Wat werkt? Houvast Ontwikkeling van een bij dakloze jongeren passende interventie © Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg Prof. dr. Judith Wolf j.wolf@elg.umcn.nl; www.werkplaatsoxo.nl

Jongeren aan het woord Daan: “Dit is juist volk dat het overleefd heeft. Je probeert er tenminste nog wat van te maken. Misschien doen we nu niks, maar dat komt omdat het vast zit in ons hoofd.” Rene: “Werkers zouden dat moeten kunnen zien, wat het probleem is.” Daan: “Dat wij nog niet verloren zijn.” Rene: “De hulpverlening moet vragen ‘waarom’.”

Waar herstellen jongeren van Waar herstellen jongeren van? Factoren die meespeelden bij meiden/moeders (N=138) (Altena, Jonker & Wolf, 2009) Veel ruzie in thuissituatie (63%) Problemen in contact met (stief)moeder (43%) en (stief)vader (26%) Mishandeling: emotioneel (38%), lichamelijk (22%) en seksueel (10%) Uit huis gezet door ouders/opvoeders (29%) Vriend(in) niet geaccepteerd (17%) Forse financiële problemen (16%) Vanwege zwangerschap niet thuis kunnen blijven (12%) Vader en/of moeder alcoholverslaafd (12%) Problemen op school (10%) Contact met politie en/of justitie (8%) Verslaving aan drugs (5%)

Gezondheidstoestand meiden en moeders (N=138) (Altena, Jonker & Wolf, 2009) Gemiddeld bijna drie lichamelijke problemen 31% gebitsklachten 58% indicatie voor depressie (in afgelopen 2 weken) 43% veel over de dood nagedacht 27% gevoel dood te willen zijn 21% aan zelfmoord gedacht 37% deed ooit een zelfmoordpoging 26% (bijna) dagelijks druggebruik, vooral cannabis

Wat willen jongeren? Zingeving & herstel van hoop en perspectief Bestaansvoorwaarden: woonruimte, inkomen etc Leven in eigen hand & zoveel mogelijk zelf doen Vertrouwen in en verbinding met anderen Goed gevoel over jezelf, eigenwaarde & trots

“Als je iemand voor het eerst ziet, weet je vaak wel of die je aanstaat. Als iemand je aanstaat en je hebt de klik, dan ben je opener. Als je geen klik hebt dan ben je niet zo open.” “Voor persoonlijke dingen moet die klik er zijn. Je praat dan meer open over persoonlijke gebeurtenissen. Een gevoel van vertrouwen moet er wezen.” Veel (groeps)gesprekken met kwetsbare mensen, en met werkers. Wat speelt er mee, wat werkt? Zichzelf versterkende prophesie: negatieve verwachtingen bij werkers leiden tot negatieve uitkomsten Mensen ‘lezen’ de lichaamstaal van werkers; uitstraling, energie, hoop Maken zich onmogelijk door niet gewenst gedrag, vragen op negatieve manier om aandacht. Manier om uit te vinden wie ze voor zich hebben, of er werkelijk aandacht voor hen is en betrokkenheid Geen vertrouwen & responsiviteit: een ‘dood contact’; verloren tijd en energie Mensen sluiten (delen van) zichzelf en hun leven af (dat is prive); onbereikbaar voor interventie Uitkomst van onderzoek: veel blijft in het midden liggen. Mensen vragen niet meer om hulp, geen verwachtingen meer, formuleren geen zorgbehoeften Werkers pakken problemen niet meer op, spreken mensen op den duur niet meer aan.

“Ja, en hij kan zich inleven, dat zie je in zijn lichaamstaal “Ja, en hij kan zich inleven, dat zie je in zijn lichaamstaal. Een vrolijke begeleider is belangrijk. Wij zijn degenen die hulp nodig hebben.” “Sommige werkers tonen geen interesse als ze tegen je praten. Een werker die niet zichzelf is. Die doen alsof ze interesse hebben, maar dat is niet zo. Dat merk je doordat ze afwezig zijn en aan de lichaamstaal die ze hebben.” “Ik screen de werkers. Aan lichaamstaal kun je veel aflezen. Ik observeer ook hoe zij zijn. En ik let erop wat ze zeggen en hoe ze met je omgaan.”

Een werker aan het woord (1) “Waar ik last van heb is dat ik een beetje eelt op mijn ziel krijg, en dat je dan weer dat stereotype voor je ziet…. Dan ga je op een bepaalde manier naar ze kijken.… Het is voor mij heel belangrijk dat ik steeds maar weer eventjes adem haal om een schone blik te krijgen …. “

De werker vervolgt (2) “Het is soms heel moeilijk als ze niks geven van zichzelf om die opening te blijven zien. Ik hou het dan maar bij mezelf dat ik dan maar niet in die weerstand schiet, want als ik daar in schiet dan krijg ik die opening nooit. Als ik niet in die weerstand schiet is het misschien bij die jongere wel de opening om eindelijk een keer open te gaan.” Veel (groeps)gesprekken met kwetsbare mensen, en met werkers. Wat speelt er mee, wat werkt? Zichzelf versterkende prophesie: negatieve verwachtingen bij werkers leiden tot negatieve uitkomsten Mensen ‘lezen’ de lichaamstaal van werkers; uitstraling, energie, hoop Maken zich onmogelijk door niet gewenst gedrag, vragen op negatieve manier om aandacht. Manier om uit te vinden wie ze voor zich hebben, of er werkelijk aandacht voor hen is en betrokkenheid Geen vertrouwen & responsiviteit: een ‘dood contact’; verloren tijd en energie Mensen sluiten (delen van) zichzelf en hun leven af (dat is prive); onbereikbaar voor interventie Uitkomst van onderzoek: veel blijft in het midden liggen. Mensen vragen niet meer om hulp, geen verwachtingen meer, formuleren geen zorgbehoeften Werkers pakken problemen niet meer op, spreken mensen op den duur niet meer aan.

Belangrijke bevindingen Begeleiding staat of valt met de relatie met de werker: Herstel begint bij respect en vertrouwen Effectieve werkers minstens zo belangrijk ................. De werker ‘als instrument’ Houding en handelen van werkers niet altijd transparant: Naast huisregels voor jongeren ook etiquette voor werkers

Een etiquette voor werkers (1) © Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg, 2009 Eerlijk zijn, echt & oprecht, authentiek – lichaamstaal Positief en hoopgevend Eigen stijl en gezicht: persoon van de werker moet herkenbaar zijn Kwetsbaar durven zijn als werker – je durven laten raken Inlevingsvermogen; weten wat jongeren bezig houdt Gepaste afstand: niet te familiair & aardig gevonden willen worden Openheid: Uitleg geven en verantwoording afleggen Duidelijk zijn & waarheid geven Afspraak is afspraak Helderheid over wanneer je er voor de jongere kunt zijn Geen vooroordelen & niet moraliseren Niet verschuilen achter regels, in kantoor en/of achter PC’s

Een etiquette voor werkers (2) © Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg, 2009 Aandacht, informele ontmoetingen waarin ‘niets hoeft’ Niet (af-)dwingen, maar stimuleren en faciliteren Ook confronteren, maar vanuit verbinding en met nazorg Onderscheid maken, maar ook op gelijke wijze benaderen (niet voortrekken….) Verschil moet er zijn, maar niet in ’rang’ (niet kleineren, betuttelen ….) Geen jongere in de groep aanspreken op persoonlijke zaken (discretie) Eenduidig optreden als team, heldere onderlinge communicatie (niet als boemerang vertelde zaken terugkrijgen)

Houvast: eigen kracht - basiswaarden Er is vermogen tot herstel en tot hernemen regie in leven   Focus op krachtbronnen bij jongeren en in omgeving: Goede match is hefboom tot gewenste kwaliteit van leven. Sleutel tot herstel in hoop op betere toekomst en bij wat jongeren zich in hun leven wensen. Jongeren regie over begeleiding. Herstelcapaciteit al aanwezig. Primaat bij werkrelatie: Herstel begint met respect en vertrouwen Setting: Zo min mogelijk institutioneel, zo maatschappelijke mogelijk Gemeenschap is vindplaats van steun en krachtbronnen

Belangrijke bevindingen Haaks op ‘wat werkt’ bij jongeren: Probleemgeorienteerde aanpak Verzakelijking en bureaucratisering in opvang Kwaliteit leefomgeving niet te onderschatten: Graadmeter voor betrokkenheid & veiligheid Individuele aanpak niet voldoende: Investeren in kwaliteit van groepsproces en team! Opvangvoorziening best passende setting voor herstel? Onder welke voorwaarden?