Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen Gemeenteraadsleden November 2006 – januari 2007

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 2 Partners in het initiatief

Wat moet ik weten over de gemeentefinanciën ? Infosessies voor nieuw gekozen gemeenteraadsleden Avond 3

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 4 Inhoud Vooraf Plannen en budgetteren Boekhouding Jaarrekening Financiële rol van diverse spelers Gemeenten financieel

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 5 Inhoud Vooraf Plannen en budgetteren Boekhouding Jaarrekening Financiële rol van diverse spelers Gemeenten financieel

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 6 Vooraf (1) Opgelet: overgangssituatie voor gemeentefinanciën door de invoering van het gemeentedecreet:  bepaalde elementen zijn sinds van kracht  voor anderen elementen kunnen gemeenten vrij instappen vóór  nog andere elementen: invoeringsdatum nog onbekend

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 7 Vooraf (2) Gemeentefinanciën zijn belangrijk wegens:  1. De bedragen :  individuele gemeente (vgl. met KMO)  alle Vlaamse gemeenten samen (ca. 7 mld euro gewone uitgaven en ontvangsten; ca. 7 mld euro uitstaande schuld)  2. Gezonde financiën noodzakelijk voor duurzaam (= op termijn houdbaar) lokaal beleid: financiën als middel

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 8 Vooraf (3) Gemeentefinanciën zijn belangrijk wegens:  3. Financiën ook voorwerp van beslissingen:  Besparen of belastingen verhogen?  Welke belastingmix:  vermogen versus inkomen?  burgers versus bedrijven?  …  Welk type leningen (vast/variabel, looptijd,...)?  Zelf doen of uitbesteden?  Aandelen verkopen of rekenen op dividenden? ...

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 9 Vooraf (4) Financiën belangrijk, maar:  Gemeenten hebben veel algemene ontvangsten (aanvullende belastingen, gemeentefonds): hoe minder gemeente doet, hoe hoger (= beter?) de financiële resultaten.  Financiële gegevens geven slechts partieel beeld over het geplande of gevoerde beleid:  netheid van de omgeving, bekwaamheid personeel, vriendelijkheid aan het loket, snelheid dossierbehandeling, efficiëntie, effectiviteit,...

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 10 Inhoud Vooraf Plannen en budgetteren Boekhouding Jaarrekening Financiële rol van diverse spelers Gemeenten financieel

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 11 Plannen en budgetteren (1) Laatste jaren: steeds meer nadruk op plannen maken, planmatig werken:  art. 242bis gemeentewet: verplicht beleids- programma in eerste jaar van legislatuur (dus in 2007!)  heel veel sectorale plannen (vaak met subsidies: cultuur, milieu, jeugd, …)  gemeentedecreet:  legislatuurdekkend meerjarenplan (strategie + financieel) (nog niet van kracht in 2007!)

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 12 Plannen en budgetteren (2) Situatie vanaf :  budget bestaat uit:  Beleidsnota: beschrijving beleid, concretisering beleidsdoelstellingen en uitleg bij financiële toestand  Financiële nota: voorlopig begroting oude stijl  bij budget zit meerjarig financieel beleidsplan : aantonen financieel evenwicht in begrotingsjaar + 3 jaar

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 13 Plannen en budgetteren (3) Begroting (= financiële nota bij budget)  zo goed mogelijke financiële raming  machtiging gemeenteraad aan college of aan andere budgethouders (veel komt nadien niet meer op gemeenteraad terug)  financiële vertaling van beleidskeuzes

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 14 Plannen en budgetteren (4) Begrotingsprincipes (1):  evenwicht (incl. geraamd resultaat vorige jaren): dus niet alles kan (meteen)  annaliteit:  er is jaarlijks een begroting  in begroting staat alleen wat in begrotingsjaar leidt tot uitgaven en ontvangsten  meerjarig financieel beleidsplan voorkomt ‘bijziendheid’  specialiteit: alle begrotingskredieten of - artikels hebben specifieke rol

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 15 Plannen en budgetteren (5) Begrotingsprincipes (2):  universaliteit: alle ontvangsten en uitgaven (cf. onderwijs)  eenheid:  er is slechts één begroting (hoewel: politiezone, vzw’s, AGB, …)  begroting en alle bijlagen vormen één geheel  openbaarheid: begroting moet ter inzage liggen van publiek (kan ook via bibliotheek, internet, …)

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 16 Plannen en budgetteren (6) Begroting kent uitgaven en ontvangsten, geen kosten en opbrengsten:  niet alle uitgaven zijn kosten (bv. toestaan leningen, aflossen lening, investeringen, …)  niet alle ontvangsten zijn opbrengsten (bv. ontvangen van een lening, verkoop grond, …)  kosten die geen uitgaven zijn (bv. afschrijvingen): niet in begroting, wel in algemene boekhouding

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 17 Plannen en budgetteren (7) Begroting bestaat uit begrotingsartikels of - kredieten:  Uitgavenkredieten:  in principe beperkt tot het begrote bedrag  uitzondering: college kan sterk verwante kredieten onderling verschuiven; anders: begrotingswijziging naar gemeenteraad  Ontvangstenkredieten:  niet beperkt tot het begrote bedrag: meer ontvangen dan begroot mag

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 18 Plannen en budgetteren (8) Begroting bestaat uit: gewone en buitengewone begroting of dienst:  twee aparte begrotingen, met elk specifieke uitgaven en ontvangsten  elk apart in evenwicht  overschot GB  BB: OK  overschot BB  GB: in principe verboden

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 19 Plannen en budgetteren (9) Begroting opgebouwd volgens functionele groepen (beleidsdomeinen), bv.:  Algemeen bestuur (123), Brandweer (351), Verkeer en waterstaat (499), … Binnen elke functionele groep zijn kredieten geordend volgens economische groepen met:  Linker pagina’s: gewone en buitengewone uitgaven  Rechter pagina’s: gewone en buitengewone ontvangsten

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 20 Plannen en budgetteren (10) Bij elk krediet blijkt de functionele en economische groep uit de functioneel-economische code: xxx(xx)xxx-xx (beleidsdomein)(soort ontvangst of uitgave) Voorbeelden: 421/111-01: Wedden en lonen personeel verkeer en waterstaat 761/332-02: Subsidies aan jeugdverenigingen 040/372-01: Aanvullende personenbelasting

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 21

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 22

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 23 GB en BB hangen samen: aangaan leningen BB: gevolgen in GB overboeking overschotten GB  BB investeringen → exploitatiekosten en -opbrengsten

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 24 Samenvattingtabel gewone uitgaven Functies PersoneelWerkingOverdrachtenSchuldTotaal … 369 Brandweer … 499 Verkeer en waterstaat … 767 Openbare bibliotheek … 877 Afvalwater … Totaal eigen dienstjaar

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 25 Samenvattingtabel gewone ontvangsten Functies PrestatiesOverdrachtenSchuldTotaal … 369 Brandweer … 499 Verkeer en waterstaat … 767 Openbare bibliotheek … 877 Afvalwater … Totaal eigen dienstjaar

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 26 Plannen en budgetteren (16) Het budget op de gemeenteraad (1):  Wanneer?  Normaal: vóór einde van het jaar  Eerste jaar legislatuur: vóór eind maart  Bij goedkeuring na 31.12: voorlopige twaalfden: minder beleidsruimte

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 27 Plannen en budgetteren (17) Het budget op de gemeenteraad (2):  Ten minste 14 dagen vooraf (nieuw!): alle documenten bij raadsleden :  Budget met beleidsnota en financiële nota  Alle bijlagen: programma investeringen, samenvatting leningen, evolutie schuld, meerjarig financieel beleidsplan, advies begrotingscommissie, ontwerp milieujaarprogramma  Altijd openbare vergadering  Elk raadslid kan aparte stemming vragen over zelf aangeduide onderdelen

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 28 Plannen en budgetteren (18) Budgetwijzigingen  om tegemoet te komen aan ontoereikende uitgavenkredieten  moet zeker na vaststelling jaarrekening  aantal per jaar niet bepaald  evenwicht moet behouden blijven  zelfde procedure als voor oorspronkelijk budget

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 29 Plannen en budgetteren (19) Toezicht op het budget  Geen goedkeuringstoezicht (uitz.: Antwerpen, Gent, Voeren): na goedkeuring door gemeenteraad is budget volledig uitvoerbaar  Gouverneur schorst indien geen of slechts fictief evenwicht, of als noodzakelijke uitgaven of ontvangsten niet in budget staan; definitief oordeel bij Vlaamse regering

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 30 Inhoud Vooraf Plannen en budgetteren Boekhouding Jaarrekening Financiële rol van diverse spelers Gemeenten financieel

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 31 Boekhouding (1) Boekhouding = gestandaardiseerd systeem voor registratie van financiële aspecten van verrichtingen (niet alleen kasverrichtingen!) In gemeenten is structuur sterk centraal bepaald (  vennootschapsboekhouden: mimimumrekeningenstelsel) Wordt komende jaren vernieuwd (uitvoering gemeentedecreet)

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 32 Boekhouding (2) Twee boekhoudingen in gemeenten (1):  Budgettaire boekhouding:  enkelvoudig systeem  opvolging van de uitvoering van het budget  nadruk op verrichtingen die zullen leiden tot ingaande of uitgaande kasstroom  geen voorraadgrootheden (bv. hoeveelheid schuld, waarde patrimonium,...)  zeer sterk gedetailleerd volgens soort en beleidsdomein

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 33 Boekhouding (3) Twee boekhoudingen in gemeenten (2):  Algemene boekhouding:  geïnspireerd op vennootschapsboekhouding  dubbele boekhouding (aan elke verrichting zijn twee facetten)  activa (samenstelling patrimonium), passiva (financiering), kosten en opbrengsten  niet verbijzonderd per beleidsdomein: alleen gegevens voor de gemeente als geheel

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 34 Boekhouding (4) Twee boekhoudingen in gemeenten (3): voorbeeld van een uitgavenprocedure Budgettaire boekhouding Algemene boekhouding Bestelbonvastlegging-- Inkomende factuur = OK aanrekeningkosten / schulden op kt Betaling--schulden op kt / banktegoed

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 35 Boekhouding (5) Twee boekhoudingen in gemeenten (3): voorbeeld van een ontvangstenprocedure Budgettaire boekhouding Algemene boekhouding Vaststellen van een tegoed invorderingsrechtvordering / opbrengst Inning--banktegoed / vordering

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 36 Inhoud Vooraf Plannen en budgetteren Boekhouding Jaarrekening Financiële rol van diverse spelers Gemeenten financieel

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 37 Jaarrekening (1) Twee boekhoudingen, dus twee belangrijke delen:  budgettaire boekhouding  begrotingsrekening  algemene boekhouding  balans en resultatenrekening Jaarrekening bevat ook toelichting (waarderingsregels, openstaande vorderingen, …) en bijlagen (overgedragen kredieten, …)

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 38 Jaarrekening (2) Jaarrekening:  resultaten zijn (vandaag nog) puur financieel, wijzen dus niet of nauwelijks op ‘goed’ of ‘slecht’ beleid, alleen op financiële gevolgen van beleid  vele resultaten: let dus op met interpretatie  interpretatie slechts zinvol bij vergelijkingen in de tijd of met andere gemeenten (maar ook gevaren!)

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 39 Jaarrekening (3) Ontwerp opgesteld door ontvanger Gemeenteraad stelt jaarrekening vast (moet vóór 31.3, gebeurt vaak vóór 30.6) Gouverneur keurt jaarrekening binnen 300 dagen goed Toekomst: jaarrekening zal vóór behandeling door gemeenteraad worden onderzocht door externe audit (cf. commissaris-revisor in een onderneming)

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 40 Inhoud Vooraf Plannen en budgetteren Boekhouding Jaarrekening Financiële rol van diverse spelers Gemeenten financieel

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 41 Financiële rol van diverse spelers (1) Gemeenteraad:  budget(wijzigingen) en jaarrekening (later: ook meerjarenplan)  belasting- en retributiereglementen  definitie dagelijks bestuur  overheidsopdrachten die niet nominatief in budget staan (anders: andere budgethouder)  algemeen inzage- en controlerecht  goedkeuring internecontrolesysteem (uitstel )  oprichten en deelname verzelfstandigde entiteiten

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 42 Financiële rol van diverse spelers (2) College van burgemeester en schepenen:  uitvoerbaarverklaring belastingkohieren  budgethouder, met mogelijkheid tot delegatie naar secretaris en individuele personeelsleden  kader vastleggen voor beleggingen en thesauriebeleid (rest: ontvanger)

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 43 Financiële rol van diverse spelers (3) Secretaris:  Algemene leiding van de diensten  Hoofd managementteam  Voorontwerp beleidsnota bij budget (later ook: voorontwerp strategische nota meerjarenplan)  Staat in voor internecontrolesysteem  Budgethouder voor dagelijks bestuur:  Bij delegatie door college  Kan zelf verder delegeren  Functionele leiding over deel taken ontvanger  Eerste handtekening bij girale betalingen

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 44 Financiële rol van diverse spelers (4) Managementteam  Verplicht in elke gemeente (uitstel )  Leden: secretaris, ontvanger, anderen op basis van organogram  Coördinatie voorbereiding, uitvoering en evaluatie van het beleid  Begin legislatuur: afsprakennota met college  Zeker betrokken bij: meerjarenplan (later), budget, organogram, internecontrolesysteem, …

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 45 Financiële rol van diverse spelers (5) Ontvanger (1)  Behoudt voorlopig ‘oude’ naam, maar doet meeste taken van financieel beheerder  Verplicht lid managementteam  Tweede handtekening op girale betalingen  Doet onder functionele leiding secretaris:  Voorontwerp financiële nota bij budget (later ook voorontwerp financiële nota meerjarenplan)  Boekhouding en jaarrekening  Thesauriebeheer

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 46 Financiële rol van diverse spelers (6) Ontvanger (2)  Doet in volle onafhankelijkheid:  Voorafgaande krediet- en wetmatigheidscontrole (visum vóór ontstaan verbintenissen)  Invordering ontvangsten (bv. belastingen)  Rapportering aan college en gemeenteraad over thesaurie, uitvoering budgetten, beheerscontrole, toekennen visa, enz.  Gemeenteontvanger moet geen borg meer stellen

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 47 Financiële rol van diverse spelers (7) Individuele personeelsleden:  Kunnen budgethouder zijn indien delegatie door secretaris of college  Spelen een rol binnen het internecontrolesysteem (procedures, …)  Sommigen zitten ook in managementteam (bepaald door organogram)

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 48 Financiële rol van diverse spelers (8) De budgethouder (nieuw!):  Bevoegdheid om budget (uitgaven én ontvangsten) in te zetten om doelstellingen te bereiken  Wie? College en bij delegatie: secretaris, personeelsleden, burgerinitiatief  Indien bevoegd: bereidt opdracht voor, gunt (= bindt gemeente t.a.v. derden), controleert facturen en keurt ze goed  Moet rapporteren over activiteiten

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 49 Financiële rol van diverse spelers (9) Toezichthoudende overheid:  Nakijken begrotingen (vooral op evenwicht)  Goedkeuren jaarrekening  Nakijken beslissingen i.v.m. belastingen en retributies, herschikking leninglasten  Nakijken dringende uitgaven  Kan boekhouding en kas onderzoeken  Onderrichtingen over bv. begroting, belastingen, …  Statistische gegevensverzameling

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 50 Inhoud Vooraf Plannen en budgetteren Boekhouding Jaarrekening Financiële rol van diverse spelers Gemeenten financieel

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 51 Gemeenten financieel (1) Waarschuwingen vooraf:  Gegevens rekeningen (≠ begrotingen)  Gemiddelden ≠ normen!  Alleen gegevens uit de gemeentelijke rekeningen, dus slechts heel partieel voor politie, vzw’s, (autonome) gemeentebedrijven, …

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 52 Gemeenten financieel (2) Gewone uitgaven – economisch:  6.676,2 mln EUR in 2002:  Personeel:2.596,8 mln38,9%  Werking:1.032,7 mln 15,5%  Overdrachten:1.733,3 mln 26,0%  Politie:627,7 mln 9,4%  OCMW:622,9 mln 9,3%  Intresten & aflossingen:1.037,8 mln 15,5%  Overboekingen:275,7 mln 4,1%

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 53 Gemeenten financieel (3) Gewone uitgaven – functioneel:  6.676,2 mln EUR in 2002:  Openbare schuld:892,7 mln13,4%  Algemeen bestuur:711,9 mln10,7%  Soc. zekerheid en bijstand:668,0 mln10,0%  Politie en justitie:643,7 mln9,6%  Volksontwikkeling & kunst:590,4 mln8,8%  Verkeer en waterstaat:501,0 mln7,5%  Basisonderwijs:450,0 mln6,7%  Reiniging en huisvuil:421,6 mln6,3%

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 54 Gemeenten financieel (4) Gewone ontvangsten – economisch:  6.546,1 mln EUR in 2002:  Prestaties:277,5 mln4,2%  Overdrachten:5.385,0 mln82,3%  Belastingen:3.071,1 mln46,9%  APB, OV, opdeciem…:2.576,9 mln39,4%  Eigen belastingen:494,2 mln7,5%  Subsidies:2.313,6 mln35,3%  Intresten & dividenden:842,1 mln12,9%  Overboekingen:41,5 mln0,6%

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 55 Gemeenten financieel (5) Gewone ontvangsten – functioneel:  6.546,1 mln EUR in 2002:  Belastingen:3.071,8 mln46,9%  Fondsen:1.272,8 mln19,4%  Handel en nijverheid:652,5 mln8,6%  Basisonderwijs:353,0 mln5,4%  Volksontwikk. & kunst:303,5 mln4,6%  Secundair onderwijs:235,9 mln 3,6% 66,3% = algemene ontvangsten!

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 56 Gemeenten financieel (6) Buitengewone uitgaven – economisch:  1.405,5 mln EUR in 2002:  Investeringen:1.094,6 mln77,9%  Overdrachten:109,0 mln7,8%  Schuld:156,4 mln11,1%  Overboekingen:45,2 mln3,2%

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 57 Gemeenten financieel (7) Buitengewone uitgaven – functioneel:  1.405,5 mln EUR in 2002:  Verkeer en waterstaat:420,8 mln29,9%  Volkontwikk. & kunst:261,3 mln18,6%  Afvalwater:121,3 mln8,6%  Algemeen bestuur:70,8 mln5,0%  Openbare schuld:70,4 mln5,0%  Huisvesting en ruimt. ord.:58,7 mln4,2%  Handel en nijverheid:57,4 mln4,0%

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 58 Gemeenten financieel (8) Buitengewone ontvangsten – economisch:  1.260,7 mln EUR in 2002:  (Des)Investeringen:86,0 mln6,8%  Overdrachten:262,9 mln20,9%  Schuld:707,4 mln56,1%  Overboekingen:204,4 mln16,2%

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 59 Gemeenten financieel (9) Buitengewone ontvangsten – functioneel:  1.260,7 mln EUR in 2002:  Openbare schuld:555,8 mln44,1%  Overboekingen:204,4 mln16,2%  Volksontwikk. & kunst:159,3 mln12,6%  Verkeer en waterstaat:99,8 mln7,9%  Afvalwater:45,8 mln3,6%

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 60 Gemeenten financieel (10) Balansgegevens eind 2002:  Balanstotaal: mln  Activa:  Materieel vaste activa:20.427,5 mln73,4%  Financieel vaste activa:2.888,1 mln10,4%  Financiële rekeningen:1.997,0 mln7,2% Opgelet met gevolgen van waardering!

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 61 Gemeenten financieel (11) Balansgegevens eind 2002:  Balanstotaal: mln  Passiva:  Eigen vermogen:18.755,1 mln67,4%  Kapitaal9.978,3 mln35,9%  Resultaten:4.985,4 mln18,0%  Reserves:491,1 mln1,8%  Schulden:9.065,1 mln32,6%  Op lange termijn7.288,7 mln24,7%  Op korte termijn:1.776,2 mln6,4% Sterk bepaald door waardering activa, niet gevolg van kapitaalinbreng!

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 62 Gemeenten financieel (12) Wat brengt de legislatuur ? (1)  Afschaffing Eliaheffing (ca. 160 mln/jaar)  Evolutie intrestvoeten (laag in )?  Stijgende pensioenlasten  Fiscaliteit:  lokale fiscaliteit (mogen gemeenten nog belastingen heffen?)  invloed andere overheden op APB en OV  Hervormingen door gemeentedecreet

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 63 Gemeenten financieel (13) Wat brengt de legislatuur ? (2)  Maatschappelijke uitdagingen op vlak van:  Verkeersveiligheid en mobiliteit (fietspaden, …)  Rioleringen (Europese richtlijnen)  (Sociale) huisvesting  Vergrijzing  Veiligheid  e-government  …

Introductieprogramma nieuw gekozen mandatarissen 64 Gemeenten financieel (14) Conclusie: Alleen met financiën ‘onder controle’ zal gemeente kunnen doen wat van haar wordt verwacht.