Wouter Vanderplasschen Vakgroep Orthopedagogiek Universiteit Gent Drugverslaafde ouders met jonge kinderen: mogelijke gevolgen voor de psycho-sociale ontwikkeling Wouter Vanderplasschen Vakgroep Orthopedagogiek Universiteit Gent

Overzicht ‘Crack babies’ en ‘crack kids’ Risico’s verbonden aan druggebruik van de ouders risicofactoren in de omgeving beschermende factoren mogelijke gevolgen voor de psycho-sociale ontwikkeling naar een realistisch beeld

‘Crack babies and kids’ (1) Crack : goedkoop, rookbaar cocaïne-derivaat Vooral veel vrouwen + laagste sociale klassen Gebruik tijdens zwangerschap -> verschillende risico’s oa. pervasieve hersenbeschadiging Voor vele kinderen dreigt plaatsing

‘Crack babies and kids’ (2) Enige nuancering vereist: extreem problematische opvoedingssituatie crack : marginale drug in België deterministisch + negatief beeld bepaalde kinderen ontwikkelen zich vrij normaal en zonder problemen

Inleiding “Forgotten children” Meer aandacht: opvoedings- en ontwikkelingsproblemen voorkomen + beperken + nieuwe generatie verslaafden vermijden Verschillende diensten: kind, ouder, verslaafd samenhangende problematiek Afkerig tov hulp: hoederecht vooral verslaafde moeders: vaderfiguur ontbreekt dikwijls

Omvang problematiek 18 tot 75% heeft kinderen + stijgt 1/10 pasgeborenen in de VS In Nederland: 5000; 25 à 40% kinderen Weinig cijfergegevens over België 1000/jaar 1/4 tot 1/3 heeft kinderen

Drugverslaafde ouders Ouderschap problematisch: responsiviteit en grenzen stellen belangrijke mijlpaal zwangerschap: onverwacht latente kinderwens: verandering minder gebruiken of stoppen confrontatie met realiteit: herval !

Ouderschap Afhankelijkheid: verwerven en gebruiken drugs zorg en opvoeding secundair onder invloed, wisselend gemoed, chaotische levensstijl: beperkte emotionele betrokkenheid, toegankelijkheid en aandacht gevaarlijk situaties: spel, voeding, hygiëne 1/3 emotionele verwaarlozing + 10% fysieke mishandeling plaatsing!

Drugverslaafde ouders Familiale achtergrond (verslaving, ruzies, verwaarlozing, plaatsing, …) + relationele problemen: psychische en emotionele problemen weinig eigen positieve ervaringen: gn adequate opvoedings- en interactievaardigheden + weinig kennis over ontwikkeling Meer rigide + minder responsief: hechting! Overdreven begaan: verwenning Instabiele + wisselende relaties en beperkt sociaal netwerk: alleen gezin georganiseerd rond verslaving: co-afhankelijkheid + parentificatie loyaliteit aan ouders + bewaren familiegeheim

Weinig positieve identificatiemodellen drugs als copingmechanisme + gevoel van macht en potentie ontbreken vaderfiguur werkloosheid + financiële problemen criminaliteit en prostitutie: justitie schaamte- en schuldgevoelens: oordeel maatschappij, mogelijke schade, dreiging van plaatsing + sociale uitsluiting onttrekken aan hulpverlening + versterken gevoelens door bepaalde reacties kinderen

Beschermende factoren Ondanks risico’s: sommigen zeer goed verantwoordelijk en motiverend adequaat functioneren: sociaal netwerk, stabiel gebruik, rituelen, vaderfiguur, intacte leefgebieden zeker niet bij iedereen beperkte ouderschapsvaardigheden of onvoldoende aandacht Ouderschap bemoeilijkt indien andere risicofactoren: eerder risico dan belemmering

Kinderen van drugverslaafde ouders Effecten van gebruik tijdens zwangerschap vooral tijdens zwangerschap, neonatale periode en eerste levensjaar nadien minder eenduidige bevindingen Rol omgeving-prenatale blootstelling lange termijn-effect bepaalde drugs invloed omgeving niet alle kinderen blootgesteld aan drugs velen groeien op buiten ouderlijk gezin: meer probleemgedrag in pleeggezinnen ondersteunen moeder-kind relatie verschillende beïnvloedende factoren

Risico’s Blootstelling tijdens zwangerschap: vroeggeboorte, bloedarmoede en groeiretardatie 60-90% Neonataal Abstinentiesyndroom: versnelde ademhaling, diarrhee, stuipen, braken meer opgewonden toestand: snelle irritatie Jonge kinderen (0 tot 6 jaar) vertraagde soc-emotionele, cognitieve ontwikkeling, gedragsproblemen, groeiretardatie, aandachts- en concentratieprblemen, impulsiviteit, hyperactiviteit, taalproblemen; meer internaliserend en externaliserend probleemgedrag gebrek aan basisveilligheid: loze beloften, psychische klachten (woede, labiliteit, ontkenning, isolatie, schuld- en schaamtegevoelens, laag zelfbeeld

Schoolgaande kinderen: leerproblemen, aandachts- en concentratiestoornissen, gedragsproblemen problemen in omgang, overzitten spijbelen, delinquentie, druggebruik nieuwe generatie verslaafden overerbare kwetsbaarheid: drugs- en alcoholproblemen in verschillende generaties biochemische, fysiologische en psychologische markers: gebrekkige inhibitie kwetsbaarheid, geen voldoende verklaring

Veerkracht Bij aantal toch voorspoedige ontwikkeling Veerkracht (resilience) individuele kenmerken: persoonlijkheid, zelfbeeld, alertheid, responsiviteit, …) omgeving: rituelen, rolmodellen, steun, vrienden vormen van veerkracht: inzicht, onafhankelijkheid, intieme relaties, initiatief nemen, creativiteit, humor en moraliteit soms opmerkelijk ontwikkelingsherstel na aanvankelijke problemen niet objectief meetbaar gedrag of bepaalde risicofactoren doorslaggevend, wel subjectief aanvoelen door kind en eigen creatieve inbreng kind

3. Bestaande aanpak Structurele benadering: in verschillende voorzieningen: geen specifieke aanpak opvoedingsondersteuning ambulant: samenwerking, deskundigheid, conflicterende visies residentiële programma’s: intieme huiselijke sfeer + opvoedingsondersteuning; niet voor koppels, meestal kinderen jonger dan 6 jaar

Netwerkvorming betere coördinatie en opvolging case management: persoonlijke begeleider case management: zonder persoonlijke begeleider zorgcoördinatie voor vastgelopen situatie deskundigheidsbevordering

Opvoedingsondersteuning individuele begeleiding modeling ouderschapsklassen oudergroepen videohometraining

Knelpunten “Typisch” verslaafd gedrag: herval, niet nakomen afspraken, liegen,geen probleeminzicht, andere normen Ethische vragen: interventie?! Deskundigheid beroepsgeheim eenduidige visie en aanpak hoge drempel beperkt aanbod nood aan opvoedingsondersteuning

Een meer geschikte aanpak Positieve, kritische houding nodig normen- en waarden: intervisie deskundigheidsbevordering expliciteren van visie en aanpak uitbouw formeel netwerk nood aan thuisbegeleiding continuïteit en coördinatie preventie en vroeginterventie

Risico’s verbonden aan druggebruik van de ouders Prevalentie van de problematiek : 1/4 à 1/3 heeft kinderen Risico op verschillende ontwikkelingsproblemen Methodologische problemen Weinig consistente bevindingen na 1ste levensjaar : invloed van prenatale blootstelling aan drugs + van milieu

Risico’s verbonden aan gebruik tijdens zwangerschap verschillende factoren : mate en tijdstip van gebruik, soort drug, metabolisme van de moeder + gezondheid van de moeder stoppen obstetrische complicaties :spontane abortus, groeiretardatie, asfyxie, prematuur + dysmatuur teratogene effecten :lidmaatdefecte,npervasieve hersenschade medische complicaties anemie, HIV, Hepatitis

Gevolgen van gebruik tijdens de zwangerschap De neonatale periode en het 1ste levensjaar Neonataal Abstinentie-syndroom (NAS): na 24 à 72u,stoornissen van het CZS, stoornissen van het AHS, stoornissen van het GIS, medicamenteuze behandeling ‘La stige’ baby’s: irriteerbaar, niet responsief, moeilijk te knuffelen Cocaïne : opgewonden toestand Alcohol : Foetaal Alcohol Syndroom (FAS): faciale dysmorfologie, groeiretardatie, verstandelijke handicap Cannabis : tremor, verhoogde lichaamsactiviteit + slaapproblemen Verhoogde morbiditeit en mortaliteit

Risicofactoren in de omgeving Druggebruik tijdens zwangerschap Overerfbare kwetsbaarheid Kinderen van ondergeschikt belang Psychische en relationele problemen + voorgeschiedenis Financiële en juridische problemen Beperkte ouderschapsvaardigheden ‘Verslaafd gezin’

Risicofactoren in de omgeving Weinig positieve identificatiemodellen Beperkt sociaal netwerk Verwaarlozing en misbruik Plaatsing Verwenning Stigmatisering + schaamte- en schuldgevoelens

Beschermende factoren Verantwoordelijkheid voor het kind + belangrijke motiverende factor ‘Resilience’ : individuele kenmerken (zelfbeeld, persoonlijkheid, zelfstandigheid) + omgeving (rituelen, sociale steun) Opmerkelijk ontwikkelingsherstel

Mogelijke gevolgen Vertraagde sociale, cognitieve + emotionele ontwikkeling, gedragsproblemen, aandachts- en concentratieproblemen, impulsiviteit, hyperactiviteit Gebrek aan veilige hechting en basisveiligheid Meer internaliserend en externaliserend gedrag Co-afhankelijkheid + parentificatie School-, leer- en gedragsproblemen Volgende generatie drugverslaafden ?

Naar een realistisch beeld Geen eenduidig beeld Verschillende beschermende en bedreigende factoren op biologisch, psychologisch en sociaal vlak Niet het objectief meetbaar gedrag, wel subjectieve beleving en creatieve inbreng van het kind

2. Implicaties voor de hulpverlening Verweven problematiek : hulpverlening aan ouders én kind Versnipperd hulpverleningsaanbod Verslaafde moeders afkerig tegenover behandeling Niet of pas laat in drughulpverlening + ook niet opgemerkt door niet-categoriale hulpverlening