Gedragsproblemen bij kinderen en jongeren Een orthopedagogisch perspectief

Inhoud Wat zijn gedragsproblemen? Hoe kunnen we ze verklaren? Hoe kunnen we ze behandelen?

Wat zijn gedragsproblemen?

Gedragsproblemen kunnen zeer vele vormen aannemen Storend gedrag, impulsief gedrag, agressief gedrag, regelovertredend gedrag, uitdagend gedrag, eisend gedrag, dominant gedrag, druk gedrag,… Teruggetrokken gedrag, angst, faalangstig gedrag, depressief gedrag, psychosomatische klachten,… Leeftijdsongepast gedrag, bizar gedrag, stereotiep gedrag, dwangmatig gedrag,...

Terminologie Een algemene definitie van gedragsproblemen “... kinderen die zich zichtbaar ongewoon of abnormaal gedragen en dit afgezien van de ernst, de oorzaak of de context van het gestelde ongewone gedrag” Dit is een zeer brede definitie ook emotionele en psychosomatische klachten geen rekening houdend met duur, frequentie, intensiteit en pervasiviteit

Aandachtspunten bij het definiëren van gedragsproblemen Men moet rekening houden met: het ontwikkelingsperspectief de continuümgedachte de context de informant

Het ontwikkelingsperspectief Hoe oud is het kind? Wat is nog gepast voor zijn/haar leeftijd? Voorbeelden van gepast gedrag nachtelijk huilgedrag bij baby van 6m. koppig gedrag bij 2-jarige woedebuien bij kleuter van 5j. protestgedrag bij puber van 13j.

Voorbeelden van gedrag dat niet meer past voor de leeftijd 9-jarige die nog elke nacht in bed plast 5-jarige die altijd hevig tegenstribbelt als hij naar school moet baby die blijft doorhuilen ‘s nachts Kennis van ontwikkeling van kinderen is belangrijk om gedrag in te schatten

Continuümgedachte Alle kinderen stellen wel eens GP, dat hoeft niet problematisch te zijn GP verschillen in ernst, duur en frequentie bv.: lichte woedebuien vs. zeer ernstige ernstige GP zijn niet te keren en verdwijnen niet van zelf, ze escaleren en kind verliest controle over zichzelf Grens tussen normale variatie en ernstig afwijkend gedrag is soms onduidelijk

Context GP doen zich altijd in een bepaalde situatie voor Soms is er enkel een probleem in één situatie, bijvoorbeeld thuis, niet op school op school, niet thuis bij één ouder bij leeftijdgenoten Indien GP in meerdere situaties, spreekt men van pervasieve GP

Informant Wie meldt de GP? Soms hebben verschillende informanten een verschillende perceptie van het gedrag van een kind persoonlijkheidsfactoren, bv. overbezorgde ouder depressieve moeder ouder met verleden van mishandeling band met kind is verschillend gedrag van het kind is echt verschillend

Klinische definitie van gedragsproblemen “... een relatief concept dat aan de orde is als de op dat moment in een bepaalde omgeving heersende normen en geldende regels worden overschreden. De ernst van het probleemgedrag wordt verder bepaald aan de hand van de frequentie, de duur en de omvang alsmede door de mate waarin de betrokkene zichzelf en/of zijn omgeving psychische schade berokkent” (Van der Ploeg)

Soorten van probleemgedrag Op basis van hun verschijningsvorm kunnen gedragsproblemen worden onderverdeeld in twee soorten externaliserende problemen in eerste instantie storend voor de omgeving bv. agressief gedrag, druk gedrag, stelen,... internaliserende problemen in eerste instantie storend voor het kind zelf bv. teruggetrokken gedrag, angst, verdriet,...

Opmerkingen bij deze typering Internaliserende problemen vallen minder op en worden minder snel gesignaleerd De typologie dekt niet alle GP bedplassen tics bizar gedrag ...

Classificatie van gedragsproblemen Er zijn verschillende systemen van classificatie klinisch-psychiatrische systemen empirisch-statistische systemen

Klinisch-psychiatrische systemen Vanuit klinisch-psychiatrische praktijk worden stoornissen gedefinieerd door mensen met jarenlange klinische ervaring Het gaat om zeer ernstige, psychiatrische stoornissen bv. depressie, ADHD, persoonlijkheidsstoornis Categorale systemen dwz “ja” of “neen”-systemen

Voorbeeld: DSM-IV Diagnostic and statistical manual of mental disorders (American Psychiatric Association) Vijf assen 1: klinische stoornissen (bv. ADHD, autistische stoornis,...) 2: persoonlijkheidsstoornissen en verstandelijke handicap (bv. antisociale persoonlijkheid) 3: somatische aandoeningen (bv. neurologische stoornissen) 4: psychosociale en omgevingsproblemen (bv. verwaarlozing) 5: algemeen functioneren (op schaal van 1 tot 100) 100: uitstekend functioneren <10: persoon is gevaar voor anderen of zichzelf

Empirisch-statistische systemen Vanuit psychometrische hoek en op basis van wetenschappelijk onderzoek in zeer grote steekproeven met behulp van gedragsvragenlijsten Alle gedragsproblemen worden erin opgenomen van lichte tot zeer ernstige problemen men houdt rekening met ontwikkeling en norm (bv. wat is gepast op kleuterleeftijd?)

GP worden beschouwd als continua (dimensies) bv. mate van opstandig gedrag, aandachtstekort,... Voorbeeld: ASEBA-systeem (Achenbach) gedragsvragenlijsten voor 1,5 tot 18 jaar 120 vragen uit 8 probleemgebieden (bv. agressie, regelovertredend gedrag, sociale problemen, angst/depressie) ouder-, leerkracht- en kindvragenlijsten gedragsprofiel van het kind op welke gebieden zijn er veel/geen problemen? vergelijking van informatie uit verschillende bronnen is mogelijk moeder-vader ouders-leerkracht ...

Voornaamste resultaten epidemiologisch onderzoek Prevalentie van ernstige GP bij 4- tot 18-jarigen in de bevolking: ± 10% (wereldwijd) Prevalentie van psychiatrische stoornissen (DSM): 6 à 7% Veel te weinig kinderen en jongeren krijgen professionele hulp men denkt dat ernstige GP vanzelf verdwijnen, maar vele GP zijn stabiel en persistent men grijpt niet of te laat in

Er zijn belangrijke verschillen mbt geslacht en leeftijd geslacht jongens > meisjes jongens meer externaliserende, meisjes meer internaliserende problemen leeftijd externaliserende problemen verminderen, internaliserende nemen toe leeftijdsspecifieke problemen Meer risico op ernstige GP bij kinderen uit kansarmere milieus Vertonen kinderen vandaag de dag meer GP dan vroeger? er is nog maar weinig onderzoek beschikbaar verschillen zijn niet zo groot als men denkt in de publieke opinie lichte toename van agressie bij kinderen en duidelijke(re) toename van delinquent gedrag bij adolescenten