Het potentieel van werkplekleren Werkplekleren tussen zekerheid en onzekerheid Altus seminar Kortrijk Loek Nieuwenhuis IVA Tilburg/ Universiteit Twente 29-01-2010 © IVA

Opzet seminar Wat weten we van werkplekleren: uitkomsten van onderzoek Consequenties voor de inrichting van werkplekleren in beroepsopleidingen Experimenteren met werkplekleren Discussie en debat © IVA

Deel 1: uitkomsten van onderzoek naar werkplekleren © IVA

Leren in context © IVA

Organisatieleren © IVA

Vier rationaliteiten van (werkgerelateerd) leren © IVA

Productief leren op de werkplek Werk heeft prioriteit over leren Trial and error oplossing van problemen Expertise van de onder-/werknemer belangrijk om complexiteit te overzien Leerstappen overslaan: snelle oplossingen economisch vaak beter 80-20% regel: suboptimale oplossingen onafgemaakte leerprocessen Werkplekleren is vaak “vervuild” door locale routines © IVA

Activity system volgens Engeström © IVA

Collectief of individueel leren Arbeid is collectief georganiseerd maar expertise is individueel gelabeld. Verandering van werkprocessen heeft betrekking op het collectief, het zijn echter de mensen die leren Verbindende begrippen: werkgemeenschap (CoP) en routine Onderhandeling over zingeving Impliciete verwachtingen en status “wij-zij” gevoel; grensverkeer wordt argwanend bekeken Gezamelijke werkproceskennis: routines. © IVA

LPP: legitiem perifere participatie Nieuwelingen worden aan de buitenrand ontvangen Inburgeren is een kwestie van onderhandelen en initiatie Je leert het werkproces (routines) maar ook je plaats (mores) Leerproces: kijken, meedoen, zelf doen (= klassieke leerplaats) Via de werkgemeenschap leer je het beroep kennen © IVA

Onderzoekend experimenteren Problemen in productieketen (proces, product, markt) Zoeken naar oplossingen (kennisnetwerken) Onderzoek formaliseert en levert input Shoppen in W+T-aanbod (kennisinstellingen) Leren: open-eind zoek- en leerprocessen © IVA

Deel 2: conseqenties voor werkplek-leren in de beroepsopleiding © IVA

Varianten van praktijkleren Standaard Bedrijfsopleidingen binnen landelijke programma’s Beroepsonderwijs en vakopleidingen A B Organisatie- Individuele ontwikkeling ontwikkeling C D Bedrijfsinterne trajecten en non-formeel leren Instroombevordering en ‘onderscheidings-trajecten’ © IVA Maatwerk

Consequenties voor stages Participatie gaat voor acquisitie Werken gaat voor leren Onafgemaakte leerprocessen Exempel i.p.v. regel Dus: Niet mikken op sturen vooraf, maar op praktijk- kennis van de docent Loopbaanreflectie (Meijers): is dit jouw plaats en beroep? Reflectie op routines: afmaken van leerprocessen © IVA

Leeragenda Herkennen van leerprocessen en -momenten: entering the boundary-zone Reflectie organiseren: verschillen in activity systems expliciteren en benutten Afmaken van leerprocessen: time out voor de laatste 20% Ondersteunen leren van werknemers in bedrijf

Nieuwe taken voor docenten Deelname aan regionale netwerken Herkennen van parallelle leerprocessen Reflectie en afronding van leerprocessen Toegang tot informatie en kennis Opdrachtnemer van leerwerktaken (studenten participeren in netwerken)

Nieuwe rollen voor de school Initiator: aanjagen van regionale actie Deelnemer aan regionale actie Begeleider: expliciteren, reflecteren, afronden van leerprocessen in netwerken Leverancier: cursussen op maat Uitzendbureau: leerwerkopdrachten voor leerlingen en afstudeerders Gastheer: plaats van samenkomst

Extended apprenticeships Cognitie (hoofd) Praktijk (handen) Identiteit (hart) Rechten ++ +/- - Medicijnen + Voorgangers Ingenieurs Verpleging © IVA (Reconstructie naar Sullivan, 2006)

Deel 3: experimenteren in de praktijk © IVA

Doorbraakproject Werkplekleren Een lerend project: cyclisch verbeteren door te expertimenteren Praktisch: uitgaand van praktijkproblemen Wetenschappelijk: uitgaand van theoretische inzichten Evidence-based: op zoek naar werkende praktijken Vergelijkend: sectoren, regio’s en niveaus; op zoek naar “context * methode” Gelocaliseerd: uitgaan van regionale economische context Samenwerkend: MBO + HBO + bedrijfsleven Levensloop: zowel initieel (bpv, bbl, duaal) als 23+ (LLL, contract) © IVA

Organisatie Zeven regionale clusters: Oost: ROC van Twente, Saxion, Edith Stein Utrecht: ROC MN, HvU Rijnmond: Zadkine, HvR Eindhoven: ROC Eindhoven, Fontys Leiden: ROC Leiden en InHolland NO Brabant: de Leijgraaf (met Avans en Fontys) Politie-academie (MBO en HBO niveau) Drie sectoren: T, E en Z (specificeren!) Drie niveaus: 2, 3-4, 5 Betrokkenheid regionaal bedrijfsleven Onderzoeksteam: IVA en regionale onderzoekers © IVA

Overzicht van deelnemende opleidingen Zorg Welzijn Techniek Facilitair/ horeca Economie Midden Nederland Verzorgende Verplegende MBO Verplegende HBO Noord-Oost Brabant Maatschap. Werk Volwassenen begel. Procestechniek Mechatronica Eindhoven Helpende SPW 3 SPW 4 Medewerker Leidinggevende Rijnmond Onderwijsassistent Administratie Leiden ICT beheerder ICT ontw/techn. Assistent Bediening Kok Manager Admin (2-4) Secretarieel (3-4) Twente Werktuigbouw Informatie-dienstverlening Politie academie Niveau 2 Assistent), 3 (politiemedewerker), 4 (allround politiemedewerker), 5 (bachelor) en post-initieel. © IVA

Interactief onderzoek als basismodel © IVA (Ellström, 2008)

Kenniscreatie door interactie Dit is een vorm van sociale innovatie: Ontmoeting van praktijktheorie en formele theorie Twee leercirkels, die elkaar versterken Het praktijksysteem: op zoek naar lokale oplossingen met behulp van reflective practitioners (lerende teams) en ondersteunend onderzoek (regionale support). Het onderzoekssysteem: op zoek naar algemene evidentie door vergelijkend en competitief onderzoek van meerdere praktijken. Het avontuur zit in de confrontatie: dit vraagt om openheid en bereidheid tot leren Heldere taakverdeling tussen beide systemen is nodig Wederzijds vertrouwen is onontbeerlijk Draagvlak onder bestuurders en donoren © IVA

Leerorganisatie in het project Een landelijke ontwikkelgroep waarin deelnemende scholen en onderzoekers Regionale sectorwerkgroepen waarin scholen en bedrijfsleven participeren Schoolwerkgroepen op elke instelling, om vroegtijdig aan verspreiding en implementatie te beginnen (waarin docenten en praktijkbegeleiders); regionaal verbonden onderzoekers Een landelijke kenniskring annex workshops, voor uitwisseling en extra expertise Een WEB-krant annex discussiegroep op de HPBO-site. © IVA

Macroplanning Formuleren aanvraag. Najaar 2007 tot najaar 2008: zes van de zeven regio’s zijn rond. Voorbereiding: Voorjaar 2008 (tot september). (afspraken, thema’s uitzetten review, planning, .......) Eerste ronde: divergent experimenteren (schooljaar 2008/2009) Ontwerponderzoek in extended teams (okt 08-feb 09) Onderzoek van uitvoering (jan-apr 09) Debat en design van experimenten (apr-jul 09) Tweede ronde: convergent experimenteren (medio2009 – kerst 2010) Ruimte voor specificatie (voorjaar 2011) Produktontwikkeling: conclusies in de vorm van handboek, artikelen, eindrapportage etc. (voorjaar 2011) Feestelijke afsluiting (rond pinksteren 2011). © IVA

Uitkomsten fase 1: tussenrapportage Scholen organiseren activiteiten, geen leerprocessen Een grote variëteit aan ontwerpen, vanuit praktische argumentaties Nieuwe arrangementen: leerafdelingen en leerbedrijven: gesimuleerde praktijk? Deelnemers en praktijkbedrijven zijn tevreden Beroepspraktijk als “vervuilde” leerplaats Begeleiding nog niet uitgekristalliseerd Samenwerking en peerbeoordeling interessante nova Beoordeling en assessment nog problematisch © IVA

Inzet fase 2: vergelijkend onderzoek Thans lopend: zes vergelijkende onderzoeken: Samenwerkend leren Vergelijking leerwerkplekken Professionalisering docenten en begeleiders (beleid) (In)formeel leren Begeleiden van volwassenen (ontwerp) Comakership in de regio (regionaal ontwerp). Beoordeling en assessment © IVA

Ambitie fase 3: weddenschappen Het komend semester worden enkele sleutelexperimenten voorbereid…. …. in interactie met de opleidingsteams, …. …. die empirische bewijslast moet opleveren. Selectie van thema’s op basis van eerste resultaten (tussenrapportage, lopende onderzoeken), inzichten uit de literatuur en uitkomsten van discussies tijdens de werkconferenties. Opleidingen nemen veelbelovende elementen van elkaars aanpak over, óf formuleren weddenschappen met hun eigen “gelijk” als inzet. © IVA

Sturen, leiden en leren Een stuurgroep op CvB niveau heeft het doorbraak project geadopteerd. Men wil leiding geven aan het debat over werkplekleren in de eigen instelling en op sectorniveau, …. ….. zonder de ontwikkelingen in de deelnemende teams voor de voeten te lopen. Doorbraak als sociale innovatie ter bevordering van de kwaliteit van het MBO aanbod. © IVA

Tot slot © IVA

Innovatie van beroepsonderwijs Betekenisvolle gesprekken vanuit politiek-conceptueel niveau: een betrokken overheid (en publiek) Innovatie vergt regie en ondersteuning vanuit het management Routineverandering van docenten en leiding Kennisinfrastructuur: lineair én interactief Aandacht voor onderzoek; samen onderzoeken vanuit betrokkenheid Op weg naar een lerende organisatie: lerende professionals in een lerende school Op weg naar een lerende sector: meer evidence based. © IVA

Dank u voor de aandacht afmnieuwenhuis@uvt.nl © IVA