Generatietuin Zuylenstede: een samenwerking die werkt Een jaar generatietuin: het ontstaan, de doelen, de partners en de effecten Wijkgezondheidswerk Overvecht, GG&GD, Hera Borst

Aanleiding voor samenwerking rond buurtmoestuinen in Overvecht Bijeenkomst Groeikrachtwijken in Utrecht (2009): - Presentaties van succesvolle buurtmoestuinen in Dordrecht en Delft - Grote belangstelling voor deze bijeenkomst o.a. vanuit de wijk Overvecht (enkele bewoners, wijkbureau, corporaties, milieupunt, wijkgezondheidswerk) Rapport Permacultuur Overvecht (2010): visiestuk met daarin zicht op gedeeltelijke zelfvoorziening van voedsel in Overvecht dankzij gebruik van openbaar groen Wetenschappelijke aanwijzingen dat samen tuinieren in de directe woonomgeving bijdraagt aan gezondheid en sociale cohesie (o.a. Armstrong, 2000, Kingsley e.a. 2009) Inschatting interesse bij bewoners voor tuinieren Landelijke trend: stadslandbouw, buurtmoestuinen

Initiatief bij vier partners in Overvecht Gemeente Utrecht: - Wijkbureau Overvecht, assistent wijkmanager - GG&GD, wijkgezondheidswerker Overvecht - Natuur- en Milieu Communicatie (NMC), consulent Cumulus Welzijn: sociaal makelaar Zij komen najaar 2011 bijeen en besluiten belangstelling te peilen bij bewoners voor samen tuinieren in buurtmoestuinen

Uitkomst interessepeiling Moeders ouderinloop Marcusschool willen graag tuinieren Woonzorgcentrum Zuylenstede wil tuin aanpassen Idee Generatietuin komt voort uit gesprek met activiteitenbegeleidster Zuylenstede, die altijd al graag met de ouderen wil tuinieren Nieuwe partners: 10 moeders Marcusschool Intern begeleider Marcusschool Activiteitenbegeleiding Zuylenstede

Factoren die hebben bijgedragen aan de snelle realisatie van de Generatietuin Enthousiasme voor buurtmoestuinen en de Generatietuin in het bijzonder bij alle betrokken partners Bereidheid van partners tot samenwerking, ook als dat op grens van eigen taakstelling gebeurt: flexibiliteit Eerdere succesvolle samenwerking tussen Zuylenstede en Marcusschool Iemand die dankzij extra uren uit wijkbudget kon gaan trekken, zodat een snelle realisatie mogelijk was Soepele samenwerking, oa vanuit de wil om in het voorjaar daadwerkelijk plantjes in de grond te hebben

Doelstellingen Generatietuin Zuylenstede vanuit de partners Bewoners/moeders Leren tuinieren, iets voor jezelf hebben/doen Bewoners/ouderen Gezellige activiteit. Herinnering aan tuinieren vroeger. Wijkbureau Positieve impuls in de wijk Cumulus Welzijn Sociale cohesie: bewoners zijn samen buiten actief GG&GD Gezondheid: ontspanning door lichamelijke activiteit in groene omgeving en sociale contacten, evt. gezonder voedingspatroon: meer groenten NMC Moeders, kinderen en ouderen zijn buiten actief en verbouwen zelf hun groenten en kruiden. De kinderen leren hoe groenten groeien en eten gezonder . Woonzorgcentrum Zuylenstede Contact tussen ouderen van Nederlandse afkomst en vrouwen van Turkse/Marokkaanse afkomst bevorderen. Vermindering vooroordelen. Marcusschool Ouders die goed in hun vel zitten. Dit is namelijk ook goed voor de kinderen.

Verdeling rollen en taken (1) Partner Taak/rol GG&GD - trekker tot en met realisatie in 2012 bewaken planning/afspraken, daarna overdracht organisatie activiteiten: opening, picknick etc. publiciteit onderzoek effecten op gezondheid, sociale cohesie, attitude door studente Wageningen University Wijkbureau Meedenken en financiering Cumulus Welzijn selectie en begeleiding bewoners/moeders toewerken naar meer zelfstandig werkende groep begeleiding vrijwillige instructrice NMC organisatie inhoudelijke instructie organisatie plantmateriaal en gereedschap - bijdrage aan organisatie activiteiten: speurtocht kinderen Stadswerken Plan en aanleg tuintjes

Verdeling rollen en taken (2) Partner Taak/rol Woonzorgcentrum Zuylenstede - werving en begeleiding bewoners/ouderen organisatie activiteiten: opening, picknick etc. Facilitaire dienst: fysieke aanpassingen: terras, kraan e.d. Marcusschool - begeleiding bewoners/moeders in aanloopfase - publiciteit binnen school - organisatie activiteiten: opening, picknick etc. Bewoners/moeders Steeds meer zelf organiseren van wekelijkse bijeenkomsten

Enkele citaten op de dag dat zaadjes en plantjes de grond in gaan "Ik ben helemaal gelukkig". "Anders had ik hier boven achter het raam gezeten; nu heb ik iets om voor te zorgen" "Het is 40 jaar geleden dat ik met mijn handen in de grond zat".

IN DE TUIN GROEIEN VELE DINGEN DIE ER NIET GEZAAID ZIJN.. Een onderzoek naar: De invloed van tuinieren in Generatietuin Zuylenstede op de beleving van gezondheid, sociale cohesie en de wederzijdse attitude van de deelnemers Door Lise Albers, MSc scriptie voor de opleiding Health & Society, Wageningen University

Doelstelling onderzoek Meer inzicht in mechanismen relatie groen en gezondheid, specifiek naar groeninitiatieven als de Generatietuin Naast invloed op gezondheid, ook sociale en culturele voordelen onderzoeken

Vraagstelling Wat is de invloed van deelname aan de Generatietuin Zuylenstede op de beleving van gezondheid en sociale cohesie van de deelnemers en de wederzijdse attitude over de andere generatie of cultuur? Wat is de invloed van deelname aan de Generatietuin Zuylenstede op de beleving van gezondheid van de vrouwen en bewoonsters? Wat is de invloed van deelname aan de Generatietuin Zuylenstede op de beleving van sociale cohesie van de vrouwen en bewoonsters? Wat is de invloed van de ontmoetingen in de generatietuin tussen de deelnemers op de opvattingen en percepties van de andere cultuur en generatie? In welke mate is dit tuinierproject succesvol en welke factoren liggen hier aan ten grondslag?

Kenmerken respondenten onderzoek 5 vrouwen met Marokkaanse achtergrond uit Overvecht - Druk met huishouden en kinderen, geen werk - Zorgen en stress om privé-situatie - Moeder is spil van het gezin, maar vindt zichzelf niet tellen - Weinig tot geen contact met ouderen uit de wijk 3 bewoonsters van woonzorgcentrum - Wonen alleen in aanleunwoning - Lichamelijke klachten 3 begeleidsters van de groep - Werken bij woonzorgcentrum, basisschool en welzijnsorganisatie ‘En dan denk je, zeeën van tijd, zo’n huismoedertje, maar dat valt vies tegen. Ik ben wel ongelofelijk druk…’

Resultaten – Gezondheidsbeleving (1) Gezonde voeding: Speciale betekenis eigen groente en fruit Besef dat groente en fruit uit de grond komt Kinderen gaan nieuwe groente/fruit eten Lichamelijke beweging: Niet meer gaan bewegen ‘Ja, het heeft toch wel een andere smaak. Het is net of het de smaak heeft van de aarde, zo kun je het noemen. En het ruikt naar aarde. Misschien zal het wel achter m’n oren zitten, maar het is wel zo.’

Resultaten – Gezondheidsbeleving (2) Herstel van stress en aandachtsmoeheid Zorgen vergeten en nergens aan denken Afleiding  Ontspanning! Tuinieren geeft energie Maar: tijdelijk positief effect ‘Het is eigenlijk een soort van therapie voor deze vrouwen. Ze nemen tijd voor zichzelf. Ze zijn echt alleen met hun zelf, met hun gedachten, en met de grond bezig ‘ ‘En als je weer terug bent, heb je weer zin om door te gaan zeg maar. Om verder te gaan met die dingen die je niet wou doen. Dan heb ik meer energie.’

Resultaten – Sociale cohesie Behoefte aan sociale contacten Nieuwe sociale contacten, met name met andere cultuur of generatie Intensiever contact tussen vrouwen dan voorheen: ook gesprekken over opvoeding Contact vooral tijdens tuinieren Weinig binding tussen de groepen Herkenning vanuit Zuylenstede ‘Ik ben toch wel blij dat je één keer in de week met elkaar bent. Het is goed dat er contact is.’ ‘Laatst kwam ik binnen, toen zaten daar twee Indonesische dames, en die zeiden gelijk tegen de receptie: ‘Ja, die komen voor die tuintjes!’

Resultaten – Wederzijdse attitude Vrouwen  bewoonsters Vanuit cultuur en geloof: ouderen verdienen aandacht en respect Meer inlevingsvermogen voor de oudere generatie, bijvoorbeeld over leven in woonzorgcentrum: komt minder negatief over dan verwacht Bewoonsters  vrouwen Eerste ontmoeting met vrouwen met een Marokkaanse en Turkse achtergrond Nieuwsgierig naar eten en drinken van de vrouwen Kritisch over opvoeding van deze vrouwen De vrouwen zijn drukker dan ze gewend zijn Kinderen worden als erg druk ervaren

Resultaten – Succesvol project? Succesvol vanwege: Het ervaren van ontspanning en afleiding door vrouwen die daar sterk behoefte aan hebben Ontmoeting met andere generatie of cultuur, die als waardevol ervaren wordt door de vrouwen Daarnaast: - verdieping onderling contact tussen vrouwen - kinderen die geïnteresseerd raken in groenten Ook: - vrouw die vrijwilligerswerk is gaan doen in het woonzorgcentrum - indirect effect: drie nieuwe buurtmoestuin-initiatieven in Overvecht! Factoren die hieraan bijgedragen hebben: grote betrokkenheid bij dit project vanuit alle partners leidend tot een flexibele taakopvatting en daardoor een snelle realisatie van de tuin financiële middelen vanuit wijkbureau (leefbaarheidsbudget, nieuwe initiatieven) Enthousiasme bij vrouwen en ouderen zelf!

Discussie en conclusie De Generatietuin heeft speciale betekenis voor de vrouwen De tuin heeft meer invloed op beleving van mentale dan fysieke gezondheid Maar: het herstel van stress beperkt zich tot de verblijftijd in de tuin Er is invloed op de beleving van (psycho)sociale gezondheid De sociale contacten zijn waardevol voor de vrouwen Er zijn nieuwe sociale contacten ontstaan Verbondenheid wordt ervaren binnen de groepen en niet zo zeer tussen de groepen Met name de vrouwen hebben een positievere attitude gekregen tegenover de oudere generatie, andersom is dit (nog?) niet waargenomen

Aandachtpunten voor het vervolg Na het eerste jaar: Begeleiding en sturing is nu nog essentieel Veiligheid, vertrouwen en openheid moeten nog groeien Zelfstandigheid van de vrouwen moet nog toenemen: tuinieren en gezamenlijke activiteiten organiseren met een minimum aan begeleiding

Wat is er nodig voor herhaling elders Enthousiasme bij bewoners en een woonzorgcentrum (activiteitenbegeleiding) Iemand die een trekkersrol kan spelen voor de realisatie van de tuin: tekening, aanleg etc. Financiering voor aanleg bijvoorbeeld vanuit een wijkbudget Een sociaal makelaar om een groep op weg te helpen Deskundigheid qua tuinieren (bij één van de genoemde partijen, anders van buiten)

De kosten Post in € in uren Aanleg tuin, productie tafels en materialen €5500 Uren sociaal makelaar 1e jaar 140 Uren trekker Projectleider, 1e jaar 70 Uitbreiding terras, aanleg kraan en inzet activiteitenbegeleiding door Zuylenstede Voor nadere informatie: neem contact op met Hera Borst, h.borst@utrecht.nlh.borst@utrecht.nl

De Generatietuin is ontstaan uit een samenwerking tussen: Cumulus Welzijn Vecht en IJssel Marcusschool Gemeente Utrecht