7 Stoffige pruiken, bruisende ideeën

Stoffige pruiken, bruisende ideeën Tijd van Pruiken en Revoluties • 1700-1800 Vroegmoderne Tijd Afbeelding: Ondertekening van de Amerikaanse grondwet in 1787 door de Founding Fathers, door Howard Chandler Christy, 1940

Kenmerkende aspecten Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme. Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’, dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen. Voortbestaan van het Ancien Régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme). De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.

Europese dominantie In de 18de eeuw breidde de Europese overheersing zich verder uit: Tussen Europa, Afrika en Amerika ontstond een geheel door Europeanen gecontroleerde driehoekshandel. In Amerika stichtten de Europeanen plantagekoloniën, waar exportgewassen voor de Europese markt werden verbouwd. Kenmerkend aspect: Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.

‘Zwart goud’ De grondslag van het plantagesysteem werd gevormd door slavenarbeid. Miljoenen zwarte Afrikanen werden het slachtoffer van de winstgevende transatlantische slavenhandel. Het abolitionisme, de beweging voor afschaffing van de slavernij, won geleidelijk aan kracht, maar pas in de 19de eeuw werd die in de meeste landen afgeschaft. Afbeelding: plattegrond van een slavenschip Vragen: waarom werden de slaven op deze manier vervoerd? Welke gevolgen zal dit hebben gehad voor de sterfte onderweg?

Licht in de duisternis De Verlichting was een intellectuele en culturele beweging die er vanuit ging dat de mens met behulp van de rede alle problemen kon overwinnen. Dit rationalisme botste met godsdienstige onverdraagzaamheid, bijgeloof en de grote macht van de Kerk. Kenmerkend aspect: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’, dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen. Afbeelding: Titelplaat van de Encyclopedie Vraag: wat zal Voltaire hebben verstaan onder ‘het verachtelijke’? ‘Wat u ook moge doen, verpletter het verachtelijke, en houdt van degene die van u houdt’ Voltaire

Vrij en gelijk De filosofen van de Verlichting pasten hun ideeën niet alleen toe op de Kerk en het geloof, maar op alle terreinen van de samenleving Wat betreft de sociale verhoudingen stelden zij dat alle mensen van nature vrij en gelijk zijn De standenmaatschappij, waarin iedereen op basis van zijn afkomst rechten en plichten had, keurden zij daarom af Afbeelding: De drie standen, prent uit 1789 Vragen: Welke drie standen zijn hier afgebeeld? Wat wil de tekenaar met zijn spotprent zeggen?

Machtenscheiding en volkswil Het absolutisme, gebaseerd op het ‘goddelijk recht’, was ook niet langer acceptabel: Montesquieu was voorstander van de ‘trias politica’ of machtenscheiding Rousseau pleitte voor volkssoevereiniteit: de wil van het volk was de bron van alle macht Links: Charles de Montesquieu Rechts: Jean-Jacques Rousseau Vraag: geef van elk van beide filosofen aan waarom hun ideeën botsten met het absolutisme.

Verlichte despoten De verlichte filosofen bespraken hun ideeën in koffiehuizen en salons. Ook waren de beroemdste filosofen welkom aan de vorstenhoven. Sommige vorsten probeerden de verlichte ideeën over bestuur, onderwijs en economie in praktijk te brengen. Dit verlicht absolutisme verminderde de macht van de vorst echter niet. In Frankrijk duurde het absolutisme tijdens het Ancien Régime onverminderd voort. Kenmerkend aspect: Voortbestaan van het Ancien Régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme) Afbeelding: Frederik II de Grote van Pruisen aan tafel met schrijvers, o.a. Voltaire. Vraag: wat zegt het feit dat filosofen als Voltaire geïnviteerd werden door vorsten over hun maatschappelijke aanzien en hoe radicaal waren zij eigenlijk?

Revolutie in de Republiek De Republiek maakte in de 18de eeuw een periode van verval door. Er was veel kritiek op stadhouder Willem V (1751-1795). De patriotten eisten onder invloed van de ideeën van de Verlichting een modernisering van het bestuur. In 1787 brak er zelfs een kleine revolutie uit, maar door tussenkomst van Pruisen werd de oude orde hersteld. Afbeelding: Spotprent op Willem V, 1795 Vragen: Achterhaal aan de hand van de bron de politieke eisen van de patriotten. (democratische rechten (stad- en burgerrechten) en bestuurlijke eenwording (unie)) Hoe reageerde Willem V volgens de bron op die eisen? (hij verwerpt ze: hij trapt op het verscheurde stuk papier)

Opstandige kolonisten De late 18de eeuw zag een aantal democratische revoluties, waarvan de eerste plaats vond in de Britse kolonies van Noord-Amerika: Onder de kolonisten heerste ontevredenheid vanwege de hoge belastingen en het gebrek aan inspraak. De invoering van de Tea Act leidde in 1773 tot de Boston Tea Party. In 1775 begon de Amerikaanse Vrijheidsoorlog, die zou duren tot 1783. Tijdens de oorlog werd op 4 juli 1776 de Onafhankelijkheidsverklaring aangenomen, die was geïnspireerd op de idealen van de Verlichting. Kenmerkend aspect: De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap Afbeelding: affiche uit 1856 ter herdenking van de Onafhankelijkheidsverklaring

De Amerikaanse Constitutie In 1787 namen de Founding Fathers de grondwet aan: de VS werden een federatie er kwam machtenscheiding in 1791 werd aan de grondwet de Bill of Rights toegevoegd, die de grondrechten garandeert van iedereen die het staatsburgerschap bezit. Citaat: First amendement. De eerste tien amendementen op de Amerikaanse grondwet, geratificeerd op 15 december 1791, vormen samen de zogenaamde Bill of Righst. Congress shall make no law respecting an establishment of religion, or prohibiting the free exercise thereof; or abridging the freedom of speech, or of the press; or the right of the people peaceably to assemble, and to petition the Government for a redress of grievances. First Amendment

Revolutie in Frankrijk Ook in Frankrijk nam de ontevredenheid met het Ancien Régime toe. Toen Lodewijk XVI, door financiële nood gedwongen, in 1789 de Staten-Generaal bijeenriep, kwam de spanning tot ontlading. De leden van de Derde Stand riepen de Nationale Vergadering uit. Als officieel begin van de Franse Revolutie geldt de bestorming van de Bastille op 14 juli 1789.

Van koninkrijk, naar republiek, naar keizerrijk De revolutie liep in 1792 uit op de Terreur: talloze tegenstanders van de revolutie kwamen onder de guillotine. In 1793 werd ook Lodewijk XVI terechtgesteld. Rechtsboven: onthoofding van Lodewijk XVI, gekleurde ets uit ca. 1795. Linksonder: Napoléon kroont zijn echtgenote Josephine nadat hij eerst zichzelf heeft gekroond, schilderij door David.

Van koninkrijk, naar republiek, naar keizerrijk - In 1794 kwam er een eind aan de Terreur, maar de nieuwe Republiek bleef aanhoudend geteisterd door politieke onrust: - In 1799 kwam generaal Napoléon door een staatsgreep aan de macht. - Vijf jaar later kroonde hij zichzelf tot keizer.

Marionet van Frankrijk De periode tussen 1795 en 1813 was voor Nederland de zogenaamde ‘Franse Tijd’: de Bataafse Republiek (1795-1806) was erg afhankelijk van Frankrijk in 1806 maakte Napoléon zijn broer Lodewijk tot koning van Holland in 1810 werd Nederland ingelijfd bij Frankrijk Na de definitieve nederlaag van Napoléon in 1815 werd Nederland een koninkrijk onder Willem I Het onderschrift van de spotprent luidt: ‘The first articles in requisition at Amsterdam or the sans culotts become touts culotts.’ Vraag: Hoe beoordeelt de tekenaar de export van de Franse Revolutie naar het huidige Nederland?