van natuurlandschap tot risicomaatschappij Lio-dag, Amsterdam, 2011

Geografen: We kunnen er niet omheen Het wereldnieuws staat bol van aardrijkskundige onderwerpen In de laatste weken veelal met negatieve berichten: Japan: Aardbeving/Tsunami (natuurgeweld) 18.000 doden, vele gewonden en psychologisch en materiaal leed Libië: machtsbelangen (geo-politiek) Reeds honderden doden, gehele land in staat van beroering

VOORAF Een korte geschiedenis: De geografie van de dood

Desastreuze natuurrampen CRED (boek p. 208): 6367 geregistreerde natuurrampen 1974-2003: 34% overstromingen 29% stormen 10% aardbevingen 2% vulkaanuitbarstingen Gebeurtenis Aantal doden Tsunami 26 dec. 2004 >200.000 doden Aardbeving Tangshan China 1976 250.000 doden Overstroming Golf van Bengalen 1970 500.000-1.000.000

Maar vergelijk dat eens met de omvang van ‘man-made disasters’ Hongersnoden ten gevolge van politieke blunders, opzet, of overheidscrisis: Gebeurtenis Aantal doden Grote Spong Voorwaarts China 1959-1963: 10 – 25 miljoen De Hongerterreur 1933(Holodomor) Oekraïne/WitRusland/Kazachstan 5 – 10 miljoen

Met epidemieën… Gebeurtenis Aantal doden Spaanse griep (1918-1920) 25-100 miljoen HIV/AIDS (vanaf 1980) Tot nu toe >20 miljoen >40 miljoen geïnfecteerde

En oorlogen…. Norman Davies `Europe A History` (1997): 1e wereldoorlog: 8 miljoen militairen en 5 miljoen burgers stierven door oorlogsgeweld 2e wereldoorlog: Militairen: 14 miljoen doden Burgers Sovjet Unie: 27 miljoen doden Burgers in Europa buiten de Sovjet Unie: 27 miljoen doden Maar denk ook aan: Japans-Chinese oorlog 1937-1945: 20 miljoen doden

“Statistics of democide” (Rummel) USSR 1917-1987: 50-100 miljoen doden door politiek en militair geweld en door ‘politieke hongersnood’ China 1900-1949: 42 miljoen doden door geweld en ‘politieke hongersnood’ China 1949-1987: 73 miljoen doden door politiek geweld en ‘politieke hongersnood’ Turkije 1918-1923: massamoord op ca 4 miljoen Armeniers en Grieken En de lijst is nog veel langer……… (“Eén dode is een tragedie, een miljoen doden slechts statistiek” (Stalin)

Natuur vs Man-made disasters 20ste eeuw Aantal doden tgv politiek geweld/hongersnood 188 miljoen (Mathew White: The Historical Atlas of the 20th century) Aantal doden tgv natuurrampen: (‘maar’) 3,5 miljoen (MUNICH RE)

Maar: plaats het wel in een totaal demografisch perspectief... 10

“Aardrijkskunde is geschiedenis voor beginners” tekst op toiletdeur A-gebouw Roeterseiland, Universiteit van Amsterdam overige teksten op die deur blijven jullie bespaard

Geografen: ontwaakt! Historici slagen er in een veel grotere vakbekendheid te realiseren dan geografen Terwijl de media bol staan van aardrijkskundige vraagstukken Die inmiddels grotendeels door niet-geografen worden ingevuld en geclaimd Waarbij geografen die er in participeren zich niet als geograaf bekendmaken

Voorbeeld NWO programma: Vulnerability, Adaptation and Mitigation (VAM) Sub-programma: Abrupt climate change (consequenties van ophouden Golf Stroom): Commissie: 2 economen, 1 psycholoog, 1 jurist, 1 bioloog, 1 geograaf Essay-schrijvers: 4 economen, 3 sociologen, 3 milieukundigen, 2 juristen, 0 geografen

Geografen: neem de kern van je vak weer serieus! Veel aardrijkskundige vragen gaan over de problemen bij de relatie tussen mens en milieu Met verbindingen tussen lokaal en mondiaal (schaalniveaus) Met een noodzakelijke band tussen fysische, biologische/ecologische, economische, politieke en sociaal-culturele aspecten En met een centrale rol voor instituties en institutionele dynamiek

Sluit aan bij actuele discussies over de Risicomaatschappij Ulrich Beck: 1986 Risikogesellschaft: auf dem Weg in eine andere Moderne. Vertaald: 1992 Risk Society: Towards a new modernity Tradionele samenleving Natuurlijke gevaren moesten door de menselijke rede worden ‘getemd’ Laat-moderne samenleving  risicomaatschappij Risico’s juist door de menselijke rede veroorzaakt

Kenmerken Risicomaatschappij Maatschappelijke verhoudingen (welvaart, bezit) worden niet meer op de eerste plaats bepaald door klassenverhoudingen, maar door de verdeling van risico’s over maatschappelijke groepen ‘Ecologische’ en ‘technologische’ risico’s en onzekerheden vereisen voortdurende zelfreflectie (‘reflexive modernization’) En ze vereisen nieuwe ‘governance’ instituties die flexibel moeten zijn, maar wel robuust (‘resilient’) en samenhangend (‘coherent’) En met koppelingen tussen schaalniveaus, van individu/lokaal tot mondiaal

2008: Basis voor een boek Drie hoofdauteurs: sociaal-geografen Bijdrages van 29 anderen: 6 sociaal-geografen, 2 fysisch geografen, 1 geoloog, 3 milieukundigen, 1 civiel-technicus, 1 sociaal-bosbouwkundige, 2 planologen, 1 demograaf, 4 (milieu)economen, 3 sociologen, 2 politicologen, 1 filosoof, 1 psycholoog, 1 futuroloog Met voorwoord van Ruud Lubbers

Opzet boek: zes hoofdstukken Homo Sapiens zwermt uit De tastbare wereld om ons heen: de natuur als hulpbron De omgang met de natuur Als de natuur verandert: de klimaatkwestie De natuur als acuut gevaar: rampen De natuur als avontuur: risico’s en buitenkansen

1 Homo Sapiens Zwermt Uit De lange migratiegeschiedenis van de mensheid: genografie; domesticatie; landschapsvorming en verval; diversiteit in menselijke dichtheden Infectieziekten Wereldbevolkingsvraagstuk Verstedelijking 19

20

2 De tastbare wereld om ons heen: de natuur als hulpbron Eigendoms-instituties van natuurgebruik; agrarisch draagvlak; hulpbronnen en welvaart milieugebruiksruimte en –waarden ecologische voetafdruk wereldvoedselvoorziening waterschaarste energievoorziening Vernieuwbare energie 21

22

3 De omgang met de natuur Natuurpercepties; natuurbeleid; beleidshistorie inzake de natuur aaibare landschappen toerisme werelderfgoed waterbeheer en ruimtelijke ordening 23

24

4. Als de natuur verandert: de klimaatkwestie Klimaatverandering als maatschappelijke kwestie; variaties in gevolgen signalen van klimaatverandering de modelleurs van Systeem Aarde klimaatverandering en overstromingen mondiaal beleid 25

26

5. De natuur als acuut gevaar: rampen De aardbeving van Lissabon als ‘trigger’ van de Verlichting; hoe de natuur rampen aanricht; verbreiding van natuurrampen dijken en veiligheidsillusies vulkanen en aardbevingen natuurrampen ‘natuurlijk’? 27

28

6. De natuur als avontuur: Risico’s en buitenkansen Nadruk op risico’s; veiligheidsvoorzieningen; risicoprofielen risico’s als kans om te laten zien wie je bent leven met risico’s risicosamenleving en duurzaamheid 29

30

Geografen: verover je vak terug Erken dat geografische vraagstukken inmiddels het vakterrein zijn geworden van tal van wetenschappen Zorg ervoor dat je in je geografische onderwijs en onderzoek die brede kennis integreert Streef er naar dat je de resultaten presenteert onder het label ‘geografie/Aardrijkskunde’ Zoek veel bewuster de publieke ruimte op om de resultaten te presenteren En doe dat dus ook in het Nederlands

2010: Basis voor een website www.geonatris.eu Online hoofdstukken van het boek gratis te downloaden Actueel nieuws en inzichten van wetenschappers, praktijkexperts & docenten lesmateriaal

Dank voor jullie aandacht! Lio-dag, Amsterdam, 2011