EEN GEDRAGSCODE VOOR ECONOMEN? Eric van Damme Universiteit van Tilburg 26 juni 2014KVS Gedragscode1

INHOUD Wat is een gedragscode? Waarom een gedragscode? Een voorbeeld: gedragscode voor de wetenschapsbeoefening Waarom een gedragscode voor economen? Waarom een rol voor de KVS? Voorbeelden bij andere beroepsverenigingen Conclusie 26 juni 2014KVS Gedragscode2

WAT IS EEN GEDRAGSCODE? Zelfregulering door een gemeenschap van professionals Een verzameling normen voor “goed (en gewenst) gedrag” gebaseerd op de gedeelde waarden van die gemeenschap Gecombineerd met een verzameling van mogelijke sancties bij het constateren van normafwijkingen Op schrift gesteld, zodat ze gedeeld en overgedragen kunnen worden en de leden van de gemeenschap, indien nodig, elkaar er op aan kunnen spreken 26 juni 2014KVS Gedragscode3

WAAROM EEN GEDRAGSCODE? De gemeenschap G levert diensten, maar er is informatie- asymmetrie: afnemers, A, kunnen kwaliteit niet goed beoordelen Gedragsregels (gij zult eerlijk zijn) dienen om Misleiding van A te voorkomen De collectieve reputatie van G te beschermen Speciaal geval (wetenschap): onderlinge dienstverlening binnen G Gedragsregels verlagen transactiekosten (verificatie) Handhaven van vertrouwen in de wetenschap Gedragsregels: pro en con Meer transparantie bevordert marktwerking en welvaart Marktafsluiting kan tot marktmacht leiden 26 juni 2014KVS Gedragscode4

GEDRAGSCODE VOOR DE WETENSCHAP Hoe moet een wetenschapper zijn beroep (het doen van en rapporteren over onderzoek, en het doceren) uitvoeren? Er zijn gedragscodes van (bijvoorbeeld) VSNU en ALLEA Principes (Eerlijk) Zorgvuldig Betrouwbaar Controleerbaar Onpartijdig Onafhankelijk Er zijn zeker dilemma’s, vooral in een omgeving met concurrentie Bijvoorbeeld inflatie van beoordelingen; bij onderzoek in opdracht, etc. 26 juni 2014KVS Gedragscode5

OPMERKINGEN OVER WETENSCHAPSCODE De code is intern voor de wetenschap (doen van, rapporteren over), inclusief omgang van wetenschappers met studenten Voorbeelden van specifieke regels: Niet pronken met andermans veren Deskundigheid op peil houden; geen taken aanvaarden waarvoor je de deskundigheid mist; grenzen van eigen deskundigheid aangeven Scheiden van resultaten en speculatie Scheiden van kennis en eigen opinie Bevorderen van handhaving van de code De code zegt weinig (of niets) over de omgang met gebruikers, media of het algemeen publiek Die minder weerbaar, en daar ligt de verleiding mogelijk juist op de loer 26 juni 2014KVS Gedragscode6

(VEEL) SOORTEN ECONOMEN Academisch economen Beleidseconomen Economen die als experts voor Gerecht en Hof dienen Praktiserend economen Bedrijfseconomen Populariserend economen Generalisten (Public Intellectuals) 26 juni 2014KVS Gedragscode7

PROBLEMEN BIJ BELEIDSECONOMEN Geen onafhankelijkheid, maar belangenverstrengeling VS; Film Inside Job; o.a. Mishkin Geen bescheidenheid NL: Follow the Money economen-gekwantificeerd/ economen-gekwantificeerd/ Waarom vind het NL publiek zo’n ijdelheidsindex leuk, economen lachwekkend, en is dat iets om ons zorgen over te maken? Vergelijk ook Koesveld (ESB): onjuistheden in het debat Vergeten wat Lionnel Robbins (en anderen) doceerden Geen scheiding tussen positieve analyse en normatieve uitspraken Geen scheiding tussen kennis en opinie/speculatie 26 juni 2014KVS Gedragscode8

APPLIED ECONOMISTS AS ENGINEERS Colander (2011) “argues that economists have a tendency to convey more scientific certainty in their policy positions than the theory and evidence objectively would allow. Too many economists are willing to make seemingly definitive scientific statements about policy based on models, that they know, or should know, are highly imperfect.” “To deal with that problem, this paper suggests that applied economists should see themselves as engineers, not as applied scientists. It argues that doing so is important because engineering has a broader and more humble methodology than does science” 26 juni 2014KVS Gedragscode9

OPLOSSINGEN VOOR BELEIDSECONOMEN VS: Aanpassing ethische code AEA: Disclosure van belangen bij publicaties in AEA-tijdschriften Aansporing dat ook elders te doen Bescheidenheid in NL: Beleidseconomen als ingenieurs i.p.v. wetenschappers? Heeft het beleid meer aan ingenieurs? Wat is het verschil? Beleidseconomen meer als economisch experts bij rechtbank? Vergeten wat Robbins ons vertelde Transparantie Geschiedenis van het economisch denken Luisteren naar wijze heren (o.a. Heertje) die dat ook zeggen 26 juni 2014KVS Gedragscode10

BELEIDSECONOMEN ALS EXPERTS BIJ GERECHT Procedureregels zijn in verschillende landen verschillend Claim: in Nederland werkt slechter als in het VK Hoe werkt het in het VK? Elke conflictpartij heeft eigen expert Experts zijn “experts on facts” (uitsluitend positief) Concurrentie: dit leidt tot selectie van experts Elke expert heeft de plicht het gerecht te dienen Experts hebben de plicht met elkaar te overleggen en “to narrow their disagreement on facts”; “to agree on what they disagree” Expert kan door advocaat van de andere kant doorgezaagd worden Indien nodig benoemt het gerecht ook nog eigen expert 26 juni 2014KVS Gedragscode11

ROL VOOR DE KVS? Den Butter (1999) t.g.v. het 150 jarig bestaan van KVS: “Geen van de hier beschouwde buitenlandse beroepsverenigingen voor economen kent, evenmin als de KVS, een gedragscode. De aard van de economische professie geeft hier eigenlijk ook geen aanleiding toe. Zo bestaat onder economen wel een zekere mate van overeenstemming over wat een professionele, en over wat geen professionele economische analyse is, maar een scheidsrechterlijk oordeel in een conflict tussen economische vakbroeders is toch vaak een hachelijke zaak. Daarom lijkt het terecht dat de economische beroepsverenigingen buiten dit soort conflicten willen blijven” Wat zijn de waarden van de KVS? Is het zinvol die te expliciteren en normen vast te stellen? Andere beroepsverenigingen Waarom hebben zij een andere afweging gemaakt? 26 juni 2014KVS Gedragscode12

TERZIJDE: DAN ARIELY (H. 11) 26 juni 2014KVS Gedragscode13

ANDERE BEROEPSVERENIGINGEN American Sociological Association Practioners must strive for the highest levels in their work, remain humble in their expertise and acknowledge their limitations Nederlandse Sociologen Vereniging Sociologen dienen onderscheid te maken tussen uitspraken met een empirisch karakter en uitspraken met een normatief karakter Nederlands Instituut voor Psychologen Verantwoordelijkheid, integriteit, respect, deskundigheid American Marketing Association Do no Harm; honesty, responsibility, fairness, respect transparancy National Association of Forensic Economics Diligence, disclosure, consistency, maintain current knowledge base 26 juni 2014KVS Gedragscode14

ANDERE BEROEPSVERENIGINGEN (2) KIVI (ingenieurs) Wij baseren onze conclusies, aanbevelingen en aanbiedingen op de meest actuele beschikbare informatie (technische info, of ook wetenschappelijke kennis?) De ingenieur zal eigen fouten erkennen en uit zichzelf melden De ingenieur zal als getuige-deskundige alleen een mening geven waar deze is gebaseerd op de eigen deskundigheid en competentie en waar deze mening kan worden gebaseerd op feiten De ingenieur zal (…) publicaties onderbouwen met argumenten en feiten, duidelijk gescheiden van speculaties en preposities Nederlandse beroepsorganisatie van Accountants Advocaten Artsen Etc, Etc, Etc 26 juni 2014KVS Gedragscode15

CONCLUSIE Er zijn goede theoretische argumenten voor zelfregulering (Tirole) Binnen de wetenschap zijn reeds gedragsregels, maar deze “binden” alleen wetenschappers en alleen in hun wetenschapsuitoefening M.b.t. economie lijkt het grootste probleem zich voor te doen op het raakvlak van wetenschap en maatschappij, met name bij de beleidseconomie en de relatie met de media Ik heb niets gezegd over de interactie met de media Er is (nog) geen goed empirisch inzicht in de grootte van het probleem Het argument dat er op het terrein van de beleidseconomie geen taak voor de KVS ligt, is niet overtuigend: expliciteren van normen is zinvol zelfs zonder specificatie van sancties De uitzonderingspositie van economen geeft te denken 26 juni 2014KVS Gedragscode16

CONCLUSIE (VERVOLG) Voorbeelden? Ingenieurs Forensisch economen Psychologen Tandartsen (Keynes) Etc Hoe concurrentie optimaal te benutten? 26 juni 2014KVS Gedragscode17

DRIE MEER FUNDAMENTELE VRAGEN Is de KVS inderdaad (nog) een beroepsvereniging? Zo ja, voor welk beroep (economen of beleidseconomen)? Wat is de taak van de KVS? Wat zijn de gedeelde waarden van de Nederlandse beleidseconomen? Zijn die zuiver wetenschappelijk of anders? Wat is goede beleidseconomie? Robbins’ onderscheid tussen “economists” en “political economists” Hoe leiden wij goede beleidseconomen op? Hebben we de goede mix tussen wetenschap en engineering? Combinatie van precisie, moed en inzicht? Hebben we de juiste combinatie van verschillende wetenschappen? 26 juni 2014KVS Gedragscode18