ASS bij volwassenen en ouderen drs.Susanne Wolthaar stafmedewerker dr. Leo Kannerhuis verder met autisme

Levensloop van mensen met ASS Primaire Steungroep Ook andere sociale contexten en relaties naast de primaire steungroep naar vervolg onderwijs met pensioen naar middelbare school naar werk / dagbesteding naar crèche naar school wisselingen in werk,wonen en relaties naar zelfstandig of begeleid wonen Geboorte Overlijden levenslijn

Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) ------------------------------------------------------------------------------------------------------- Autisme PDD-NOS Sociaal ontalent(?) Asperger McDD RETT Desintegratieve Stoornis Leg uit : de engelse term PDD terugkomt in PDD-NOS, dat DD ook terug te vinden is in AD(H)D (Ontwikkelings Stoornis) het is een spectrumstoornis (pijltjes), de categorieën zijn niet heel erg goed van elkaar te onderscheiden, wel de hoofdcategorie (ASS) RETT en De desintegrative stoornis zijn erg zeldzaam en gaan samen met ernstige cognitieve beperkingen. Hans Asperger heeft evenals Leo Kanner gepubliceerd over jongens met een kontaktstoornis en een hoge verbale begaafdheid. Alleen in de 2e wereldoorlog zat hij in Oostenrijk en Leo Kanner in Amerika dus die lazen we eerst! Tegenwoordig allen Asperger voor hoge begaafdheid gebruikt. PDD-NOS het NOS (not otherwise specifie) in het nederlands niet anderszins omschreven (NAO) is een rest categorie in het systeem van de DSM (nr. IV de tekstherziene versie) zo bestaat er ook Depression NOS Schizophrenia NOS. in 2011 nieuwe versie V verwacht waar McDD ook in staat Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders deelt op 5 Assen in, behandelverslagen op het Kannerhuis worden volgens die Assen beschreven. Op As I staan alle psychiatrische ziektebeelden en de ontwikkelingsstoornissen waar ASS onder valt. Andere Assen zie deel 2 basiscursus. DSM IV-TR Pervasive Developmental Disorder (PDD) © Dr. Leo Kannerhuis

Kenmerken van ASS bij Autisme àlle 3 opvallend aanwezig bij Asperger een goed taalgebruik een bovengemiddelde intelligentie bij PDD-NOS wisselend van sterkte aanwezig ! 1 2 3 - 1 2 3 - 1 2 3 - 1 2 3 - etc

Voorkomen van ASS Laatste cijfers: 1 % van de bevolking ! (Baron Cohen 2009) ASS komt steeds meer voor. Het komt in Nederland rondom Eindhoven meer voor ! Verhouding man-vrouw 4:1 1 % is een geweldige toename eerder cijfers waren 0,15 %. Grote onderzoeken wereldwijd dezelfde cijfers (Japan,Denemarken,Londen ( is een hele wijk onderzocht, waar jarenlang iedere bewoner wordt gevolgd). Vraag waarom ze denken dat het toeneemt: betere zorg voor zwangeren en bevalling dus minder extreme problemen rest probleem een informatieverwerkingsstoornis door onvolledige hersenrijping en soms beschadigingen. Steeds jongere kinderen worden in leven gehouden: hoge frekwentie van ASS onder deze veel en veel te vroeg geborenen. Oudere ouders ! Grootste deel echter erfelijk, er zijn nu aantal genomen bekend die verantwoordelijk zijn maar veel nog in onderzoeksstadium, overerving meest via de mannelijke lijn. Eindhoven: veel exacte breinen oftewel supermannen volgens Martine Delfos. © Dr. Leo Kannerhuis

Voorkomen van ASS bij volwassenen 1% van de bevolking: kinderen en jeugdigen mannen: vrouwen- 4:1 geldt niet voor de groep met een verstandelijke beperking /met psychiatrische problematiek onder diagnosticering zowel van mannen als en vooral van vrouwen

Hersenen van mensen met ASS zijn ànders in totaal meer massa, minder ‘pruning’ links zijn de hersenen Plaatje uit: lezing prof. van der Gaag 17 jan.2008

Hersenen van mensen met ASS zijn ànders veel meer verbindingen Plaatje uit: lezing prof. van der Gaag 17 jan.2008 © Dr. Leo Kannerhuis

Hersenen van ASS zijn ànders Hersenen van mensen met ASS zijn ànders veel minder spiegelneuronen Spiegelneuronen reageren in de hersenen mee als men iets ziet bijna net zo of je het zelf doet. grap: nu begrijpen we waarom mannen ook moe worden van voetbal kijken: 22 spelers ! Belangrijke neuronen voor imitatie: vanzelf meeoden met wat je ziet dat een ander doet. Als iederen om je heen het boek open doet, doen jouw hersenen dat ook al, dus heel makkelijk nadoen. Bij ASS sterk verminderde aanwezigheid van spiegelneuronen. Moeten dus individueel aangesproken worden om hun boek open te doen ! Daarom ook geen dag zwaaien, teruglachen, ‘mee’ helpen bij poetsen etc. De nieuwste vroegonderkenningsonderzoeken kijken ook heel erg naar het ontbreken van imitatie van jonge kinderen als aanwijzing voor ASS. Plaatje uit: lezing prof. van der Gaag 17 jan.2008 © Dr. Leo Kannerhuis

ASS kenmerken Beperkingen sociale interacties Beperkingen in de communicatie Beperkingen in verbeeldend vermogen en het soepel kunnen denken en een weerstand tegen veranderingen

ASS eigenlijk een prikkelverwerkingsstoornis 1. Prikkels komen anders binnen 2. Problemen bij interpretatie en verwerking van prikkels 3. Koppelings/generalisatie problematiek © Dr. Leo Kannerhuis

Verstoorde informatieverwerking nabijheidszintuigen verte zintuigen Laat cursisten bedenken welke zintuigen voor dichtbij diene en welke voor veraf. Vertel over het ontwikkelingsverloop ervan: jonge kind heel goed in de zintuigen voor dichtbij: voelen/evenwicht: plezier aan evenwicht gevoelig voor scheefhangen ( terwijl volwassenen uitrusten van voor de tv hangen); gevoelig voor textiel op huis: schoentje uit, geen spijkerbroek maar joggingbroeken; lusten geen sterke smaken als koffie,spruitjes,witlof, sterke luchtjes als after shave, nieuwe autolucht. Mensen met ASS nemen dit talent een levenlang mee- laat cursisten voorbeelden van hun bekende ASS’s noemen. Vertezintuigen rijpen later uit, denkhoofd is er bij nodig,wat je niet weet hoor of zie je niet: koop maar eens een auto vlak voor datie komt zie je hetzelfde model overal rijden daarvoor nooit. Hoorapparaat kan niet selecteren zoals ons denkhoofd er voor zorgt dat je de docent volgt ondanks het geluid van de beamer. ASS-ers hebben hier een levenlang moeite mee. Vraag naar voorbeelden van cursisten ASS-ers die op kleine geleuiden moeten reageren etc. © Dr. Leo Kannerhuis

Cognitieve stijl 1. Abnormale prikkelgevoeligheid 2. Detailwaarneming 3. Concreet denken 4. Star denken

Verklaringsmodellen TOM theorie Centrale Coherentie theorie Executive Functioning

Theory of mind moeilijk is: begrijpen dat een ander óók denkt de bedoelingen van een ander snappen gedrag van anderen voorspellen

Sociale kontaktname afwijzend passief actief maar bizar formeel overaangepast

Centrale Coherentie Oog voor details Het geheel niet overzien Het niet volgen van de rode draad De kern missen

Ordenen van de context Alles Minder Visualiseren Structuur

Executive Functioning Het plannen, organiseren en monitoren van het eigen (leer)gedrag Zelfsturing en zelfmanagement

EF functies speciaal in de puberteit belangrijk verstoord bij ADHD en ASS kennis uit letselstudies rijping eind lagere schoolleeftijd begin middelbare school begin adolescentie letsels vooral bij botsingen van auto’s niet kunnen helicopteren emoties blijven hangen ondanks ‘goede gesprekken’ geen relativering, geen humor over zichzelf

Executive functioning coaching in planning en organisatie gedurende de héle levensloop startmotor extern regelen helicopterfunctie overnemen helpen uit de ‘groef’ te komen

Talenten uitstekend geheugen voor visuele informatie (digitaal) detail waarneming quick scan minder afleidbaar door sociale cues minder gestuurd door sociale wenselijkheid

Wat weten we van ouder worden met ASS ? Nog weinig lange termijn onderzoek Verhalen van ASSers zelf PAS nederland Uitzending RKK Kruiswerk

Caroline Schuurman rivierduinen 2008

Problemen in de volwassenheid:opleidingen Ambulante begeleiding in het onderwijs: van voortgezet naar vervolg van vervolg naar eindstudies voorbereiding op arbeid Maatjesprojecten op de universiteiten Marieke & Darryl IVO

Problemen in de volwassenheid:werken De loopbaan van normaal- tot hoogbegaafde mensen met autisme ziet er vaak grillig uit, volgens het principe "twaalf ambachten, dertien ongelukken". Onderzoek Annelies van der Spek: banen die het langst behouden worden: technisch! April 2010

Dia:rivierduinen okt 2008 5 jaar arbeidshulpverlening

Kira methodiek intake, assessment en oriëntatie, toeleiding en coaching.

Problemen in de volwassenheid:relaties Oefenen van vriendschappen Peer to peer relaties Fases van rouw en aanvaarding van het ánders zijn Omgaan met sexuele verlangens Partnerkeuze

Adolescenten met ASS Buitenkant versus binnenkant

Problemen in de volwassenheid:ouderschap -naar aanleiding van diagnose kind Vaders en voor moeders

Problemen in de volwassenheid: wonen Onvoldoende middelen voor zelfstandig wonen Langdurig bij ouders Begeleid (groeps)wonen Ambulante woonbegeleiding (huishoudelijk) Studentenhuizen voor ASS (STUMASS)

Problemen in de volwassenheid zelfbeeld Motivatieproblematiek Zelfbepaling Discrepanties in mogelijkheden

Achtergronden van motivatieproblemen 5-4-2017 Achtergronden van motivatieproblemen Typen problemen Niet weten Niet kunnen Niet willen Niet durven copyright dr. leo kannerhuis

Problemen vanuit “niet weten” 5-4-2017 Problemen vanuit “niet weten” Kern: naïviteit en wereldvreemdheid Moeite met: Informatie zoeken Informatie begrijpen Informatie in breder persoonlijk en maatschappelijk verband plaatsen copyright dr. leo kannerhuis

To do: ‘Niet weten’ Psycho-educatie / ervaringsleer 5-4-2017 To do: ‘Niet weten’ Psycho-educatie / ervaringsleer Voorlichting geven / visualiseren Communicatie aanpassen Checken of info begrepen is Aanbieden van leersituaties en trainingen copyright dr. leo kannerhuis

Problemen vanuit “niet durven” 5-4-2017 Problemen vanuit “niet durven” Kern : - (faal)angst Geen doorzettingsvermogen Negatief zelfbeeld Angst voor controleverlies en falen copyright dr. leo kannerhuis

To do: ‘Niet durven’ Steun en veiligheid bieden 5-4-2017 To do: ‘Niet durven’ Steun en veiligheid bieden Vertrouwen en verantwoordelijkheid geven Kleine stapjes / tempo aanpassen Zelfinzicht vergroten (psycho-educatie) Kwaliteiten benadrukken / belonen Succeservaring op doen Samenwerking clentsysteem Schakeltijd geven copyright dr. leo kannerhuis

Problemen in de Volwassenheid Prikkelverwerking Problemen met de modulatie (bogdashina) Vertraagde prikkelverwerking Vervormingen in de waarneming, Lacunes in de waarneming Een versterkte waarneming Een verzwakte waarneming Een gefragmenteerde waarneming, Onvoldoende schakelen tussen waarnemingen

Anti Stress trainingen Ontspanningsoefeningen Mindfulnesstraining Anders leren denken (Kairo project zie de demo op internet) Yoga Aandachts oefeningen

Problemen in de volwassenheid Trauma’s gepest worden ( 5 % van de bejaarden misbruik middelengebruik

Wat is zinvol: Psycho educatie Niet alléén over ASS ook over gevoelens communicatie relaties

Copings strategieën Probleem-analyse Stresshantering G-G-Gschema Stresshantering Stresssignaleren in je eigen lijf Ontspanningstechnieken Cognitieve herstructurering verschillen en verbanden zien leren afstand nemen in het kijken

Empowerment Competentie Zelfbeschikking Impact Betekenis Positieve identiteit Groepsoriëntatie Competentie: vertrouwen op eigen vaardigheden en erin slagen om eigen doelen te bereiken door eigen inzet. Zelfbeschikking: in staat zijn zelf keuzes te maken en het gevoel hebben controle te hebben over de eigen situatie. Impact: eigen gemaakte keuzes hebben invloed op de omgeving Betekenis: dat wat je doet (werk / opleiding) wordt als zinvol ervaren. Dat wat je doet, past bij je. Positieve identiteit: positief zelfbeeld met acceptatie van de (arbeids)handicap op een realistische manier en er is ruimte voor andere zaken Groepsoriëntatie: besef dat er altijd sprake zal zijn van onderlinge afhankelijkheid waarbij samenwerking met anderen noodzakelijk is. De cliënt kan hulpvragen en accepteert deze ook.

Cognitieve herstructurering Lezing zeist:Attwood 2008

Emotional Toolbox: To Fix The Feeling Toolbox Tony Attwood

Fysieke inspanning afstand nemen relaxatie prikkelreductie medicatie ‘Sociale’ activiteiten Toolbox Tony Attwood

Communicatie problematiek Moeite met non-verbale communicatie ongeduld,irritatie, desinteresse van de ander niet herkennen zelf non-verbale signalen verkeerd of niet gebruiken Moeite met de semantiek van de taal letterlijk nemen van taal humor niet begrijpen Moeite met de pragmatiek van de taal niet gezellig kletsen, weinig populaire taal wat zeg je tegen wie Géén problemen met grammatica en syntax

Communicatietrainingen Luistervaardigheden actieve luisterhouding weergave van inhoud, gevoel Gesprekstechnieken Openvragen Gesloten vragen Praten over het hier en nu Small talk oefenen

Het levensloopmodel verder met autisme Het geheel van benodigde elementen om levensloopbegeleiding voor mensen met ASS vorm te geven. In de volgende dia’s wil ik jullie uitleg geven over deze elementen van levensloopbegeleiding. verder met autisme

Levensloopbegeleiding Een onzichtbare bril