Inleiding Energietransitie Achterhoek Dr. ir. Jurgen Ganzevles, Rathenau Instituut Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 1 | Energietransitie Achterhoek

Overzicht inleiding Wat doet het Rathenau Instituut? Onderzoek “Energietransitie begint in de regio” (2009) Vertaling inzichten naar De Achterhoek Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 2 | Energietransitie Achterhoek

Wat doet het Rathenau Instituut? “Het Rathenau Instituut laat de invloed van wetenschap en technologie op ons dagelijks leven zien en brengt de dynamiek ervan in kaart; door onafhankelijk onderzoek en debat.” Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 3 | Energietransitie Achterhoek

Wat doet het Rathenau Instituut? 1986: Nederlandse Organisatie voor Technologisch Aspectenonderzoek (NOTA) 1994: omgedoopt in Rathenau Instituut 2004: twee afdelingen Technology Assessment Science System Assessment Methodes Onderzoek, rapporten, expertmeetings Debat, technologiefestival, media Burgerparticipatie Doelgroepen Beleid, in het bijzonder het Parlement Samenleving Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 4 | Energietransitie Achterhoek

Onderzoeksthema’s TA: breed Het Bruikbare Lichaam Orgaandonatie, hersenwetenschappen, ‘mensverbetering’ Preventiesamenleving Irisscan, migratietechnologie, databases Digitale Hyperconnectiviteit Internet, mobile computing, virtuele werelden Grondstoffenhonger Energie, nanomaterialen, Biobased Economy, klimaat Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 5 | Energietransitie Achterhoek

Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 6 | Energietransitie Achterhoek

Onderzoeksvragen 1. Hoe krijgt de regionale energietransitie vorm? Hoe vindt regionale netwerkvorming tussen partijen plaats? Welke regionale initiatieven zijn er voor energiebesparing, hernieuwbare bronnen en eindige bronnen (de energieladder) en in hoeverre komen ze van de grond? Welke netwerksturing, economische en juridische sturing oefent het Rijk hierop uit? 2. Welke lessen voor het rijksbeleid zijn hieruit te trekken? Groot aantal interviews gehouden met stakeholders binnen en buiten de regionale initiatieven (zie rapport) Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 7 | Energietransitie Achterhoek

Drie verschillende cases Rotterdam Climate Initiative Duurzaam Texel Energy Valley Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 8 | Energietransitie Achterhoek

Energieladder (Trias Energetica) 1. Energie-besparing Voorkomen verspilling Vraagreductie Efficiёnte omzetting lokaal 2. Hernieuwbare energie Wind, zon, geothermie, biomassa, etc. 3. Schoon en efficiënt fossiel Efficiёnte omzetting bij productie Procesintegratie CO2-afvang en opslag Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 9 | Energietransitie Achterhoek

Case: Rotterdam (RCI) Gebied: Groot en compact, veel grote industrie Doel: 50% CO2-reductie in het jaar 2025, ten opzichte van 1990 Economisch belang: toekomst van haven-industrieel complex Energiebesparing: nog groot onbenut potentieel in industrie Energiebesparing: in gebouwde omgeving gelijk doel aan Rijk Hernieuwbaar: geen verdergaande ambitie dan Rijk Volume vooral door CO2-afvang en opslag (CCS) Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 10 | Energietransitie Achterhoek

Case: Texel Gebied: Klein en ijl, geen grote industrie Doel: 100% duurzame energie in 2020 Sterke hang naar autonomie (eiland) Opvallend: grote betrokkenheid burgers en bedrijven Economisch belang: toeristenindustrie Belangrijk: limiet aan aantal ‘bedden’ (draagkracht eiland) Energiebesparing: in gebouwde omgeving gelijk doel aan Rijk Hernieuwbaar: forse ambitie, maar: mits inpasbaar in landschap Efficient fossiel: n.v.t. (zie ‘Doel’) Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 11 | Energietransitie Achterhoek

Case: Energy Valley Gebied: groot en uitgestrekt; grote industrie in Delfzijl Doel: 1. Regionale economische ontwikkeling (Stichting E.V.) 2. Energieakkoord Noordelijke Provincies Economisch belang: energiebedrijvigheid en behoud van werk NB: invulling verschilt per noordelijke provincie! Energiebesparing: in bestaande bouw gelijk doel aan Rijk Energiebesparing: in nieuwbouw verder dan Rijk Hernieuwbaar: afhankelijk van Provincie, vooral Friesland Efficient fossiel: afhankelijk van Provincie, vooral Groningen Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 12 | Energietransitie Achterhoek

Bevindingen, voor: Regionale netwerkvorming Energieladder Sturing door het Rijk Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 13 | Energietransitie Achterhoek

Netwerkvorming: volume als uitdaging Succesvolle fase van visievorming Regionale koplopers hebben elkaar gevonden Passie en bevlogenheid Expertise en wil tot samenwerking Gezonde regionale scoringsdrang Verschillende regionale doelen – toch ook de energieladder Grote inspanning om de energievoorziening te verduurzamen Uitdaging: meer volume Van proefprojecten naar brede, meer structurele implementatie Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 14 | Energietransitie Achterhoek

Energieladder: handhaven prioriteit als uitdaging Besparing Visievorming: Passie en expertise Implementatie: Gevestigde economische belangen Hernieuwbaar Schone inzet fossiel Havenindustrie Gasindustrie Toeristenindustrie Nederland gasrotonde Extra steenkoolimport Meer vloeibaar gas import (LNG) Meer klassieke brandstoffen Huidige inzet fossiel Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 15 | Energietransitie Achterhoek

Energieladder: alle treden zijn uitdagend Besparing Regio’s volgen het Rijk Gemeentes beperkt in juridische mogelijkheden Verleiding Kansen blijven liggen Hernieuwbaar Wisselende regionale ambities Opschaling moeizaam (draagvlak) Economische langjarige steun Rijk onzeker Wetgeving Rijk vaak belemmerend (m.n. planologie) Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 16 | Energietransitie Achterhoek

Energieladder: alle treden zijn uitdagend Fossiele energie Eerder een trend naar meer i.p.v minder fossiele energie Schonere inzet onzeker Draagvlak CO2-opslag moeilijk te verwerven Behoefte aan standvastigheid bij het Rijk over de rol van fossiele energie voor de energietransitie Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 17 | Energietransitie Achterhoek

Krachtige regio’s  nationale energietransitie Regionale netwerkvorming Veel passie, expertise en samenwerking Gevestigde economische belangen wegen zwaar in de regio Stap naar volume als uitdaging Energieladder Handhaven prioriteit energiebesparing en hernieuwbaar als uitdaging Vergaande verduurzaming wringt met gevestigde econ. belangen Alle treden zijn uitdagend – ook de schone inzet van fossiel Rol van het Rijk: meer visie en steun gewenst voor grotere volumes Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 18 | Energietransitie Achterhoek

Aanbeveling: meer visie en steun vanuit het Rijk Stimuleer energiebesparing door ambitieuzere normen en regionale experimenteerruimte Stimuleer hernieuwbare energie door langjarig, consistent stimuleringsbeleid en pro-actieve regelgeving Schep duidelijkheid over de rol van eindige energiebronnen voor de transitie naar een duurzame energievoorziening Draag een Rijksvisie uit die helder maakt welke ontwikkelingen op langjarige steun van de overheid kunnen rekenen Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 19 | Energietransitie Achterhoek

De Achterhoek Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 20 | Energietransitie Achterhoek

Overgeslagen? 1. Feiten 2. Doelen 3. Roadmap Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 21 | Energietransitie Achterhoek

Te achterhalen feiten.. maar wellicht reeds bij u bekend? Zicht op het bestaande energiesysteem van de Achterhoek en concrete regionale investeringsplannen Besparing Welke nieuwbouw- en renovatieplannen voor woningen zijn er? Hoeveel WKK installaties heeft de Achterhoek? Hernieuwbare energie Hoeveel landbouwgrond is in principe voor biomassa te gebruiken? Hoeveel zonnepanelen liggen er? Wat is de regionale potentie voor aardwarmte (zie www.thermogis.nl)? Hoeveel WKO wordt er al toegepast? (Schoon) fossiel Welke energiecentrales heeft de Achterhoek? Hoe lang gaan die nog mee? Hebben energiebedrijven al vergevorderde nieuwbouwplannen? Wat zijn de grote energie-afnemers in de regio? Zijn er opties voor CO2-opslag? Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 22 | Energietransitie Achterhoek

Transitieplannen: ambitieus = risico Samengevat: Te hooggespannen verwachtingen kweken Ambitieus realisme & verwachtingsmanagement Meer concreet: Lijst met “valkuilen”… en “alternatieven” Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 23 | Energietransitie Achterhoek

Valkuilen Alternatief Te lang doen alsof het “gratis” kan Vraagstuk wie moet investeren vroeg op tafel Te lang doen alsof er alleen maar winnaars zijn Vroegtijdig zicht op wie wint en wie verliest: aandacht voor strijdige belangen en compensatie Redeneren vanuit een lege toekomst Bestaande economische belangen en structuren goed in beeld brengen Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 24 | Energietransitie Achterhoek

Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 25 | Energietransitie Achterhoek

Valkuilen Alternatief Doorgeslagen autarkie-streven (“zelf opwekken”) Verschuivende regionale afhankelijkheden in kaart brengen Aansprekende projecten die net naast de doelstelling zitten gaan de boventoon voeren “Meters maken” t.o.v doelstelling goed voor ogen houden Uitgaan van stabiele randvoorwaarden Neem grillige olieprijs, grillig nationaal beleid en grillige mondiale ontwikkelingen als fact of life Het regionale wiel uitvinden Zoek vergelijkbare regio’s in Nederland of Duitsland Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 26 | Energietransitie Achterhoek

Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 27 | Energietransitie Achterhoek

Valkuilen Alternatief Bestuurlijke onafhankelijkheid veronderstellen Vroeg op het netvlies hebben waar de rol van provincie, Rijk (nieuw kabinet!) en EU cruciaal is Blind voor majeure rol fossiele brandstoffen Weten waar energiebedrijven mee bezig zijn; anticiperen op CO2-opslag en eventuele nieuwe steenkoolwinning Achterhoek Burger alleen informeren Burger betrekken en medeverantwoordelijk maken, bv: hogere regionale feed-in wenselijk/haalbaar in de Achterhoek?  nationaal nieuws! Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 28 | Energietransitie Achterhoek

1. Feiten 2. Doelen 3. Roadmap 4. Monitoring Grote uitdaging: het enthousiasme vasthouden 1. Feiten 2. Doelen 3. Roadmap 4. Monitoring Interesseverlies…. Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 29 | Energietransitie Achterhoek

Feiten 2. Doelen 3. Roadmap 4. Monitoring … of trots op de resultaten! Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 30 | Energietransitie Achterhoek

Dr. ir. J.H. (Jurgen) Ganzevles | 31 | Energietransitie Achterhoek