk is Onrust en lawaai bij spel Draaft maar door Onafgebroken praten

Subtypes Het overwegend onoplettend type (ADD) Het overwegend hyperactief-impulsieve type Het gecombineerde type

Over/onderdiagnosticering of inhaalslag Hyperactief gedrag is nog geen ADHD Overmatig druk gedrag kan vele andere oorzaken hebben: - leeftijd - auditieve of visuele stoornis - achterstand in de geestelijke ontwikkeling - bijwerking van medicijnen - stofwisselingsziekte - stress Stoornis bekender door recente aandacht Nog steeds kinderen die laat gediagnosticeerd worden Is er sprake van een inhaalbeweging?

Signalering door de leerkracht Diagnose wordt gesteld door deskundigen Leerkracht als informant Overleggen en signaleren

Oorzaken van ADHD Erfelijkheid Omgevingsfactoren Sterke genetische bijdrage (80% erfelijkheid) Omgevingsfactoren Problemen tijdens zwangerschap, geboorte Sommige hersenziekten Herhaalde middenoorontstekingen Blootstelling aan toxische hoeveelheden lood Overgevoelige reacties op voeding

Specifieke leeftijdskenmerken Baby’s (0-2j) Overactiviteit Rusteloze slaappatronen Prikkelbaarheid Korte volgbewegingen Kleuters (2-6j) Snelle afleidbaarheid Beperkte taakspanning Agressiviteit en roekeloosheid

Specifieke leeftijdskenmerken Lagere schoolleeftijd (6-12j) Overactiviteit Snelle afleidbaarheid Beperkte aandachtsspanne Problemen met lezen, schrijven en rekenen Problemen met leeftijdsgenoten Impulsiviteit Onhandigheid

Specifieke leeftijdskenmerken Puberteit (>12j) Minder duidelijke kenmerken Grote behoefte aan activiteit Secundaire problemen Problemen met schoolwerk Sociale onhandigheid Missen zelfzekerheid Presteren onder niveau Faalangst Antisociaal gedrag Middelenmisbruik

Specifieke leeftijdskenmerken Volwassenheid (>18j) Gebrekkige impulscontrole Aandachtsproblemen Secundaire problemen Sociale relaties Werksituatie Gebrek aan zelfvertrouwen Antisociaal gedrag Verslaving Verwardheid

Bijkomende kenmerken Motorische problemen Leerproblemen Gedragsproblemen Relationele problemen Emotionele problemen

Comorbiditeit Oppositioneel Deviante Stoornis Antisociale Gedragsstoornis Angststoornis Stemmingsstoornis Gilles de la Tourette Leerstoornis

Behandeling Farmacologische behandeling Positief resultaat bij 70 à 80% Aandachtsspanne verlengd Afleidbaarheid verminderd Overbeweeglijkheid en impulsiviteit nemen af Taakhouding en werktempo nemen toe

Behandeling Verbetering op vlak van: Spel Sociale relaties Gehoorzaamheid Schools presteren

Behandeling Wanneer medicatie geven? Ernstige concentratiestoornissen op school Draagkracht van gezin en/of leerkracht overstegen Noodzaak van de evaluatie Effectiviteit bepalen Medicatie nog steeds nodig?

Rilatine Voornaamste bijwerkingen: Verslaafd aan Rilatine? Vermindering eetlust Slapeloosheid « rebound-effect » Verslaafd aan Rilatine? Geen grote -verslavende- hoeveelheden voorgeschreven aan kinderen Verslaafd door Rilatine? Longitidunaal onderzoek (J. Biederman, 1999) : Geen Rilatine  vaker middelenmisbruik vgl. groep behandeld met Rilatine Wel Rilatine  even vaak vgl. groep zonder ADHD

Hoeveel kinderen nemen Rilatine?

Behandeling Mediatietherapie Cognitieve therapie Het kind uitleggen wat ADHD is Zelfcontrole strategieën Sociale vaardigheidstraining Combinatie gedragstherapie - medicatie

Deel II Verbeteren van schools presteren Omgaan met impulsief gedrag Gedragsproblemen Structuur Aanmoediging Onderhandelen

Verbeteren van schools presteren Gedrag Slordig handschrift TIPS Beoordeel de inhoud, niet het handschrift Overweeg alternatieve methoden

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Werkhoudingsproblemen tijdens instructiefase: Niet beginnen werken Beginnen werken voor de opdracht volledig gegeven is Niet opletten tijdens het krijgen van instructies TIPS Basishouding bespreken Aandacht trekken Mondeling + schriftelijk Opsplitsen in deelopdrachten Kort houden Opdracht laten herhalen Instructie herhalen Positieve instructies Afleidbare prikkels minimaliseren Positief bekrachtigen

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Problemen om planmatig te werken TIPS Doel opsplitsen Tijd koppelen aan deeltaken Vragen-strategie Regelmatig aansporen Positief bekrachtigen

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Moeilijkheden om bepaalde volgorde aan te brengen en deze te volgen Beginnen aan een andere taak zonder de vorige volledig af te werken TIPS Opsplitsen opdracht Voorbeelden geven van deeltaken Preciseer de voorwaarden van een afgewerkte taak

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Moeilijkheden om werk vol te houden en nauwkeurig te blijven werken TIPS Verminderen van de lengte van de opdracht Kwaliteit boven kwantiteit Meer positief bekrachtigen Computer laten gebruiken

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Beperkte geheugenfunctie TIPS Technieken aanleren Controleer of de inhoud begrepen is Herhalen Individuele leerstijl: Talig Ruimtelijk-visueel

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Problemen bij toetsen TIPS Extra tijd Leer proefwerk vaardigheden Mondeling ondervragen Overzichtelijke testbladeren Voldoende ruimte om te antwoorden

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Problemen met schriftelijk materiaal TIPS Leer tekst structureren: Markeren van kernwoorden, titels en subtitels Omkaderen van definities Lijst met kernwoorden en kerngedachten

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Aandachtsproblemen TIPS Weinig externe prikkels Plaats vooraan Alleen aan een bank Actief betrekken bij de les Zoveel mogelijk functies inschakelen Aansluiten bij de leefwereld van het kind

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Algemene werkhoudingsprobl. TIPS Schema’s Goede verlichting en verluchting Voldoende variatie ‘peer tutoring’ Voldoende pauze Duidelijke regels

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Materiaal vergeten Problemen met huistaken TIPS Lijst maken Opbergplaats Agenda nakijken Lijst met deelstappen Telefonisch bereikbare ‘studie buddy’

Verbeteren van schools presteren GEDRAG Problemen met instuderen leerstof TIPS Leer leerprincipes, o.a.: Planning en organisatie Leerstof leren verkennen Leerstof leren verwerken Leerstof leren inprenten Controle

Omgaan met impulsief gedrag Maak onderscheid tussen essentiële en banale problemen Leerling luidop laten verwoorden tijdens het oplossen van het probleem ‘Stop-denk-doe’-methode oefenen Constructieve vragen stellen Stimuleer divergent denken Maak duidelijke afspraken over vrije situaties Maak afspraken over interupties

Gedragsproblemen voorkomen Consequent omgaan met regels Regels vooraf duidelijk en concreet stellen Regels bespreekbaar stellen Maak consequenties duidelijk Positief gedrag aanmoedigen Kleinerende opmerkingen in bijzijn van andere leerlingen vermijden Teken afspreken met de leerling Communicatie met de ouders

Gedragsproblemen voorkomen Negatieve voorvallen uit verleden niet weer ophalen Antisociaal gedrag niet negeren Enkele tips bij straffen: Straf staat in verhouding met de ernst van de feiten Blijf rustig Haalbare straf Onmiddellijk reageren Straf koppelen aan het gedrag Consequent uitvoeren van de straf Leer tegenovergestelde, gewenste gedrag aan

Structuur Vaste, duidelijke regels Minimaliseren van externe prikkels Consequent handelen Denk hardop, denk vooruit

Aanmoediging Positieve feedback versterkt gedrag Benoem gedrag concreet en onmiddellijk Voldoende positieve feedback geeft krediet voor het geven van negatieve feedback

Onderhandelen Probleem omschrijven Voldoende luisteren naar de leerling Niet zelf aandraven met een oplossing Concreet en heldere omschrijving Oplossing zoeken Samen meerdere oplossingen bedenken Voor- en nadelen bekijken Wat heeft vroege gewerkt/wat niet? Eén oplossing selecteren (uitvoerbaar en helder omschreven)

Onderhandelen Uitvoeren van de oplossing Controle Wat is het effect? Moet de oplossing bijgesteld worden? Eventueel opnieuw het onderhandelingsproces doorlopen