Naar Energieneutraal Werkconferentie Innovatiewerkgroep PeGO Pieter Hameetman Voorzitter Innovatiewerkgroep PeGO 26 juni 9.00 -14.00 uur  Oranjerie Landgoed Vollehoven  De Bilt

Routekaart naar een energieneutrale Gebouwde Omgeving Maatschappelijke Opgave Waar staan we vandaag? Waar willen we in 2020 staan? Experimenteren & Leren Wat moeten we met elkaar realiseren? Markcreatie Wat kunnen verschillende partijen bijdragen? Bijdrage PeGO Innovatie Hoe wil PeGO Innovatie bijdragen aan de maatschappelijke opgave? 2 2

Routekaart Naar Energieneutraal NL Wij PEGO Maatschappelijke opgave Gemeenten Projectontwikkelaars Bouwbedrijven Toeleveranciers Adviseurs Intermediairen Bijdrage van PEGO Innovatie Situatie 2008 2011 2015 Ambitie 2020 Gebouwen verantwoordelijk voor 40% energiegebruik Nieuwbouw Energieneutraal Halvering Energie Bestaande Voorraad VISIE VERBREDEN & VERDIEPEN Weinig innoverende bouwsector Zelflerende ketens EXPERIMENTEREN & LEREN Integraal zuiniger concepten voor gebouw en gebruiker Gebouwconcepten losse verzameling Meerdere producten voor eindgebruikers beschikbaar Energie- besparing = mainstream MARKTCREATIE Enkele, onverbonden koplopers Ontwikkeling producten voor eindgebruikers Ver- splinterde trekkracht Innovatie- netwerk gebouwde omgeving MOBILISEREN TREKKRACHT 3 3

Maatschappelijke Opgave Energieneutrale nieuwbouw in 2020 50% minder energie in bestaande bouw N.B. Totaal energiegebruik: gebouwgebonden energie & huishoudelijk energiegebruik N.B. Energiebesparing als onderdeel van integrale aanpak: energie & comfort & gezondheid 4 4

Conceptuele Aanpak Trias Energetica: Vraagbeperking Duurzame energiebronnen Efficiënt fossiel Energievraag: ca. 60% warmte & ca. 40% elektra: 100% warmtevraag op gebouwniveau oplossen 50% elektravraag op gebouwniveau oplossen 5 5

Trias Energetica Naar Energieneutraal   Energiemaatregel Energie-besparing 1 a Energie-efficiënte stedelijke structuur Voornamelijk zongericht verkavelen 45% b Op gebouwniveau beperking Passiefhuis technologie of gebruik fossiele brandstof Exergie benadering 2 a Vraag naar warmte minimaliseren Betere collectoren grotere opslag 15% Geavanceerde warmteopslag op hoge temperatuur Duurzame warmte lokaal opwekken Warmte uit biomassa c Duurzame warmte importeren Afvalwarmte of vuilverbranding 3 a Photovoltaïsche elektraopwekking PV zonnecellen op gebouwen 20% Elektraverbruik beperken Voorlichting bewoners 4 a Duurzame elektra lokaal opwekken Zonne-eilanden Wind lokaal opwekken Elektriciteit uit biomassa Duurzame elektra importeren Elektriciteit uit afvalwarmte 100% 6 6 6

Trias Energetica Naar Energieneutraal   Energiemaatregel Energie-besparing 1 a Energie-efficiënte stedelijke structuur Voornamelijk zongericht verkavelen 45% b Op gebouwniveau beperking Passiefhuis technologie of gebruik fossiele brandstof Exergie benadering 2 a Vraag naar warmte minimaliseren Betere collectoren grotere opslag 15% Geavanceerde warmteopslag op hoge temperatuur Duurzame warmte lokaal opwekken Warmte uit biomassa c Duurzame warmte importeren Afvalwarmte of vuilverbranding 3 a Photovoltaïsche elektraopwekking PV zonnecellen op gebouwen 20% Elektraverbruik beperken Voorlichting bewoners 4 a Duurzame elektra lokaal opwekken Zonne-eilanden Wind lokaal opwekken Elektriciteit uit biomassa Duurzame elektra importeren Elektriciteit uit afvalwarmte 100% 7 7 7

Routekaart Naar Energieneutraal NL Wij PEGO Maatschappelijke opgave Gemeenten Projectontwikkelaars Bouwbedrijven Toeleveranciers Adviseurs Intermediairen Bijdrage van PEGO Innovatie Situatie 2008 2011 2015 Ambitie 2020 Gebouwen verantwoordelijk voor 40% energiegebruik Nieuwbouw Energieneutraal Halvering Energie Bestaande Voorraad VISIE VERBREDEN & VERDIEPEN Weinig innoverende bouwsector Zelflerende ketens EXPERIMENTEREN & LEREN Integraal zuiniger concepten voor gebouw en gebruiker Gebouwconcepten losse verzameling Meerdere producten voor eindgebruikers beschikbaar Energie- besparing = mainstream MARKTCREATIE Enkele, onverbonden koplopers Ontwikkeling producten voor eindgebruikers Ver- splinterde trekkracht Innovatie- netwerk gebouwde omgeving MOBILISEREN TREKKRACHT 8 8

Routekaart – Concrete aanpak Vijf aandachtsgebieden Woningbouw nieuw Woningbouw renovatie Utiliteitsbouw nieuw Utiliteitsbouw renovatie Integrale gebiedsontwikkeling Vijf thema’s Denken en doen vanuit de eindgebruiker Innoveren van het bouwproces Ontwikkelen & operationaliseren van nieuwe technieken Overdragen van kennis, kunde en vaardigheid Creëren van markten 9 9

Aandachtsgebieden en thema’s Gebruikers- perspectief Innovatieve processen Techniek Kennis Management Opschalen Marktcreatie Woningbouw nieuw --- Woningbouw renovatie Utiliteitsbouw nieuw Utiliteitsbouw renovatie Gebiedsontwikkeling Een aantal workshops zijn in aanloop naar werkconferentie 26 juni al gehouden, vervolgafspraken worden gepland voor tweede helft 2008, op weg naar eindconferentie 2008

Technische noodzaak Experimenteren & Leren 11 11

Routekaart Naar Energieneutraal NL Wij PEGO Maatschappelijke opgave Gemeenten Projectontwikkelaars Bouwbedrijven Toeleveranciers Adviseurs Intermediairen Bijdrage van PEGO Innovatie Situatie 2008 2011 2015 Ambitie 2020 Gebouwen verantwoordelijk voor 40% energiegebruik Nieuwbouw Energieneutraal Halvering Energie Bestaande Voorraad VISIE VERBREDEN & VERDIEPEN Weinig innoverende bouwsector Zelflerende ketens EXPERIMENTEREN & LEREN Integraal zuiniger concepten voor gebouw en gebruiker Gebouwconcepten losse verzameling Meerdere producten voor eindgebruikers beschikbaar Energie- besparing = mainstream MARKTCREATIE Enkele, onverbonden koplopers Ontwikkeling producten voor eindgebruikers Ver- splinterde trekkracht Innovatie- netwerk gebouwde omgeving MOBILISEREN TREKKRACHT 12 12

Verschillende partijen met verschillende bijdragen Gemeenten x … Projectontwikkelaars …. Bouwbedrijven Adviseurs Corporaties Toeleveranciers Banken & Verzekeraars

Marktcreatie Identificeren van relevante innovatoren Inventariseren van behoeften Inventariseren van wezenlijke voorwaarden voor succes Inventariseren van nodige instrumentatie en ondersteuning 14 14

Routekaart Naar Energieneutraal NL Wij PEGO Maatschappelijke opgave Gemeenten Projectontwikkelaars Bouwbedrijven Toeleveranciers Adviseurs Intermediairen Bijdrage van PEGO Innovatie Situatie 2008 2011 2015 Ambitie 2020 Gebouwen verantwoordelijk voor 40% energiegebruik Nieuwbouw Energieneutraal Halvering Energie Bestaande Voorraad VISIE VERBREDEN & VERDIEPEN Weinig innoverende bouwsector Zelflerende ketens EXPERIMENTEREN & LEREN Integraal zuiniger concepten voor gebouw en gebruiker Gebouwconcepten losse verzameling Meerdere producten voor eindgebruikers beschikbaar Energie- besparing = mainstream MARKTCREATIE Enkele, onverbonden koplopers Ontwikkeling producten voor eindgebruikers Ver- splinterde trekkracht Innovatie- netwerk gebouwde omgeving MOBILISEREN TREKKRACHT 15 15

Rol & bijdrage PeGO Innovatie Faciliteren en ondersteunen innovatoren Verbinden innovatoren en helpen verwezenlijken van ‘early majority’ N.B. Van ‘early majority’ naar ‘peloton’ is vooral een rol voor andere partijen zoals “Meer met Minder”, NEPROM, NVB, Bouwend Nederland, SBR, Aedes, etc. 16 16

2008 - Versplinterde trekkracht Energiebedrijven Nationale Overheid VROM – EZ- VenW Platforms EnergieTransitie EnergieNed Banken & Verzekeraars PeGO Aedes Provincies Verenigingen Eigenaars & Bewoners PeGO Innovatie Organisaties AVBB, KIVI, ONRI BouwNed, SBR, ISSO ………. SenterNovem Gemeenten Vakbladen Kennisinstellingen TNO- ECN - Vastgoedbedrijven Onderwijsinstellingen Bouwbedrijven Woningbouw corporaties Opleidingsinstituten Ingenieursbureaus Projectontwikkelaars Industrie Adviesbureaus Detacheringbureaus Architecten Ontwerpers Software leveranciers Toeleveranciers 17 17

Straks - gebundelde trekkracht Marktpartijen + R&D: Industrie Toeleveranciers Projectontwikkelaars Architecten Installateurs Corporaties R&D Instellingen Verbinding maken met EU Joint Technology Initiative Energy Efficient Buildings (E2B) Joint Undertaking Lokale en Regionale overheden Rijk Marktpartijen en R&D, hoofd Programmabureau Programmabureau 18 18