Gedrag, gezondheidsschade en maatschappelijke schade: tabak, alcohol en drugs

1. Gedrag tabak, alcohol en drugs, meervoudig gebruik

Inhoud Inleiding Tabak Alcohol Cannabis en andere illegale drugs Meervoudig gebruik Gelijktijdig gebruik Alcohol en tabak over een bepaalde periode Algemene conclusies

Inleiding Vlaamse cijfers Volwassen bevolking: HIS, ESEMeD Meest recente cijfers HIS 2004 Schoolgaande jeugd: VADLLB, HBSC, ESPAD Meest recente cijfers VADLLB 2004-2005 Studenten: SBAUHA Bevraging 2005 Uitgaanders: VADUitgaanders Meest recente cijfers 2004-2005

Inleiding Conclusies uit verschillende studies Verschillen mannen – vrouwen onderwijsvormen bij schoolgaande jeugd opleidingsniveau bij volwassen bevolking Evolutie over de laatste jaren (tot 10 jaar) Internationale vergelijking schoolgaande jeugd

Tabak – Volwassen Bevolking 1 op 2 ooit gerookt 23% dagelijkse rokers mannen > vrouwen 70% 1 of > stoppogingen 1997-2004 : aantal rokers stabiel meer vrouwen, minder mannen

Tabak – Schoolgaande Jeugd (1) 46% ooit gerookt 14% rookt dagelijks Ooit gebruik en frequentie van gebruik stijgt met leeftijd Jongens > meisjes: wekelijks

Tabak – Schoolgaande Jeugd (2) 1996-2005: daling tabaksgebruik 1998: inhaalbeweging meisjes: geslachtsverschil verdwenen 2002: opnieuw meer jongens die roken

Grafiek HBSC: Dagelijks roken naar leeftijd en geslacht

Tabak – Studenten AUHA 58% ooit gerookt Jongens > meisjes

Alcohol – Volwassen Bevolking (1) 2 op 3 drinkt wekelijks 8% dagelijks 13% mannen > 21 eenheden per week 5% vrouwen > 14 eenheden per week 6% alcoholprobleem (CAGE) Mannen > vrouwen 1997 – 2004: wekelijks gebruik gestegen

Alcohol – Schoolgaande Jeugd 84% ooit gedronken 1 op 4 wekelijks – 1 op 100 dagelijks Ooit-gebruik en frequentie stijgt met de leeftijd Jongens drinken vaker en zijn meer dronken Jongens = meisjes: ooit gebruik 1994-2005: stijging wekelijks gebruik (meisjes) stijging dronken zijn (17-18 jarige jongens)

Alcohol – Studenten 90% ooit gedronken 20%: maandelijks binge drinking (> 6 glazen) 23%: voorbije 6 maand 4 of meer keer dronken 11% mannen > 21 eenheden per week 5% vrouwen > 14 eenheden per week

Cannabis – Volwassen Bevolking 12 % ooit cannabis gebruikt 19-34 jarigen: 25 % 1% occasioneel – 1,5% wekelijks Mannen > vrouwen: ooit-gebruik + wekelijks

Cannabis en andere illegale drugs Schoolgaande Jeugd (1) 1 op 5 ooit cannabis gebruikt 3% wekelijks, 1 op 100 dagelijks 6% ooit andere illegale drugs gebruikt 2% occasioneel en < 1% wekelijks Ooit gebruik + frequentie van gebruik cannabis en andere illegale drugs stijgt met leeftijd

Cannabis en andere illegale drugs Schoolgaande Jeugd (2) Jongens > meisjes: ooit-gebruik + wekelijks + dagelijks cannabis + andere illegale drugs 2000-2005: lichte daling wekelijks gebruik

Cannabis en andere illegale drugs Studenten Bijna 1 op 2 ooit cannabis gebruikt jongens > meisjes 7% ooit amfetamines, XTC en cocaïne

Gelijktijdig gebruik 1 op 5 scholieren (15-16 jaar) ooit cannabis en alcohol gecombineerd Jongens > meisjes

Meervoudig gebruik over bepaalde periode 16% van de volwassen bevolking rookt én drinkt regelmatig alcohol. mannen > vrouwen 11% scholieren wekelijks gebruik tabak en alcohol. Jongens 2x meer dan meisjes

Beginleeftijd tabak, alcohol & drugs Schoolgaande jeugd: Gelijktijdige start roken en drinken: 13 jaar Daarna illegale drugs (incl. cannabis): 14 à 15 jaar Jongens starten vroeger met alcohol Studenten Eerst alcohol: 14 jaar 8 maanden (bier) Dan tabak: 15 jaar Ten slotte cannabis: 16 jaar en 6 maanden Jongens starten vroeger met roken, drinken en illegale drugs (excl. cannabis)

Conclusies Alcohol: meest gebruikte middel Cannabis meest gebruikte illegale drugs Risicogroepen: 17-18 jaar: regelmatig gebruikers cannabis 19-24 jaar: rokers, risicovolle drinkers 34-44 jaar: problematische drinkers Mannen (vrouwen inhaalbeweging)

Conclusies Risicogroepen Internationaal scholieren: Scholieren TSO en BSO: meer leerlingen die tabak, alcohol en drugs gebruiken meer frequent en risicovol gebruik Personen met hoger onderwijsniveau: regelmatig, dagelijks + overmatig gebruik (> 6 eenheden op 1 dag) Personen met lager onderwijsniveau: Problematisch alcoholgebruik Internationaal scholieren: Wekelijks drinken + binge drinking subtop Ooit-gebruik + wekelijks gebruik cannabis > gemiddelde

2. Gebruik van de hulpverlening

Inhoud Inleiding Zelfhulp Druglijn Huisarts CAW CGG (Psychiatrische) spoedgevallen Algemene ziekenhuizen Psychiatrische ziekenhuizen Revalidatiecentra erkend door RIZIV

Inleiding Kanalen: mantelzorg, zelfhulp, gespecialiseerde ambulante en residentiële alcohol- en drughulpverlening Registratie hulpvraag: niet systematisch Alcoholgerelateerde stoornis: 1 op 8 Vlamingen binnen 12 maanden 6 op 10 binnen life-time

Druglijn en Zelfhulp Druglijn: Cannabis > alcohol > andere illegale drugs 40-49 jaar: cannabis, eigen alcoholgebruik 21-30 jaar: andere illegale drugs dan cannabis Zelfhulp: enkel gegevens AA: 3 op 4 mannen / 40-50 jaar bedienden en huisvrouwen Doorverwijzing huisarts/ ziekenhuis

De Huisarts 2 x meer mannen dan vrouwen 35-54 jaar 33% ambulante behandeling + begeleiding huisarts 17% hospitalisatie 16% doorverwijzing psychiater

CAW en CGG CAW: CGG: 2% van alle behandelde cliënten Illegale drugs > alcohol > cannabis Mannen > vrouwen Alcohol: vooral 26 – 59 jaar Cannabis: vooral 18 – 25 jaar CGG: 5% alcohol – 3% illegale drugs Alcohol doorverwijzing huisarts Illegale drugs doorverwijzing justitie / eigen initiatief

Spoedgevallendiensten en Algemene Ziekenhuizen 39% aanmeldingen psychiatrische SGD = middelengerelateerd Algemene Ziekenhuizen 2003: 8002 alcohol- en druggerelateerde verblijven 1999-2003: toename met 14%

Psychiatrische Ziekenhuizen 19% alcoholgerelateerde stoornis als hoofddiagnose 7% andere middelengerelateerde stoornis 2 op 3 zijn mannen Alcohol: 40-49 jaar Ander middel: jonger Eigen initiatief > familie/directe omgeving

Revalidatiecentra met RIZIV-erkenning Jaarlijks 3700 nieuwe behandelingen 46,6% opiaten 1ste drug; 30% stimulantia; 17% cannabis; 4% alcohol Ambulante dagcentra + residentiële crisiscentra Gemiddelde leeftijd 25 jaar en 10 maanden Voornamelijk mannen

EuropASI Beginleeftijd misbruik Residentieel: Cannabis: 15 jaar en 4 maanden Heroïne: 19 jaar en 2 maanden Ambulante centra: latere startleeftijd Cannabis: 16 jaar en 4 maanden Cocaïne: 20 jaar en 11 maanden

3. Gezondheidsschade tabak, alcohol en drugs

Inhoud Inleiding Gezondheidsschade tabak Gezondheidsschade alcohol Gezondheidsschade illegale drugs Vergelijking tabak, alcohol, illegale drugs

Inleiding Tabak – longkanker, COPD, andere kankers, hart- en vaataandoeningen,… Alcohol en Drugs Vroeger: afhankelijkheid/ misbruik Nu: alcohol: levercirrose, pancreatis, dementie, risicofactor kanker / Cannabis: psychose, kanker Maar meten gezondheidsschade = moeilijk

Gezondheidsschade tabak (1) Berekening tabaksgerelateerde sterfte + verloren potentiële jaren (VPJ) Op basis van overlijdensstatistieken en selectiemethode Peto Groot aantal overlijdens gerelateerd aan tabak Niet voor 100% door tabak

Gezondheidsschade tabak (2) Sterfte in 2004: Mannen: 25% totale sterfte / vrouwen: 4,5% totale sterfte 6 x meer mannen dan vrouwen > 1 op 2 = 70 jaar en ouder VPJ in 2004 3 x meer mannen dan vrouwen 1998-2004: gezondheidsschade tabak daalt bij mannen gezondheidsschade tabak stijgt bij vrouwen

Grafiek: evolutie van de sterft toegeschreven aan tabak, mannen en vrouwen, 1998-2004, Vlaams Gewest

Gezondheidsschade alcohol (1) Berekening alcoholgerelateerde sterfte en VPJ Overlijdensstatistieken en nauwe + brede selectie doodsoorzaken alcoholgebruik Onderschatting (ongevallen t.g.v. alcohol, schade aan andere individuen)

Gezondheidsschade alcohol (2) Sterfte in 2004: 602 mannen  2,1% totale sterfte 215 vrouwen  0,8% totale sterfte hoogste sterfte mannen 55-65 jaar VPJ in 2004 Mannen  5% totale VPJ Vrouwen  2% totale VPJ 1998-2004: stabiel

Gezondheidsschade illegale drugs Berekening sterfte en VPJ Overlijdensstatistieken en nauwe + brede selectie Sterfte (nauw) in 2004 37 mannen 12 vrouwen Jonge mannen VPJ (nauw) in 2004 Mannen  0,5% totale VPJ Vrouwen  0.2% totale VPJ

Grafiek: Leeftijdsspecifieke sterfte toegeschreven aan drugs, twee verschillende selecties, mannen en vrouwen, Vlaams Gewest, gemiddelde 2003-2004.

Vergelijking middelen (1) Verschillende problematiek middelen Registratie + selectie  verschillend: moeilijk vergelijkbaar! 1 sterfgeval illegale drugs – 4 alcohol – 40 tabak 1 VPJ drugs - 3 alcohol - 18 tabak Sterftecijfers: onderschatting alcohol Chronische aandoeningen: te weinig gegevens Mannen > vrouwen tabak, alcohol en drugs Tabak: laatste jaren minder mannen en meer vrouwen

4. Maatschappelijke schade en overheidsuitgaven tabak, alcohol en drugs

Inhoud Indeling kost Beschikbare gegevens Tabak Alcohol Illegale drugs Conclusies

Indeling Kost tabak alcohol drugs Maatschappelijke schade Kost maatschappelijke schade Kost beleid van de overheid Maatschappelijke schade Directe medische kosten: medische verzorging Indirecte kosten: productiviteitsverlies Andere kosten: vb. criminaliteit, ongevallen Deze kosten worden gedragen door overheid, individuen, bedrijven Overheidsuitgaven: uitgaven preventie, beleid, onderzoek

Beschikbare gegevens tabak, alcohol en drugs Illegale Drugs Maatschappelijke kost per inwoner Europa 217 à 288 € België 595,4 € Maatschappelijke kost gedragen door de overheid per inwoner 210€ 17€ Overheidsuitgaven per inwoner 0,23€ 1,6€

Tabak Maatschappelijke kost Europa: Overheidsuitgaven België 98 à 130 miljard per jaar 217 à 288 euro per inwoner Onderschatting Baten (accijnzen) wegen niet op tegen de kosten: nettoverlies voor overheid Overheidsuitgaven België 2004: 0,23€ per inwoner 10 maal te weinig om effectief te zijn

Alcohol Schatting maatschappelijke kost België: HIVA i.o.v. Belgische Brouwers Kosten en baten Hier enkel kosten – cfr. internationaal 6,2 miljard euro (index): directe medische kosten, indirecte kosten en kosten van verkeersongevallen Kost individu  grootst (hospitalisatie) Kost overheid  absenteïsme + gezondheidszorg Kost verkeersongevallen + werkloosheid België subtop Europa Europese Unie: hoog prijskaartje overmatige drinkers

Illegale Drugs Maatschappelijke kost gedragen door overheid (hulpverlening en veiligheid) in 2002 178 miljoen euro 17,3 euro per inwoner Geen gegevens over kost gedragen door individuen, bedrijven, slachtoffers Overheidsuitgaven: preventie, beleid en onderzoek in 2002 17 miljoen euro 1,65 euro per inwoner

Ten slotte Groot aantal onderzoeken Maar: gebrek aan longitudinale gegevens Gezondheidsschade, Maatschappelijke schade! www.gezondheidsconferentie.be  cijfers