Euthanasie: nieuwe knelpunten in een voortgaande discussie Dr. Rob Houtepen / Dr. Ron Berghmans Vakgroep Metamedica

(Chabot: Uitweg. Een waardig levenseinde in eigen hand) (Medische) beslissingen rond het levenseinde of ‘zes routes naar een goede dood’ 1. Zolang mogelijk behandeling gevolgd door palliatieve zorg 2. Een behandelweigering met palliatieve zorg 3. Intensieve pijnbestrijding met soms palliatieve sedatie 4. Doktershulp bij zelfdoding of euthanasie 5. Bewust stoppen met eten en drinken 6. Levensbeëindiging door een combinatie van medicijnen (Chabot: Uitweg. Een waardig levenseinde in eigen hand)

Inhoud I: Euthanasie & hulp bij zelfdoding: de stand van zaken II: Levensbeëinging bij psychiatrische stoornis III: Levensbeëindiging bij dementie IV: Zelfeuthanasie

I Euthanasie & hulp bij zelfdoding De zes zorgvuldigheidseisen: Het verzoek is vrijwillig en weloverwogen De patiënt lijdt ondraaglijk en uitzichtloos De patiënt is voorgelicht over zijn situatie en vooruitzichten Arts en patiënt hebben de overtuiging dat er geen redelijke andere oplossing is De arts heeft tenminste één andere onafhankelijke arts geraadpleegd De arts voert de levensbeëindiging zorgvuldig uit

10 suggesties voor een euthanasieverzoek (1)* 1. stel de vraag om euthanasie niet te dwingend 2. wees verbaal begaafd, maar nederig 3. leg de nadruk op het lichamelijke lijden 4. doe geen beroep op de zwaarte van uw verzorging 5. maak duidelijk dat u aan het eind van uw Latijn bent * Van Tol, Van de Vathorst & Keizer, Medisch Contact, 2008

10 suggesties voor een euthanasieverzoek (2) 6. geef hobby’s en plannen voor de toekomst op 7. zorg dat uw euthanasieverzoek past bij uw levensverhaal 8. pas op met behandelweigeringen 9. doe niet depressief 10. stel tijdig samen met uw arts een wilsverklaring op

II Levensbeëindiging bij psychiatrie Suïcide, suïcidepreventie en hulp bij zelfdoding Uitgangspunt: levenshulp bieden Dood is onomkeerbaar Impulsieve daad Rationele beslissing?

Suïcide voorkomen? Inbreuk op respect voor autonomie (Mill) Openzetten van de deur Hulp bij zelfdoding

Suïcide, stoornis en rationaliteit Autonomie en geestesstoornis Autonomie en verantwoordelijkheid Rationaliteit, suïcide en psychopathologie

Waarom hulp bij zelfdoding? Compassie en barmhartigheid Artsen als ‘bewaarders van de sleutel van de medicijnkast’ Voorkomen van trauma’s bij anderen Voorkomen van schade aan betrokkene zelf

Bezwaren tegen hulp bij zelfdoding Bezwaren vanuit de professie Maatschappelijke bezwaren

Bezwaren vanuit de professie Constructief taboe (Koerselman) Beoordeling van ‘onbehandelbaarheid’ Implicaties voor psychotherapeutische relatie

De rol van de arts Eed van Hippocrates Geneeskunde als professie Doelen van de geneeskunde Arts-patiënt relatie Vertrouwen Overdracht en tegenoverdracht Minder dan optimale zorg & behandeling

Maatschappelijke bezwaren Hellend vlak Het ‘logische’ hellende vlak ‘wie A zegt, moet B zeggen’ Het ‘empirische’ hellende vlak ‘dan is het hek van de dam’ Misbruik Het omgekeerde hellende vlak - onthouden van hulp bij levensbeëindiging

III Levensbeëindiging en dementie Beginnende dementie en hulp bij zelfdoding Gevorderde dementie en verzoek in schriftelijke wilsverklaring

Mythes & misvattingen Alle levensbekorting = euthanasie Euthanasie bij dementie is niet toegestaan Dementie valt wel mee Patiënten met dementie zijn wilsonbekwaam

Palliatieve zorg & dementie Levenskwaliteit i.p.v. levensverlenging Behandeling van pijn en andere symptomen Bestrijding psychologische en sociale problemen Nadruk op welbevinden Beperkte inzet van medisch handelen Medisch handelen behoeft rechtvaardiging Redelijke verhouding doel & middelen

Palliatieve sedatie Refractaire symptomen Beperkte levensverwachting Afzien van kunstmatige toediening voeding en vocht Normaal medisch handelen Geen ‘alternatief’ voor euthanasie

Afzien van behandelen Medisch zinloos handelen Behandelingsweigering -Patiënt zelf -Vertegenwoordiger Goed hulpverlenerschap

Hulp bij zelfdoding Bij beginnende dementie Hulpvrager wil niet de progressie van de ziekte meemaken Ondraaglijk lijden?

Schriftelijke wilsverklaring & euthanasie Later stadium van de ziekte als patiënt wilsonbekwaam is geworden Actueel lijden is bepalend Lijden aan de ziekte van Alzheimer? Co-morbiditeit Timing?

IV Zelfeuthanasie Stoppen met eten en drinken Levensbeëindiging d.m.v. combinatie van medicijnen P.M. “Pil van Drion”; Uit Vrije wil: Ancona; Bolkestein; Bouwman; Terlouw; van Vliet

Vragen / discussie (1) ‘Onomkeerbaar verlies van persoonlijke waardigheid’ als criterium voor euthanasie/hulp bij zelfdoding? Auto-euthanasie (zelfeuthanasie) als alternatief voor medisch-geassisteerde levensbeëindiging? (arts op afstand) ‘Pil van Drion’ bij voltooid geacht leven?

Vragen / discussie (2) * Rol van de staat m.b.t. waardig levenseinde? -Preventie van impulsieve ‘onbezonnen’ suïcides -Faciliteren gewenste dood Demedicalisering levensbeëindiging? Levensbeëindiging van ‘wilsonbekwamen’? Hellend vlak? ‘Versobering’ zorg? Verlies gevoel van veiligheid?