Voorstelling VDIP voor huisartsenkring 9/10/14 Eva Lanslots Katrien De Lombaert

VDIP staat voor Vroege Detectie & Interventie Psychiatrische (psychotische) stoornissen Project gesubsidieerd door het Vlaams Agentschap Preventie als bijzondere doelgroep binnen suïcidepreventie, ingebed in CGG Brussel

Inhoud Psychose Belang en doel van vroegdetectie en vroeginterventie Doelgroep Vroege detectie en interventie in de praktijk VDIP-werking

Psychose

Wat is psychose? https://www.youtube.com/watch?v=VU25jLSu6 lo&gl=BE

Wat is psychose? Cluster van symptomen stoornissen in de waarneming stoornissen in het denken stoornissen in handelen en gedrag stoornissen in gevoelens moeilijkheden op vlak van algemeen functioneren Zeer verschillend van persoon tot persoon (afhankelijk van ontwikkelingsfase, cultuur, religie, karakter, voorgeschiedenis…)

Oorzaken psychose dé oorzaak ??? drugs, tumor, medicatie,… dopamine (en andere neurotransmittors) kwetsbaarheid-stress-model (draagkracht- draaglast-balans / bio-psycho-sociaal) risicofactoren: druggebruik , migratie, verstedelijking, trauma (recent, verleden) zie balkmetafoor

Balkmetafoor (PZ Heilig Hart Ieper, www.balkmetafoor.be) Studeren Dagelijks leven Relaties Andere Werk Levensgebeurtenissen Innerlijke structuren Sterktes en kwetsbaarheden OMGEVING FAMILIE MATERIEEL ….

Continuüm psychotische aandoeningen Afhankelijk van: Intensiteit Frequentie Effect op functioneren Last/lijden (cl of omgeving) Continuüm ‘normale’ symptoomvariatie en pathologie 17,5% v/d algemene bevolking heeft 1 psychotische ervaring 30 % v/d adolescenten 8% heeft wel eens psychotische ervaringen 4% psychotische symptomen met lijdensdruk 3% psychotische stoornis 1% schizofrenie (van Os, J. e.a. 2005, 2009)

Psychotisch symptoom Kan kaderen binnen: Schizofrenie (+ functioneel verlies) Stemmingsstoornissen (stemmingscongruente hallucinaties/wanen) Depressie Bipolaire stoornis Persoonlijkheidsstoornis (BL, andere) (dynamiek) Post-traumatische stress stoornis (herbelevingen) Toxicomanie Djinns? (niet noodzakelijk psychotisch, maar het kan) Rouwreactie Dubbeldiagnosen!

Belang en doel van vroege detectie en interventie

Belang van vroegdetectie en - interventie Meeste mensen met een psychotische stoornis niet in zorg of te laat in zorg Gedwongen opnames, traumatiserende procedures Totaal isolement Fragmentatie van zorg en gebrek aan continuïteit in de zorg Cliënten haken af, herval Incidentie schizofrenie: 15 à 20/100 000  In NL Brussel (ca. 360.000 inwoners): 53 à 72 !Urbanisatie, migratie/minderheidsgroepering!

Belang van vroegdetectie en -interventie Herstel van psychose is slechter naarmate psychose langer duurde voor behandeling begon (DOP) (Marshall, 2005). Eerste psychose: meestal adolescentie  belangrijke periode in ontwikkeling met lange-termijn-gevolgen op bio-psycho-scoiaal vlak (Mc Gorry, 2011) Mensen uit de hoog risico groepen hebben vaak nog ziekte-inzicht, iets wat vaak verloren gaat bij psychose (van der Gaag, 2010). Onderzoek wijst uit dat vroege en voortgezette behandeling een betere prognose op korte, middellange en lange termijn geeft (Wampers, De Hert, Peuskens, 2002) (meta-analyse van der Gaag et al., 2013).

Doelstellingen Suïcidepreventie door impact van psychose bio- psycho-sociaal te beperken beperken van transitie naar psychose verminderen van DOP (duur onbehandelde psychose) Snel en toegankelijk een kwalitatief zorgpad ontwikkelen voor mensen met een hoog risico op psychose of met een eerste psychose Dankzij vroeg-interventieprogramma’s daalden transitiepercentages van 40-50% naar 12-25% (meta-analyse van der Gaag et al., 2013).

Suïcidepreventie Prevalentie suïcide bij mensen met schizofrenie: 10% (Wampers, De Hert, Peuskens, 2002). (vgl depressie 5% -Europees congres suïcide ,Tallin sept ’14) Een vroege behandeling is de beste suïcidepreventie! Psychose-specifieke risicomomenten en –situaties uitgesproken psychotische symptomen – (bevelshallucinaties) beginnend herstel ! stigma, verlies, angst, schaamte, afwijzing,… hoog premorbide functioneren – hoog IQ (~ verlies / besef) chroniciteit met regelmatige terugval en hospitalisaties ontevredenheid met/ gebrek aan vertrouwen in behandeling overgangen in zorgtraject : 1° maand na ontslag! comorbiditeit met depressie comorbiditeit met middelengebruik Paddy Powers, Dublin

Doelgroep

Doelgroep Eerste psychose Ultrahoog Risico op Psychose Leeftijd: 16 – 35 Regio: Brussel – NL talig  Hulpvraag / lijden / ongerustheid bij cliënt of omgeving Symptomatologie: psychotisch symptoom Eerste psychose Ultrahoog Risico op Psychose Andere psychiatrische problematiek

Werkterrein VDIP prodromen chronische fase herval psychose premorbide fase PSYCHOSE begin eerste herstel NORMAAL Werkterrein VDIP

1) Eerste psychose (Acute fase) ‘Kritische fase’ = 3 à 5 jaar na eerste psychose

Casus ‘eerste psychose’ vrouw 28 jaar verwijzer: werkgever (welzijsorganisatie) - vermoeden psychose eerste contact binnen de week op het werk paranoïde wanen, bizar gedrag, djinns (psychotisch beeld)  Moet zo snel mogelijk medicatie krijgen, maar bang te veel te pushen en af te schrikken eerst: nadruk op vertrouwensrelatie, contact ingang zoeken: ‘papieren’, sociale assistent in CGG na voldoende vertrouwen overtuigen voor dokter opstart medicatie + psychosociale begeleiding nu: wankel evenwicht motivatie, maar voldoende vangnet!

Casus ‘na eerste psychose’ man, 23j, heroïne- en cannabisafhankelijkheid 3 jaar geleden psychotisch in het kader van veelvuldig polydruggebruik, wil voorkomen dit ooit opnieuw mee te maken in behandeling in verslavingszorg: contact toegestaan, maar niet bereid tot samenwerking en “enkel voor druggebruik, niet voor psychose” eerste inschatting huidige toestand: CAARMS afspraken voor opstellen SIGNALENPLAN toestemming ouders te contacteren voor indien zij zich zorgen maken: dat zij ook VDIP kunnen bellen nog steeds laagfrequent telefonisch contact

Signalenplan Niet tijdens maar na de crisis Cliënt (en naasten en hulpverlener) Welke signalen wijzen op het gaat goed - het gaat minder goed - (dreigende) crisis Algemeen: dag/nachtritme, onrust, achterdochtig, terugtrekken Cliëntspecifiek: vb. niet meer met de auto willen rijden, (bepaalde) voedingsmiddelen weigeren, meer theorieën en verbanden opzoeken op computer… Wie onderneemt welke concrete stappen Hulpverlening: slaapmedicatie, afspraak psychiater, (slaap)medicatie, meer gesprekken, opname in welke kliniek Algemeen: contact met x, in de natuur wandelen,…

2) Ultrahoog Risico op Psychose (A. Yung, Melbourne) OF prodromale fase OF ‘at risk mental state’ ARMS (McGlashan, Amerika) OF ‘hypopsychose’ (Larsen, Noorwegen) OF ‘basic symptoms’ (Huber, Duitsland) Klinische stadiëringsmodel (McGorry)

UHR Geringe positieve symptomen ‘lichte aanhoudende intensiteit’: ongewone gedachte-inhoud, lichte achterdocht, grootheidsideeën, perceptuele veranderingen, desorganisatie van praten (min. 1x/week gedurende minstens 1 week) (intensiteit /besef) Kortdurende en beperkte tussentijds optredende psychotische symptomen (BLIPS) (spontaan herstel binnen de week) (duur) Familiale belasting / schizotypische trekken + significante daling in het functioneren

Transitiecijfers bij UHR 22% van de UHR groep wordt na 12 maanden psychotisch 36% na 3 jaar. (meta-analyse, Fusar-Poli, P., e.a. 2012) Vgl. Algemene bevolking: Prevalentie schizofrenie: 1% Prevalentie psychose: 2-3% Prevalentie psychotic-like ervaringen: 8% Het risico is dus sterk verhoogd. Blijft dat de meerderheid niet psychotisch wordt. Een deel ontwikkelt geen blijvende of andere (psychiatrische) problematiek.

Casus: UHR – eigen initiatief   -------- Orgineel bericht -------- Onderwerp: 1ste afspraak Datum: 2014-03-16 21:04 Van: Frans Aan: brussel@vdip.be Beste,  Momenteel ga ik door een moeilijke periode en ben bewust dat het niet goed met me gaat. Graag wil ik weten wat ik heb en wat ik eraan kan doen, heb namelijk verschillende symptomen van burn- out, waarschijnlijk depressie, en misschien ook enkele van psychose. Is het mogelijk om een afspraak te maken (liefst voormiddag’s) om een diagnose te stellen en passende therapie mogelijkheden te bespreken? Met dank, Frans telefonisch contact gezien motivatie en regio verwezen voor instroom in CGG, deelwerking Oudergem telefonische opvolging met HV Oudergem

Casus: UHR – eigen initiatief   jongen, 16j VDIP gevonden surfend op het net maakt zich zorgen rond effecten van cannabisgebruik. i.t.t. vroeger nu ook hallucinaties en achterdocht bij niet gebruiken telefonisch al psycho-educatie rond drugs, gedachtestijlen, signalen gesprek: gezien regio verwezen telefonisch contact met HV Vilvoorde tot goede start

3) Andere psychiatrische problematiek Stemmingstoornissen met psychotische kenmerken Bipolaire stoornis Depressie met psychotische kenmerken Concept vroegdetectie en ‘at risk mental state’ + cfr. transitiecijfers In de toekomst: uitbreiding doelgroepen?

Vroege detectie en interventie in de praktijk + Checklist psychoserisico + Tips voor huisartsen en eerste lijn + Aanbod naar familieleden

Checklist Psychoserisico (Prodromale verschijnselen) (Naar French P Checklist Psychoserisico (Prodromale verschijnselen) (Naar French P., Morrison A.P. (2004) – zie ook www.vdip.be)

Score 20 of meer Eén van de *** items Bezorgdheid -> contacteer VDIP of CGG

Denk eraan dat waarschuwingssignalen in de vroege fase van een psychose: vaak aspecifiek zijn subtiel kunnen zijn verborgen gehouden kunnen worden verward kunnen worden met normaal, maar sterk uitgesproken pubergedrag (terugtrekking, conflict) vaak op een indirecte manier uitgedrukt worden: fysieke symptomen, familiale, werkgerelateerde problemen

Jonge mensen met vroege voortekenen van psychose Interesse voor verdieping op broodje seminarie of comunicatiedag Jonge mensen met vroege voortekenen van psychose trachten hulp te zoeken voor hun lijden (vaak andere dan psychotische klachten) trachten anderen te vermijden (achterdocht, schaamte,…) MAAR MEESTAL blijven ze VAAG over hun moeilijkheden of ONTKENNEN ze dat ze problemen hebben (en dat is eigen aan de psychose!)

Bij vermoeden van een psychose in ontwikkeling Stel vragen vraag naar vage klachten, bezorgdheden,… CONCRETISEREN geeft info aan jou wakkert besef aan bij cliënt vraag naar recente veranderingen in het functioneren (afgelopen 1 à 2 j) vraag aan belangrijke anderen of zij een verandering hebben geobserveerd of een bezorgdheid hebben (met toestemming van cliënt)

Bij vermoeden van een psychose in ontwikkeling Maak een nieuwe afspraak (monitor: houd contact, volg op) Motiveer voor een tweede opinie motiveer en faciliteer voor op puntstelling door VDIP/ CGG volg ook dit proces op (weinig ziekte-inzicht , achterdocht, verminderd planmatig handelen)

Bij vermoeden van een psychose in ontwikkeling Focus op gemeenschappelijke behandeldoelen Niet (noodzakelijk): psychose of schizofrenie Wel: Minder stress ervaren Minder angst Beter slapen Beter concentreren Diploma halen / werk behouden Relaties (eenzaamheid, verlies vrienden, partnerrelatie, conflicten) Hobby’s, vrije tijd Anderen die zich moeien Opname voorkomen …

Hoe in gesprek gaan: contact NIET (want staat contact in de weg) ga niet in ontkenning van de gedachten en overtuigingen probeer niet met argumenten, bewijsvoering cliënts mening te veranderen niet dramatiseren, niet bagatelliseren (1 symptoom =/= UHR =/= schizofrenie) geen strijd, welles/nietes WEL (want contactbevorderend) dieper op een situatie ingaan, zonder eigen argumenten, door open bevraging

Psychose in mensentaal (J. Tielens, 2012) overmatige gevoeligheid / stress -> overspannen zijn veelheid van indrukken en meningen te veel gedachten in hoofd, erin vastlopen -> ‘overload’ andere zintuiglijke belevingen -> geluiden, beelden angst / slaap / concentratieproblemen gevoel dat alles anders is, beladen met betekenis gericht op jou, ‘weten en inzicht’ veranderde tijds-en ruimtebeleving (de ring van Möbius)

Klachten van ouders Vaagheid Contrast zeggen – doen Kamer Ruzies “Oké”, “met van alles bezig”, vs. kunnen concretiseren, vage uiteenzetting die tot niets leidt,… Contrast zeggen – doen “alles gaat goed” vs. allerlei signalen, “ermee bezig” vs. geen enkele actie Kamer chaos, vreemd (vb afgeplakte stopcontacten, post-its) Ruzies bespied, afgeluisterd, tegengewerkt,… worden

Klachten van ouders Slaap (‘s nachts leven) Apathie Drugs (werkelijk of vermoeden) – spiritualiteit/filosofie Stress – life-events “niet pluis”-gevoel

Vergeet de familieleden niet Familie betrekken als partner in de zorg (monitoring) Hen verwijzen voor informatie en ondersteuning voor zichzelf (doelstelling: dat zij de zorg kunnen volhouden) VDIP (informatie, avondreeks in groep) Similes (familievereniging) CAW (individuele ondersteuning) Heb oog voor (andere) kinderen in huis die hoogst waarschijnlijk lijden onder de situatie

Casus: familieaanbod vrouw, 21 jaar psychose tijdens Erasmus project door vader verwezen naar CGG dw West individuele therapie aanbod voor ouders: gesprek en info bij VDIP aanbod FAMILIEREEKS PSYCHOSE individueel gesprek voor broer bij crisis: gezamenlijk gesprek met cliënt, ouders, psychiater, psycholoog, VDIP

Familiereeks psychose Ouders, broers/zussen, volwassen kinderen, partners, andere naastbetrokkenen 7 sessies Informatie, opdrachten en onderlinge uitwisseling van zorgen en tips Thema’s: Symptomen ontstaan en hoe ermee omgaan Vormen van hulpverlening Psychose en druggebruik Communicatie, omgaan met crisis, suïcidaliteit en agressie Zelfzorg en grenzen

Ook mogelijk… Na psychotische crisis en diagnosestelling Gesprek met gezin, partner, zoon/dochter, … Hoe gaat het met elkeen? Wat is er ons gezin overkomen? Is er al informatie gegeven (en doorgedrongen)? Hoe gaan we ons organiseren? Vragen en bezorgdheden Komt het ooit terug goed? Erfelijkheid? Verdere ondersteuning nodig? In welke vorm?

Wanneer en hoe ingrijpen? Zie: tips voor huisartsen en eerste lijn Goed contact voorop Belangrijk dat er geen negatieve spiraal van stress en symptomen ontstaat Informatie: normaliseren en sensibiliseren: drugs, ritme, stress, contacten, bezigheden, belangrijke signalen, dopamine,… Gemeenschappelijke behandeldoelen Monitor (“watch & wait”) Mogelijkheid VDIP hierbij te betrekken!

Motiveren voor VDIP / CGG Stress en lange-termijneffecten Stilstaan bij de klachten aansluiten bij de eigen last Mogelijkheid dat het erger wordt, zelfs tot psychose niet dramatiseren – niet bagatelliseren Belang van goede inschatting om verergering tegen te gaan en psychose te vermijden Hoop geven eenvoudige maatregelen kunnen verschil maken voor een gewaarschuwd mens Tweede opinie door VDIP aanbieden alleen of samen, op plaats die voor de persoon haalbaar is

VDIP-werking

VDIP: wat kan je verwachten VDIP doet TOELEIDING, geen BEHANDELING Hulpvragers/zoekers : Gemotiveerd voor (iets van) hulp -> directe verwijzing naar CGG Zorgmijders: Gebrekkig ziekte-inzicht (eigen aan het ziektebeeld) Niet gemotiveerd -> vraagt actieve, toenaderende benadering -> VDIP

VDIP: wat kan je verwachten Aanbod t.a.v. hulpverleners en verwijzers: Ondersteuning bij screening, begeleiding, verwijzing Vorming/ sensibilisering Bespreking van en samenwerking in cliëntsituaties Aanbod t.a.v. cliënt en omgeving Gesprek met cliënt of omgeving binnen de week Assessment + bespreking ‘Watch & wait’ Verwijzing voor behandeling Opvolgen zorgtraject Informatie aan naasten, incl. groepsaanbod Outreach: ook mogelijk bij de huisarts, cliënt thuis, ziekenhuis,… Actieve outreachregio: NW-Brussel: Laken, Schaarbeek, Jette, Ganshoren, Koekelberg, St-Jans-Molenbeek, Anderlecht, Brussel, St-Joost-ten-Node,

Peilers in de VDIP-werking Snel: eerste contact met cliënt of omgeving binnen de week Laagdrempelig: outreachend, gratis, SMS,… Flexibel: lagere of hogere frequentie naargelang de noden, aangepast aan de ‘fase’ en de vraag Motiverend: door contact, psycho-educatie, assessment, vraaggestuurd werken,… Actief benaderend indien nodig: ‘watch & wait’ bij zorgmijders, herinneren aan afspraken, NOA’s blijvend benaderen,…

Peilers in de VDIP-werking Context betrekken: familie, vrienden, hulpverlening Continu: oriënterings- en hulpverleningsproces opvolgen, aandacht voor overgangen Langdurig: ook als het goed gaat Regelmatige inschatting suïciderisico Niet-stigmatiserend / normaliserend / hoopgevend

Casus: langdurige opvolging zorgtraject Turkse man, 20 jaar verwijzer: De Werklijn niet op intake wegens gedwongen opname PAAZ n.a.v. eerste psychose (relig. wanen, agressie, somat. klachten), vermoeden van schizofrenie VDIP doet kennismaking op PAAZ VDIP doet mee tranfer naar PSC St-Alexius Elsene (i.f.v. contact- en vertrouwensopbouw) cl verlaat PSC plots: wil geen HV en geen medicatie meer, wel nog VDIP- contact (wekelijks, in houba, thuis of elders). kennismakend gesprek met cl en ouders bij Turkse psychologe (thuis) periode van achteruitgang met weigering van medicatie en behandeling samen naar opname: 2 mislukte pogingen, één erg korte samen naar psychiater voor gedwongen procedure veelvuldige telefoons naar politie ifv opname overleg, telefonisch contact en bezoek in St-Alexius Grimbergen overleg, telefonisch contact en bezoek Nachtkliniek PSC Elsene

Concreet Leeftijd: 16-35 jaar Problematiek: psychotische symptomen: (UHR, EP, andere) Cliënt zelf, naastbetrokkenen, professionele zorgverleners Taal: Nederlands + ICB/tolk Prijs: gratis Bereikbaar: ma-vr , 9-17u ,0486 51 90 59 Plaats: CGG Houba (Laken) of outreachend: thuis, arts, school, park,… (NW-Bxl) Eerste contact binnen de week: samen haalbare strategie / introductie bepalen

Andere verwijsmogelijkheden… Similes (familievereniging) 016 24 42 01 www.similes.be Uilenspiegel (patiëntenvereniging) 02 410 19 99 www.uilenspiegel.net

Kennis verdiepen? http://www.verlorenjaren.nl/ De (on)draaglijke lichtheid van de preventie van schizofrene psychose – Wampers, De Hert & Peuskens (2002) In gesprek met psychose – Jules Tielens (2012) (Nederlanse psychiater – bemoeizorg) Psychose beter begrijpen – Bea De Rouck (2012) (ervaringen van families + informatie) Filosofie van de waanzin – Wouter Kusters (2014) (filosoof –ervaringsdeskundige)

Contact Eva Lanslots Katrien De Lombaert brussel@vdip.be www.vdip.be eva.lanslots@cgg-brussel.be Katrien De Lombaert katrien.delombaert@cgg-brussel.be brussel@vdip.be www.vdip.be 02 478 90 90 (CGG deelwerking Houba) 0486 519 059 (VDIP)