Hoe cannabisgebruik voorkomen of terugdringen: Wat leert de evidentie? Freya Vander Laenen Cannabis en Jongeren, Provinciehuis Boeverbos, Brugge, 17.10.2014

Hoe cannabisgebruik voorkomen of terugdringen?

Werkt een drug(preventie)beleid? ~ Doelstellingen Prioritaire producten – interventies – doelgroepen o.b.v. welke criteria? (McDonald, 2011) Normen en waarden – m’k draagvlak -> onderscheid legale – illegale Sociale kost (gezondheid, criminaliteit & overlast, overheidsuitgaven) -> alcohol en tabak Effectiviteit: bereikt interventie vooropgestelde doelstelling -> HV en harm reduction kosten-effectiviteit -> economische modellen Nu vaak historisch gegroeid – niet noodzakelijk o.b.v. (kosten)-effectiviteit (Lee, Lee & Arch, 2010)

Werkt een drug(preventie)beleid? Prioritaire doelgroepen voor preventie? Criterium: ooit-gebruik vs problematisch gebruik/problemen bij gebruik Pro focus op risicogroepen (Van Marcke, VAD, 2013) > 90% mensen ooit cannabis gebruik, stopt lang voor of rond 30 j. Uitgaansmilieu: 15-30 j: 14,0% regelmatig - 6,6% dagelijks cannabis (Rosiers et al., 2013) Kinderen van ouders die gebruiken Kinderen/jongeren in context regelmatig gebruik – weinig controle ouders Jongeren in BUO GES (cf. VAPH, Vander Laenen, 2009) Contra enkel preventie naar risicogroepen? niet voor tabak, alcohol en cannabis = preventie paradox individuen met laag risico, als groep, omwille kwantitatief overwicht, dragen bij tot grootste deel voorkomen problemen (Stockwell et al., 2004) effectieve preventie = kosten-effectief: belangrijke (gezondheids) voordelen zelfs bij beperkte  vroeg drug- of alcoholgebruik (Strang et al., 2012)

Preventie: wat werkt (niet)? ~ Doelstelling? • Beperken van het aanbod • Voorkomen – beperken van de vraag Kenmerken effectieve preventie Wat werkt niet? Effectieve preventie = onderdeel breder beleid

Beperken van het aanbod (Strang et al., 2012) Doel: beperken toegang tot middel – prijzen hoog houden Illegaliteit en handhaving politie en justitie => kosten  (risico arrestatie, opsluiting, geweld, bedrog, …) -> prijzen  in detailhandel Hoge prijzen initiatie en gebruik  Cf. alcoholpreventie: ‘best buy’ (WHO, 2012) = belastingen, beperken toegang tot detailhandel, verbod reclame/sponsering

Beperken van het aanbod (Strang et al., 2012) Doel: beperken toegang tot middel – prijzen hoog houden Gevangenisstraffen producten en dealers? weinig afschrikwekkend – zeer dure interventie, weinig effect op prijs Productie ernstig verstoren (slechts) tijdelijk effect op beschikbaarheid, zuiverheid, gebruik – tot marktaanpassing Aanpakken zeer zichtbaar dealen en samenhangende schade (overlast, geweld, …) verschuivingseffecten – wel positieve impact op schade Bijv. onderzoek VS: aanwezigheid politie  (in aantal en strategisch inzetten, op specifieke locatie ‘Hot spot policing’ (Braga et al., 2012) => pakkans ~ effect

Voorkomen – beperken van de vraag Doel: Beperken vraag via SR-bedeling (Strang et al., 2012) Strengere straffen voor gebruikers niet afschrikwekkend Doorverwijzing naar (drug)HV onder druk werkt (Belenko & Peugh, 1999; Mears et al., 2002; De Wree et al., 2008) Bijv. niveau politie: “arrest referral schemes” (VK) (Seeling et al., 2001; Hunter et al., 2005) Bereiken doelgroepen die nog nooit contact hadden met HV druggerelateerde criminaliteit  Bijv. niveau straftoemeting: drug courts (Brown, 2010; Shaffer, 2011; Vander Laenen et al., 2013) Recidive  Contact met moeilijk bereikbare groepen

Voorkomen – beperken van de vraag Effectieve preventie?   Hoe weten we of preventie werkt? 3 fasen 1. Procesevaluatie: bereiken we de gewenste doelgroepen? Hoe werkt iets? Essentiële randvoorwaarden? 2. Effectevaluatie ~ doelstelling: kennis, attitudes, vaardigheden, gedrag veranderen? 3. Kosten-effectiviteit

Wat werkt? Kenmerken effectieve preventie (Midford et al. 2002, Nation et al., 2003; Maes et al., 2011) = vgl. voor alle effectieve interventies (cf. ‘what works principes, o.a. Andrews & Bonta) Programma design en inhoud programma relevantie - eigenaarschap Programma implementatie Programma beoordeling en kwaliteitsgarantie

Kenmerken effectieve preventie Programma design en inhoud gesteund op theorie bijv. transtheoretisch model, sociaal-cognitieve theorie, model sociale beïnvloeding intensiteit, duur en dosis => meer intensief bij hogere risico-populatie => voldoende aantal – booster sessies – geen eenmalige en op zichzelf staande initiatieven

Kenmerken effectieve preventie Programma design en inhoud allesomvattend en breed (cf. 3 M model) ≠ interventies => praktische en onmiddellijk relevante informatie over gezondheids- en sociale gevolgen gebruik => bevorderen anti-drugnormen ‘normatief’ gebruik: beeld corrigeren – vooral bij jongeren die gebruiken overschatting aankaarten waarden, attitudes en gedrag bredere sl. => aanleren sociale vaardigheden (omgaan met druk) ≠ settings => familie - school – gemeenschap betrekken => drugpreventie is zaak volledige school/setting => drugpreventie als onderdeel curriculum/activiteiten ≠ risico- en beschermende factoren ≠ middelen (niet ‘op een hoop’) – nadruk op meest gebruikte middel (incl. tabak en alcohol) gevarieerde methodes – interactieve technieken = betrokkenheid

Kenmerken effectieve preventie programma relevantie - eigenaarschap = karakteristieken doelgroepen reflecteren en tegemoet komen => gebaseerd op noden door leerlingen/jongeren aangegeven => rekening houden met ontwikkeling, geslacht, cultuur, taal, SES Jongeren van dichtbij betrekken bij ontwikkelen (plannen, uitvoeren, evalueren) programma actieve rollen bij identificeren en toepassen eigen oplossingen Goede timing: voor start gebruik of voor patronen gebruik vastliggen

Kenmerken effectieve preventie

Kenmerken effectieve preventie Programma implementatie Uitvoering door bekwaam, getraind en ondersteunend personeel Focussen op ontwikkelen goede relatie – vertrouwen => voldoende investeren in relatie, gebaseerd op vertrouwen   Programma beoordeling en kwaliteitsgarantie Goed documenteren/registreren programma Evaluatie = permanent onderdeel inclusief bijsturen … schrappen

=> Twee reflecties Waarom enkel focussen op jongeren? Waarom enkel focussen op cannabis? Pro (lage) beginleeftijd ~ problematisch gebruik Leeftijd initiatie gebruik Farmacologische – neurologische effecten Prevalentie regelmatig gebruik jongvolwassenen Contra Relevantie illegaliteit binnen gezondheidsbevorderende aanpak? Geloofwaardigheid preventie(boodschappen)? Cf. prevalentie problematisch gebruik alcohol, psycho-actieve medicatie Cf definitie preventieve methodieken: “een samenhangend geheel van acties gericht naar een bepaalde doelgroep, in een bepaalde setting, met concrete producten en daarbij horende richtlijnen, met als einddoel het beïnvloeden van gedrag bij de intermediaire of einddoelgroep, teneinde gezondheidsproblemen bij deze einddoelgroep te voorkomen of verminderen en/of kwaliteit van leven te verbeteren.” (Maes et al., 2011)

Kenmerken effectieve preventie Onderzoek naar effecten preventie? – zeker bij jongeren = zeer complex ~ ≠ partners – factoren – elementen in een programma Wel degelijk effectieve preventieprogramma’s (cf. supra) Ook specifiek voor cannabispreventie bij jongeren (Ariza et al., 2013; Norberg et al., 2013) vooral onderzoek bij universele preventie in scholen Meeste overzichtsstudies en meta-analyses = schoolgerichte, universele preventie  kennis andere effectieve vormen preventie = beperkt ≠ niet effectief ! Ondervertegenwoordiging kwetsbare groepen – onderzoek en praktijk

Kenmerken effectieve preventie Effectonderzoek bij speciale doelgroepen Recente review Trimbos (Vermeulen-Smith et al., 2014) Buitengewoon onderwijs 1 interventie effectief - ! in VS Project towards no drug abuse 12 sessies, op school, gezondheidsmotivatie, sociale vaardigheden, maken van keuzes – i.f.v.  problematisch middelengebruik (roken, cannabis) Aandachtspunten hoe ouders betrekken? In groep? Gevaar deviancy training effect (Dishion et al., 1999) ~ sociale invloed model Opvangen via aanwezigheid pro-sociale peers focussen op vaardigheidstrainingen > cognitieve vaardigheden – 12 sessies: daling tabak- en marihuanagebruik (tot 2 jaar na de interventie) (Het Project ‘Towards No Drug Abuse’ (TND) is een klasinterventie welke middels het vergroten van gezondheidsmotivatie, sociale vaardigheden en het maken van keuzes beoogt problematisch middelengebruik onder jongeren in het speciaal voortgezet onderwijs te verminderen.) het pro-gramma uitgebreid met één sessie over stoppen met roken, één sessie over marihuana preventie en één over zelf-controle/geweldpreventie tot een 12-sessies durende klasinterventie (TND). 22 % minder marihuna

Kenmerken effectieve preventie Effectonderzoek speciale doelgroepen (Vermeulen-Smith et al., 2014) Residentiële jeugdzorg Residential Students Assistance Program (RSAP) effectief (VS) Individuele en groepscomponenten + fulltime counselor aanwezig Aandachtspunt: in groep? ~ deviancy training effect Justitiële jeugdinstellingen Programma VS: drie onderdelen:  cannabis – niet alcohol vaardigheidstraining (20 sessies); geweld beheersing (20 sessies); ° persoonlijke en sociaal gewenste waarden aandachtspunt: in groep? Winst: samenwerking en afstemming tussen instanties (GGZ, drugHV en justitiële jeugdinrichtingen) ≠ doorverwijzen naar GGZ Een duidelijker effect van de interventie werd gezien onder adolescenten met een matige behandeldosis (5-11 uur, minder of meer intensief bleek niet effectief), adolescenten in open instellingen, en adolescenten onder de 16 jaar. In groep: gevaar voor een averechts effect kunnen hebben op het middelengebruik ten gevolge van negatieve onderlinge beïnvloeding (zogenaamde “deviantie-training”) (Dishion e.a. (1999; 2008). effect 55 lessen (o.m. 20 lessen Life Skills Training) (LST), liet een vermindering van druggebruik en –dealen zien, 6 maanden na ontslag naar huis, maar geen effecten op alcoholgebruik. drie programmaonderdelen namelijk: 1) Life Skills Training (LST, 20 sessies gedurende 4 weken) waarin jongeren op basis van cognitieve gedragstherapie weerbaar-heid, zelfexpressie, zelfbeheersing, persoonlijke en sociale vaardigheden werd geleerd, en 2) 'Pro-throw-Stith Anti-Violence program' om geweldsneigingen te beheersen en emoties en energie op een acceptabele manier te reguleren (20 sessies van 55 minuten), en 3) 'Values Clarification' ter ontwikkeling van persoonlijke en sociaal gewenste en geaccepteerde waarden

Kenmerken effectieve preventie Onderzoek effectieve preventie in Vlaanderen? Niet onderzocht ≠ niet effectief ! Onderzocht Unplugged  positieve attitudes t.o. cannabis en cannabisgebruik bij peers; meer vaardigheden om te weigeren En toch: niet helemaal duidelijk welke elementen (van theorievorming) zorgen voor effect + meer effect bij jongeren met ervaring met gebruik ~ rollenspel meer relevant voor hen? (Giannotta et al., 2014) O.b.v. buitenlands onderzoek niet effectief ≠ ook hier niet effectief ! DARE (VS) – niet effectief ≠ ook M.E.GA. niet effectief O.b.v. buitenlandse effectieve interventies ≠ ook effectief ! TOPspel o.b.v. Good Behaviour Game werkt – bij ≠ culturen (zoals toegepast in VS) (Nolan et al., 2014) => ook effectief in Vlaanderen? -> eerst evalueren Internet preventieprogramma (Newton et al., 2010) => kennis vergroot = cannabis en alcohol (13 jaar)

Kenmerken effectieve preventie Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten Preventieprogramma met gebruikers en niet gebruikers samen? <-> programma relevantie en eigenaarschap (cf. supra): afgestemd zijn op Drugpreventie, gericht op voorkomen, kunnen leiden tot  gebruik bij jongeren die al gebruiken (Werch & DiClemente, 1994, Werch & Owen, 2002) Bij (problematisch) gebruik: beter BI - MI (Carney et al., 2014) Peers? Bij sociale invloed model, bijv. sociale vaardigheidstraining of  sociale netwerk Deviancy training effect ~ hoogrisico-jongeren in contact met andere hoogrisico-jongeren (Werch & Owen, 2002) => gevaar elkaar stimuleren tot delinquent/afwijkend gedrag, zou in het bijzonder zijn voor druggebruik Brief school-based interventions and behavioural outcomes for substance-using adolescents By:Carney, T (Carney, Tara)[ 1 ] ; Myers, BJ (Myers, Bronwyn J.)[ 1,2 ] ; Louw, J (Louw, Johann)[ 3 ] ; Okwundu, CI (Okwundu, Charles I.)[ 4,5 ]

Kenmerken effectieve preventie Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten Informeren jongeren met afschrikwekkende boodschap/programma? Discussie: voor- (Witte & Allen, 2000) en tegenstanders (Hastings & Stead, 2004; Swart et al., 2006) Geen discussie: negatieve effecten komen voor: ontkenning, vermijding en weerstand + jongeren met minste psychologische en sociale mogelijkheden => zich slechter voelen -> ° boosheid en weerstand + boodschap die doelgroep overdreven vindt of geen weerspiegeling persoonlijke ervaringen -> doelgroep gelooft/vertrouwt boodschappen/r niet langer

Kenmerken effectieve preventie Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten DARE (drug abuse resistance education) - VS alcohol en druggebruik  Na aanpassing politie niet langer als lesgever, maar als stimulator om deel te nemen -> wel effectief (Pan & Bai, 2009) Cf. aanbeveling EMCDDA: politie geen deel preventie (EMCDDA, 2006) ~ rolverwarring: preventiewerker versus ‘herinneren aan de norm’ Zeker niet als jongeren al gebruiken Of bij kwetsbare jongeren ~ contact met politie De gezonde school en genotmiddelen - Nederland Geen significant effect op tabak, alcohol en druggebruik (Malmberg et al., 2014) <-> toegepast in 75 % scholen in Nederland

Kenmerken effectieve preventie Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten Drug testing op school? (Robert et al., 2012) Effectiviteit? (OZ vooral in VS) Hoe dan ook voorwaarden; enkel Bij positief schoolklimaat, anders ervaren als dwang tot gedragsverandering Als resultaten testen niet leiden tot uitsluiting op school of rapportage aan politie/justitie Drughonden op festivals en publieke plaatsen? (Dray et al., 2012) Gevaar voor negatieve gezondheidsgevolgen ~ alles in één keer gebruiken

Kenmerken effectieve preventie Preventie zonder effect of met - potentieel - schadelijke effecten Preventie via internet Nog heel wat onduidelijkheid Review educatieve preventiespelletjes internet (Rodriguez et al., 2014) Wel invloed op kennis en negatieve attitudes – niet bewezen  gebruik Review universele preventiecampagnes (Wood et al., 2014)  gebruik na 12 maanden -> langere termijn? Meta-analysis massamedia campagnes jongeren via het internet <-> resultaten ->  positieve attitude t.o. occasioneel cannabisgebruik (Ferri et al., 2013)

Effectieve preventie = onderdeel breder beleid Structureel en regelgevend beleid = grotere impact dan universele programma’s die illegaal middelengebruik wil voorkomen of uitstellen (Burkhart & Calafat, 2008, in Van Marcke, VAD, 2013) Lokaal geïntegreerd beleid = essentieel (De Ruyver et al., 2009; Vander Laenen et al., 2010)

Vragen? Freya.vanderlaenen@ugent.be