Respiratoire revalidatie: Principes en praktijk Dr. M. Daenen Pneumoloog – Revalidatiearts ZOL Campus St.-Jan Genk marc.daenen@zol.be

Maart 2003: start eenheid cardiale en respiratoire revalidatie ZOL Campus St-Barbara Lanaken. * Cardiale revalidatie: ingeburgerd * Respiratoire revalidatie: ???

Respiratoire revalidatie: I. Concept

Wat is respiratoire revalidatie ? “…een multidisciplinair zorgprogramma voor patiënten met chronische longfunctiebeperking, op maat van de individuele patiënt, met de bedoeling fysische en sociale redzaamheid en autonomie te bevorderen.” American Thoracic Society, 1999

Respiratoire revalidatie: basisconcept Na optimale medische behandeling blijft er meestal een functie-deficit bestaan. De voornaamste uiting hiervan is een verlaagde inspanningscapaciteit. Dit functie-deficit genereert klachten, zorgt voor een verhoogde medische consumptie en verlaagt de levenskwaliteit en levensverwachting.

Oorzaken beperkte inspanningscapaciteit 1) Longfunctiebeperking Voor 1980: algemeen aanvaarde opvatting dat enkel de graad van longfunctiebeperking verantwoordelijk is voor de inspanningslimitatie.  ‘Ventilatoire limitatie van de inspanning’ Klopt dit ?

Oorzaken beperkte inspanningscapaciteit 2) Perifere spierzwakte steroïdmyopathie ondervoeding - spieratrofie Gosselink et al, AJRCCM ‘96 Goede correlatie tussen quadricepskracht en inspanningscapaciteit

Oorzaken beperkte inspanningscapaciteit 3) Deconditionnering “ COPD: De neerwaartse spiraal “ Dyspnoe bij inspanning Longfunctiebeperking Sedentaire levensstijl Deconditionnering Toename dyspnoe ....

Respiratoire revalidatie: II. Uitvoering

De componenten van een respiratoir revalidatieprogramma (1/6) 1) Educatie van patiënt en familie Intake gesprek Motivatie – verwachtingen bespreken Groepssessies (‘les’) 2) Optimaliseren medische therapie Bronchodilatoren Inhalatiesteroïden ? … Rookstop (begeleid) !!! Zuurstoftherapie (zo geïndiceerd)

De componenten van een respiratoir revalidatieprogramma (2/6) 3) Inspanningstraining De hoeksteen van het revalidatieprogramma Taak-specifiek Initiële inspanningsproef Individueel aangepast programma Motivatie Cyclo-ergometer en/of loopband

De componenten van een respiratoir revalidatieprogramma (3/6) 4) Nutritionele interventies MALNUTRITIE in 20 à 50 % v/d COPD-patiënten Vetvrije massa is gevoeliger dan lichaamsgewicht Schols et al, ARRD ‘93 Ondergewicht is onafh. risicofactor ivm. prognose Vandenbergh et al, ARRD ‘67  Voedingssupplementen  Anabole steroïden, indien in combinatie met training OVERGEWICHT in minderheid der patiënten  Vermageren

De componenten van een respiratoir revalidatieprogramma (4/6) 5) Psychosociale interventies - Psychosociale status is belangrijke determinant van het succes van de revalidatie Young et al, Eur Respir J ’99 - Frequent onderliggende depressies en angst  Screening + verwijzen voor therapie  Sociale voorzieningen 6) Ergotherapeut - Uitvoeren activiteiten dagelijkse leven (ADL)  Verhogen (mechanische) efficiëntie

Waar kan dit revalideren best gebeuren ? Klinisch (tijdens hospitalisatie) ? intensief, 4-8 weken, dagelijks zeer duur enkel voor geselecteerde patiënten Hornerheide (Nl), Davos (Zw),… Poliklinisch (ambulant, in hospitaalsetting) ? Is momenteel de ‘golden standard’ 3 – 6 maanden, 50 – 60 sessies van 1 – 2 uur 2 maanden 3 x /week 2 maanden 2 x /week 2 maanden 1 x /week USA: kortere programma’s (effect op termijn ?) Thuis ???

‘Take-home message’ : Multidisciplinair karakter: Pneumoloog - revalidatiearts Kinesisten Diëtist Psycholoog Ergotherapeut Sociaal assistent (wekelijkse teamvergadering)

Respiratoire revalidatie: III. Resultaten

Welke effecten kunnen we van een revalidatieprogramma verwachten ? 1) Verbetert respiratoire revalidatie de levensverwachting ? Vooral indirecte bewijzen Voorlopig geen eenduidig antwoord Wel tendens tot betere overleving in gerandomiseerde studies Misschien

Welke effecten kunnen we van een revalidatieprogramma verwachten ? 2) Effect op inspanningscapaciteit ? Talrijke grote en gerandomiseerde studies Ja

Welke effecten kunnen we van een revalidatieprogramma verwachten ? 3) Effect op symptomen (dyspnoe) ? Talrijke grote gerandomiseerde studies  Zowel op dyspnoe tijdens inspanning als in rust  Mechanisme: afgenomen ventilatie bij submaximale inspanning Ja

Welke effecten kunnen we van een revalidatieprogramma verwachten ? 4) Effect op levenskwaliteit ? Voldoende grote gerandomiseerde studies Ja

Welke effecten kunnen we van een revalidatieprogramma verwachten ? 5) Invloed op medische consumptie ? COPD-patiënt is dure vogel, vooral door hospitalisatiekosten. Indien revalidatie de medische consumptie zou doen afnemen, is dit een bijkomend pluspunt. Belang van kosten zal toenemen (terugbetaling RIZIV)

Welke effecten kunnen we van een revalidatieprogramma verwachten ? 5) Invloed op medische consumptie ? Meerdere niet-gerandomiseerde studies Beperkt aantal tegenstrijdige gerandomiseerde studies Mogelijk

‘Take-home message’ : Een respiratoir revalidatieprogramma heeft… … zeker een positief effect op inspanningscapaciteit, dyspnoeklachten en levenskwaliteit… … mogelijk een positief effect op overleving en medische consumptie.

Respiratoire revalidatie: IV. Patiëntselectie

Welke patiënten komen nu in aanmerking (1/2) ? Pathologie Obstructief longlijden COPD 90 % best bestudeerd (studies) Ernstig astma Mucoviscidose (?) Restrictief longlijden Kyfoscoliose,… minder goed bestudeerd Diverse Steroïdmyopathie Pretransplantatie, pre-volumereductieheelkunde

Welke patiënten komen nu in aanmerking (2/2) ? COPD-patiënten In principe ELKE graad van longfunctiebeperking, doch… (stoornis) Veel klachten, en hierdoor… … een hoge medische consumptie Beperkte inspanningscapaciteit (beperking) Sociale beperkingen (handicap) Gemotiveerd, sociaal ondersteund Gestopt met roken (?) Geen contra-indicaties (orthopedisch, maligniteit,…)

marc.daenen@zol.be