Heijermanslezing 11 december 2009 Prof. mr. Arno Akkermans Juridische causaliteit en proportionele aansprakelijkheid

Juridische causaliteitscriteria => afhankelijk van de jur. context Verzekerings artsen Schattingsbesluit arbeidsongeschiktheids Wetten Bijv. ‘ ziekte ’ of gebrek in de zin van de WIA (ziek is ziek) Sociale verzekeringen Ex polis (veelal beperkte omschrijving) (polisbepalingen) Particuliere Expertiserend Specialist Medisch adviseur Afdeling 6.1.10 BW Ruime toerekening, Predispositie (vergelijking met situatie zonder ongeval) Civiele aansprakelijkheid Medische beroepsgroepen Criterium Context Wetten bijv. Bedrijfsarts NCvB

Causaliteit in het civiele aansprakelijkheidsrecht Stap 1. is er ‘conditio sine qua non-verband’? ‘Wegdenkoefening’ => was de schade er ook geweest zonder normschending? Stap 2. ‘Toerekening’ Hierbij gaat het om de vraag of ook verder in de causale keten gelegen schadeposten allemaal moeten worden vergoed Bij beroepsziekten gaat het vooral hierover Dit speelt vooral een rol bij de omvang van de schade

Causaliteit in het civiele aansprakelijkheidsrecht Stap 1. is er ‘conditio sine qua non-verband’? ‘Wegdenkoefening’ => was de schade er ook geweest zonder normschending? Te bespreken bijzonderheden: Bij een nauw verband tussen de beschermende strekking van de geschonden (veiligheids)norm en het risico dat zich heeft verwezenlijkt (wat was het ‘doel’ van de norm?) => omkering bewijslast [‘omkeringsregel’] Wanneer csqn-verband zich slechts laat uitdrukken in waarschijnlijkheden => mogelijkheid van tussenoplossing [‘proportionele aansprakelijkheid’] In beginsel rust de bewijslast hiervan op de werknemer

Artikel 7:658 lid 1 BW De werkgever is verplicht de lokalen, werktuigen en gereedschappen waarin of waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden alsmede voor het verrichten van de arbeid zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt.

Artikel 7:658 lid 2 BW De werkgever is jegens de werknemer aansprakelijk voor de schade die de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt, tenzij hij aantoont dat hij de in lid 1 genoemde verplichtingen is nagekomen of dat de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer.

Specifiek aan de juridische invalshoek Voor schadevergoedingsplicht van de werkgever is niet voldoende dat causaal verband bestaat met het werk (zoals we zullen zien is dit wel een heel belangrijke tussenstap) Voor schadevergoedingsplicht van de werkgever is noodzakelijk dat causaal verband bestaat met een tekortkoming van de werkgever in de nakoming van zijn veiligheidsverplichtingen Consequentie: bij causaal verband met werk, maar niet met een tekortkoming van de werkgever (bijv. omdat het risico nog niet bekend was) => geen schadevergoedingsplicht van de werkgever (bij een verzekeringsysteem zoals bijv. in Duitsland is dat anders)

Bewijs van causaal verband bij artikel 7:658 Schade Werkzaamheden Tekortkoming Twee stappen: Preliminair bewijs dat de schade is ontstaan ‘in de uitvoering van de werkzaamheden’ => Rust in beginsel op werknemer Vervolgbewijs dat schade ontstond door schending veiligheidsverplichting => Bewijslast van het tegendeel rust op werkgever

Consequenties van dit systeem: Wanneer vaststaat dat de oorzaak van de schade is gelegen ‘in de werkzaamheden’is de werknemer er nog niet – daarvoor is nodig dat de oorzaak ligt in een tekortkoming van de werkgever – maar de bewijsproblemen liggen bij de werkgever. De werknemer heeft de wind in de rug. Maar wanneer niet vaststaat dat de oorzaak van de schade is gelegen ‘in de werkzaamheden’ - bijvoorbeeld omdat het gaat om gezondheidsklachten waarvoor ook factoren buiten het werk causaal kunnen zijn - heeft de werknemer een groot (bewijs)probleem.

Mogelijkheden ter oplossing van dit bewijsprobleem: Omkering van ook deze bewijslast. Dus niet alleen mbt de tweede causale stap (schade-tekortkoming), maar ook mbt de eerste (schade-werk) => dat kan soms dmv de zogenaamde ‘omkeringsregel’ Inschatting van de waarschijnlijkheid van causaal verband, en vergoeding van schade naar rato van deze waarschijnlijkheid => door de Hoge Raad aanvaard bij longkanker als gevolg van roken of asbest ‘proportionele aansprakelijkheid’

Gedachte achter de omkeringsregel: ‘wanneer het gaat om schending van een norm die ertoe strekt een specifiek gevaar terzake van het ontstaan van schade bij een ander te voorkomen’ ‘en als dit gevaar door de normschending in het algemeen aanmerkelijk wordt verhoogd.’ .’

Gedachte achter de omkeringsregel: ‘in dat geval is het immers, gelet op de bescherming die een dergelijke norm beoogt te bieden, redelijk, behoudens tegenbewijs, ervan uit te gaan dat, als het specifieke gevaar waartegen de norm beoogt te beschermen, zich heeft verwezenlijkt, zulks een gevolg moet zijn geweest van deze normschending.’

Gedachte achter de omkeringsregel: ‘in dat geval is het immers, gelet op de bescherming die een dergelijke norm beoogt te bieden, redelijk, behoudens tegenbewijs, ervan uit te gaan dat, als het specifieke gevaar waartegen de norm beoogt te beschermen, zich heeft verwezenlijkt, zulks een gevolg moet zijn geweest van deze normschending.’

Gedachte achter de omkeringsregel: Waarom is dat redelijk? Wanneer een geschonden norm specifiek de strekking heeft om te beschermen tegen een bepaald soort risico, en juist dat risico zich verwezenlijkt, dan is het d.m.v. bewijslastomkering voor rekening van de aangesproken partij brengen van dit risico een logisch complement van de beschermende strekking van de norm anders neemt men met de bewijslastverdeling terug wat de norm gaf

Hof Amsterdam 21 april 2009 LJN J6266 Door de revalidatie-arts en de neuroloog die door de werknemer zijn ingeschakeld, is vastgesteld dat bij hem sprake is van chronische RSI. Ook in een rapportage van werkplekonderzoek uit 1997 wordt RSI geconstateerd. Werkgever heeft niet voldaan aan de verplichtingen die volgen uit het Besluit Beeldschermwerk.

Hof Amsterdam 21 april 2009 LJN J6266 Het hof verwerpt het standpunt van de werkgever dat het Besluit Beeldschermwerk voornamelijk betrekking zou hebben op oogklachten en dus niet op RSI, en ook het standpunt dat er in 1995 nog te weinig bekend zou zijn over RSI en maatregelen daarom toen nog niet genomen zouden hoeven worden. Naar de mening van het hof had de werkgever zich bewust moeten zijn van de mogelijke gevaren van het werken met een beeldscherm en had hij in elk geval de minimumverplichtingen uit het Besluit Beeldschermwerk moeten naleven. Met andere woorden, de geschonden normen strekten specifiek ter voorkoming van het type letsel dat is geleden.

Hof Amsterdam 21 april 2009 LJN J6266 Het hof concludeert dat, nu enerzijds sprake is van belastende beeldschermwerkzaamheden die op een wijze verricht werden die strijdig was met geldende wet- en regelgeving, en anderzijds van aannemelijkheid van gezondheidsklachten die daardoor kunnen zijn veroorzaakt, de werknemer aan zijn bewijslast ten aanzien van het causaal verband tussen werk en schade heeft voldaan en het aan de werkgever is om te bewijzen dat de gezondheidsklachten zijn terug te voeren op omstandigheden die niet werkgerelateerd zijn.

Proportionele aansprakelijkheid Aanvaard door de Hoge Raad in: HR 31 maart 2006, LJN AU6092 (Nefalit/Karamus) Voorafgegaan door: Kantonrechter Middelburg februari 1999 (Schaier/De Schelde) Circa 10 andere uitspraken van lagere rechters waarin door de deskundigen (vaak dezelfde personen) volgens dezelfde ‘formule’ een kanspercentage werd berekend. Daarnaast een onbekend aantal schikkingen buiten rechte

HR 31 maart 2006, LJN AU6092 (Nefalit/Karamus) Deskundigen: Longkanker van Karamus kan zijn veroorzaakt door: Blootstelling aan asbest Roken Allebei De kans dat de longkanker van Karamus door blootstelling aan asbest is veroorzaakt bedraagt 55% [er was een brede betrouwbaarheidsinterval] Hoge Raad: Nefalit aansprakelijk voor 55% van de schade

Meer over proportionele benadering bij asbest en longkanker: Gezondheidsraad. Protocollen asbestziekten: longkanker. Den Haag: Gezondheidsraad, 2005; publicatie nr 2005/09. Gratis te downloaden op: www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/05@09n.pdf