‘Schaduwrijk bestaan’ Een theologie van het jongvolwassenenpastoraat Bert Roebben Universiteit van Tilburg

Hoe word je onsterfelijk wanneer alles tegenzit? of veeleer: Hoe leer je leven met een schaduwrijk bestaan? 1. Levenscontext van jongeren 2. Begeleidingsperspectief 3. Zingevingsperspectief Besluit – Riskante solidariteit

1. Levenscontext van jongeren Jongeren zijn dubbel kwetsbaar: zij moeten een identiteit ontwikkelen in een complexe en vaak oriëntatieloze samenleving De oude grote verhalen zijn voorbij, de nieuwe komen in de plaats en gaan als pletwalsen over de kleine verhalen heen Ondertussen ontplooit zich een cultuur van gezien worden en bereikbaar zijn – ‘Wie niet gezien is, is gezien’ – We leven alsof de dood geen vat op ons heeft De meeste jongeren houden van het leven in deze risicosamenleving en willen vooruit: ‘Er is veel schoonheid in jongeren, mag het eruit komen?’ (Claire Vanden Abbeele) Velen hopen heimelijk op een ideale gesprekspartner

Een aantal jongeren is door pijn heengegaan, is gelouterd en verdiept. Zij voelen zich vaak anachronistisch, niet passend in omgeving en tijd (Claire Vanden Abbeele) Een aantal jongeren is omgeven door stilte: ‘Waarom spreken als niemand luistert? Is er iemand die acht op me slaat?’ (aandacht als inter-esse) Sommige jongeren handelen destructief tegenover anderen en zichzelf vanuit schaamte (= het niet kunnen beantwoorden aan de stilzwijgende normen van de risicosamenleving) (shame versus honour)

2. Begeleidingshouding ‘De deur naar je binnenkamer moet je zelf openen’ Vooraf: zorgvuldig waarnemen van contrastervaringen bij jongeren (bijv. als een surfer de juiste golf kiezen of de zee aanpassen aan je eigen verhaal, zelfaanvaarding versus wanhoop, relationeel leven versus eenzaamheid,...) Handelen vanuit aandacht in plaats vanuit probleemoplossing, vanuit presentie in plaats van deficiëntie. ‘Iets laten verschijnen, en wel menselijke waardigheid’ versus ‘Iets laten verdwijnen, en wel een probleem’ (Andries Baart)

Ruimte scheppen voor nieuw licht temidden van de vulling van het bestaan: de ‘Lichtung’ (Martin Heidegger) als metafoor van het schaduwrijk bestaan. Laat jongeren in het volle licht gaan staan (‘leven in overvloed’ Joh. 10,10). Geef hen de praatstok in handen (Claire). Zoals een regisseur op het toneel de acteur kan laten thuiskomen in zijn rol. Cfr. Johan Vanhoutte: je kan alleen het voorwerk doen, de deur naar de binnenkamer aanwijzen en wachten. Met andere woorden: Adresseren versus interrumperen Zin contempleren versus zin ontworstelen aan de chaos [hier ligt op dit moment het onderscheid tussen jongerenpastoraat en levensbeschouwelijke vorming op school] [wat de kerk betreft: kairosperspectief versus crisisperspectief]

3. Zingevingsperspectief Belief Systems in Europe (EVS 1999/2000)

Kan je uit je lichaam treden? Wat maakt het leven zinvol? Maak jij ooit spontaan een kruisteken? Ben je bang van je eigen dood? Geloof je in vergeving? Hebben mensen een eeuwige ziel? Zou jij moslim willen worden? [niet steeds willen aansluiten bij jongerencultuur, dat houd je toch niet bij – maar luisteren naar het verlangen. Geen kwestie van how to, maar van why and what]

3. Zingevingsperspectief Zaakcompetentie: kennis van (jongeren)cultuur en socio-economische context, vooral van de eigen vormgeving daarvan bij jongeren: met hen peilen naar onderliggende verlangens (‘Shut off your computer, re-start a friendship’). En dan: met hen deze diepte binnentreden, hen uitnodigen zich eraan te riskeren en nieuw licht te vallen op zichzelf (‘Het verlangen is de weerkaatsing van God in onze ziel’, aldus Anselm Grün). Een werkvorm om dit oorspronkelijk verlangen of de roeping van de ander te wekken en terug te geven aan hem/haarzelf: o.a. het her-inneringskaartje of de boetseerklei (Claire Vanden Abbeele). Theologie van de omarming. Op wacht staan bij de eenzaamheid van jonge mensen; niet doodknuffelen maar je ziel voor hen vrijhouden; edele casuïstiek (Levinas); geen grote woorden over God maar presentie van/zoals Jezus (Joh.1: ‘Waar verblijft Gij? Kom en zie’).

Veel te laat heb ik jou lief gekregen, Schoonheid wat ben je oud wat ben je nieuw. Binnen in mij was je, ik was buiten. En ik zocht jou als een ziende blinde buiten mij. En uitgestort als water, liep ik van je weg en liep verloren Tussen zoveel schoonheid die niet jij is.

Toen heb jij geroepen en geschreeuwd, Door mijn doofheid ben jij heen gebroken. Oogverblindend ben jij opgedaagd Om mijn blindheid op de vlucht te jagen. Geuren deed jij en ik haalde adem, Nog snak ik naar adem en naar jou. Proeven deed ik jou en sindsdien dorst ik, honger ik naar jou. Mij, lichtgeraakte, heb jij doen ontbranden. En nu brand ik lichterlaaie naar jou toe, om vrede. (Augustinus van Hippo, , in een vertaling van Huub Oosterhuis)

Theologie van de openbaring: helpen geboren worden van nieuwe inzichten en houdingen – maieutiek – de begeleider als vroedvrouw (m/v): openbaring van nieuwe inzichten Aandacht én oproep – ‘veilige ruimte voor agape’ én ‘hoe tillen we ons uit die verdomde apathie?’ (Johan Vanhoutte) – bekering van het hart én opwekking tot structuurverandering – hier situeert zich het belang van projectmatig werken (Paul D’Aubioul) Het objectief in gezamenlijk overleg helder formuleren ‘Oefening baart communicatie’ Binnen de samen afgesproken ‘baseline’ durven dromen en de bereidheid opbrengen om die dromen te realiseren (eisen) Ruimte laten voor het niet-meetbare of maakbare: communio in de communicatie, Geest in de goede geest van samenwerking (bijv. feesten met andere culturen of kleien met Claire…)

4. Een geleefde/geïncarneerde theologie Relatie tussen geloven en leven – ‘Ik mag er zijn met mijn complex levensverhaal, ik hoef me niet beschaamd te voelen’ Vormingsdilemma van de kerk – ‘Ik kan kritisch zijn en toch volop deelnemen aan een geloofsverhaal’ Bevrijdend taalspel – naar een nieuwe lichamelijkheid van om-arming en open-baring Noodzaak van een eigen theologische positie als onderdeel van de professionaliteit van de geloofsvoorganger – ‘Waar liggen mijn roeping en levensbestemming?’ Christelijke traditie wordt herverbeeld, niet om ze beter te doen aansluiten bij de hedendaagse cultuur, maar om ze thuis te doen komen bij zichzelf, waar ze thuishoort: in de ruimte van vriendschap waarin God gebeurt

Besluit – Riskante solidariteit Sommige jongeren zijn ‘youth at risk’ De meeste jongeren echter ‘overleven’ in deze risicosamenleving Het antwoord van de pastor: riskante solidariteit (‘honour’ in plaats van ‘shame’), Het antwoord van een hogeschool/universiteit-met-overtuiging: riskante prioriteit (financieel, moreel, ruimtelijk) Het antwoord van een kerk als ‘backing vocal’ van de pastor: riskante openbaring

Meer informatie? Zomeracademie: ‘Seeking Sense in the City’ – Van 12 tot 18 juli 2004 in het Centrum Zin te Vught ( Opvoeden: veerkrachtig voorgaan in het verlenen van betekenis, in Speling 54 (2002) 4, Deze tekst verschijnt als ‘Schaduwrijk bestaan’. Een theologie van het jeugdpastoraat, in TGL (2004) 2 ( Wetenschappelijke pagina: