P.E.A. (Roma) – P.A.A. (Paris) 1969 Oudheid per m2: film en oudheid. Aflevering 9 FELLINI SATYRICON P.E.A. (Roma) – P.A.A. (Paris) 1969 Vragen? f.g.naerebout@let.leidenuniv.nl

Federico Fellini (1920-1993)

Bronnen: Petronius, Satyrica, bekend onder de titel Satyricon

Wie is Petronius? We kennen uit Tacitus, Annales, en uit werk van Plinius Maior en Ploutarchos ene Gaius (of: Titus?) Petronius (zelfmoord 66). Deze Petronius was praetor, proconsul Bithyniae, en consul suffectus Deze Petronius was arbiter elegantiarum / elegantiae aan het hof van Nero (54-68). Mogelijk (maar algemeen aangenomen) is dit dezelfde persoon als de auteur Petronius (Terentianus Maurus (einde 2de eeuw) en de latere manuscripten geven de auteur Petronius de bijnaam Arbiter) Wat is Satyricon? Satyricōn libri = boeken der Satyrica. Satyrica zijn verhalen over lieden die saturikoi zijn, die leven als satyrs. Dus niet saturae (‘satiren’), al hebben de Satyrica bepaalde satirische kenmerken. Het is een zedenroman, schelmenroman, picareske roman: een parodistische versie van de antieke Griekse roman – waarin niets veilig is voor spot en persiflage.

Bronnen: vervolg “de ontbrekende gedeelten”: wat er ontbreekt aan het slechts zeer gedeeltelijk bewaarde en fragmentarische Satyricon: ingevuld met behulp van de fantasie, maar ook van Apuleius, Ovidius, Juvenalis, Martialis, Suetonius, Tacitus: opmerkelijk veel details uit de film zijn gedocumenteerd in antieke bronnen contemporaine (populair-)wetenschappelijke literatuur, m.n. Jérome Carcopino, La vie quotidienne à Rome, en Carl Jung en Karl Kerényi, Einführung in das Wesen der Mythologie, benevens het Petronius-commentaar van Ettore Paratore, via tussenkomst van Luca Canali, wetenschappelijk adviseur van de film (die later zelf over Petronius heeft gepubliceerd, en de tekst heeft uitgegeven en in het Italiaans vertaald).

Bronnen: vervolg archeologie: zeer vrij, maar met kennis van zaken gehan-teerd door ontwerper Danilo Donati en Fellini Schetsje door Fellini: voor deze film heeft Fellini veel van zijn ideeën in tekeningen uitgewerkt.

Dramatis personae Encolpio Ascilto Gitone Vernacchio Eumolpo Trimalcione Fortunata Scintillia Trifena Lica Arianna Enotea Hermafrodiet Minotaurus een patriciër en zijn vrouw een keizer een proconsul en vele anderen die niet met name genoemd worden

Encolpio en Ascilto betwisten elkaar De film 1 Il lamento di Encolpio Encolpio en Ascilto betwisten elkaar Gitone. Ascilto verkoopt Gitone aan de acteur Vernacchio 2 Encolpio ritrova Gitone Encolpio redt Gitone, maar krijgt stank voor dank. Wandeling door Rome naar de Insula Felicles. 3 La cena di Trimalcione De Insula Felicles stort in. Encolpio ontmoet de dichter Eumolpo en samen gaan zij naar het feest van Trimalcione. 4 La tomba de Trimalcione Bezoek aan Trimalcione’s graf. Verhaal van weeuwtje van Efese. 5 Nave di Lica Encolpio, Ascilto en Gitone gevangen door slavenhaler Lica. Petronius 1-5 introductie: de rhetorica 6-11 Giton, Ascyltus en Encolpius 12-15 Encolpius en Ascyltus stelen een mantel 16-26 Priapus-vereerster Quartilla in orgie met Encolpius en Ascyltus.Giton ontmaagt Pannychis. 27-78 Trimalchio. 79-90 Giton kiest voor Ascyltus. Encol-pius ontmoet de dichter Eumolpus. 91-99 Encolpius herwint Giton. 100-110 Encolpius, Giton en Eumolpus vluchten per schip voor Ascyltus. Het schip blijkt onder bevel te staan van Lichas van Tarente en Tryphaena, nu juist oude vijanden. Encolpius en Giton worden ontdekt onder de opvarenden, maar de partijen verzoenen zich.

111-113 Eumolpus vertelt het verhaal van het weeuwtje van Efese. 114-117 Schipbreuk. Encolpius, Giton en Eumolpus in Croton; Eumolpus wendt rijkdom voor. 118-125 Gedicht van Eumolpus. 126-138 Verblijf te Croton. Encolpius bij Circe, maar blijkt impotent. Een tweede poging. Circe minacht Encolpius, die castratie en zelfmoord overweegt. Oenothea zal Encolpius genezen. 138-141 Bij Chrysis blijkt dat Encolpius nog niet genezen is. Zo ook bij het zoontje van Philomela van Croton. Mercurius geneest Encolpius, zo zegt Encolpio. In Croton gaat men verdenking koesteren tegen Eumolpus. Eumolpus maakt zijn testament. Lica huwt Encolpio, maar wordt gedood door opstandelingen tegen de keizer. 6 La villa dei suicidi Patriciërsechtpaar pleegt zelfmoord; Encolpio en Ascilto bereiken hun villa. 7 L’ermafrodito De nimfomane. De hermafrodiet. 8 La città magica Encolpio en de Minotaurus. Arianna. Encolpio’s impotentie en de zoektocht naar genezing: Eumolpo voert hem naar de tuin der lusten. Verhaal van Enotea en de heks. Reis met Ascilto naar Enotea. Encolpio wordt genezen, maar Ascilto laat het leven. Encolpio treft het schip van Eumolpo, maar de dichter zelf is gestorven, met achterlating van een testament.

GEEN Historisch raamwerk: in de zin waarin de woorden ‘historisch raamwerk’ eerder door mij zijn gebruikt; tenzij de zelfmoord-scene – niet in Petronius’ Satyricon – is gebaseerd op de zelfmoord van Thrasea Paetus (66 ?) en/of die van Caecinna Paetus en Arria (de oudere) ten tijde van Claudius In algemene zin wordt de regeringsperiode van Claudius (41-54) geacht de periode te zijn waarin Petronius zijn verhaal plaatst, met mogelijk enige verwijzingen naar de regering van Nero

Fellini en de Oudheid

Fellini over Fellini Satyricon: “…un viaggio verso l’antichità, intendo per l’antichità uno strato psichico profondo” “…un occhio vergine, imparziale, soltanto meravigliato e innamorato” “…un viaggio verso sconosciutezza” “…l’analogia non è stata cercata così freddamente, con un calculo preciso, ma…”

Methode: de oudheid ontdoen van alle aangekoekte beeldvorming teneinde tot een nieuw, fris beeld te geraken In ander werk (hier Roma) refereert Fellini expliciet aan de ‘standaard’ Oudheidfilm

Doel: een ‘nieuwe’ oudheid – in de zin van Eric R Doel: een ‘nieuwe’ oudheid – in de zin van Eric R. Dodds, I greci e l’irrazionale, Firenze 1959 – voor een nieuwe tijd De plaats aan religie toegekend in het leven van de Oudheid is wat dat betreft een mooie graadmeter

Het fragmentarische karakter van Petronius’ Satyricon als een metafoor voor wat wij eigenlijk van de oudheid weten, kunnen weten; daarenboven is Satyricon zelf reeds een debunking (Trimalchio!). De film doet daarmee een dubbele aanval op vooroordelen. Hiermee impliceert deze film de ‘doodverklaring’ van ‘de oudheidfilm’ uit Hollywood of Rome. Tevergeefs…