Dieetbehandeling bij leverfalen Anneke Donker Diëtist Maag- Darm- en Leverziekten LUMC Maart 2007

Inhoud Functies van de lever Complicaties bij levercirrose Metabole problemen Voedingstoestand Dieetbehandeling Na levertransplantatie Maart 2007

Spijsvertering: Productie van gal Kh metabolisme: Opslag van glycogeen Functies van de lever Spijsvertering: Productie van gal Kh metabolisme: Opslag van glycogeen gluconeogenese Eiwitmetabolisme: Vorming nieuwe eiwitten Vetmetabolisme: Productie van triglyceriden en cholesterol. Vorming van vetten uit koolhydraten Maart 2007

Vervolg functies van de lever Vitamines en mineralen: Opslag foliumzuur, Zn,Cu, Vit.A,D,B2,B3,B6,B12,E,K Ontgifting: Alcohol, medicijnen Immuunsysteem: Productie van cytokines Maart 2007

Complicaties levercirrose Energie-eiwitondervoeding Gestoorde glucosetolerantie Steatorrhoea Voedingsdeficiënties Osteoporose Ascites en oedeem Hepatorenaalsyndroom Encephalopathie en coma hepaticum Maart 2007

Oorzaken energie-eiwit ondervoeding Onvoldoende voedselinname Verminderde vertering en absorptie van voedingsstoffen Metabole veranderingen Verhoogde energiebehoefte bij complicaties Maart 2007

Problemen koolhydraat metabolisme Verminderde beschikbaarheid van glucose Insulineresistentie Maart 2007

Problemen eiwit metabolisme Verhoogde eiwitafbraak Verminderde eiwitsynthese in de lever Verminderde N -retentie en verhoogde N-uitscheiding in urine Maart 2007

Vitaminen- en mineralen deficiënties Bij alcoholisme: Vitamine A Vitamine B1, B6, B12, niacine, foliumzuur Magnesium en Zink Bij PBC/PSC: In vetoplosbare vitamines A D E K Essentiële vetzuren Maart 2007

Oorzaken osteoporose Bij cholestase en vetmalabsorbtie (PBC, PSC) Medicatie Alcoholmisbruik Voeding Weinig lichaamsbeweging Roken Maart 2007

Bepalen voedingstoestand Normaal gesproken: mate van gewichtsverlies en BMI Bij levercirrose met oedeem en ascites: Antropometrie Subjective Global Assessment Maart 2007

Antropometrische gegevens BMI: moeilijk te bepalen ivm oedeem en ascites eventueel inschatten “droog” gewicht Bovenarmspieromtrek Handgreep dynamometrie Maart 2007

Bovenarm omtrek Maart 2007

Triceps huidplooi Maart 2007

Algemene dieetkenmerken en leefregel Alcoholverbod Energie- verrijkt , beperkt of volgens norm Eiwitverrijkt: 1.2-1.5 g/kg Frequente maaltijden 4-7 x per dag Eventueel vitaminesuppletie Goede Voeding Voldoende lichaamsbeweging Maart 2007

Dieetadvies bij complicaties Ascites : natrium beperkt, soms vochtbeperkt Hepatorenaal syndroom: geen eiwitbeperking Chronische encephalopathie: matige hoeveelheid eiwit Maart 2007

Vervolg dieetadvies bij complicaties Steatorrhoea: vet volgens RGV, evt. ADEK suppletie Deficiënties: Adequate suppletie van vitaminen en mineralen eventueel een multivitamine Maart 2007

Dieetadvies: Energie Normaal: 25- 35 kcal/kg bij gecompenseerde levercirrose Energieverrijkt: 35-40 kcal/kg bij complicaties : ondervoeding, ascites Energiebeperkt: 20-30 kcal/kg bij overgewicht weinig lichaamsbeweging . Maart 2007

adipositas voor levertransplantatie: BMI>30 Risico’s overgewicht adipositas voor levertransplantatie: BMI>30 Langer beademing Langer antibiotica Langer op intensive care Hade A M, Irish medical journal, 2003 Maart 2007

Dieetadvies eiwitverrijkt Advies man van 70 kg: 80-100 g eiwit 5 sneden brood 15 4 x hartig 15 3 x 150 ml melkproduct 15 100 g vlees/vis/kip 20 Aardappelen en groente 5 overig 5 Totaal: 75 gram Maart 2007

Dieetadvies frequente maaltijden 4-7 maaltijden per dag * eten voor het slapen gaan ! * een goed ontbijt! Doel: behoud spiermassa 1 nacht vasten heeft hetzelfde effect als 2-3 dagen vasten bij gezonde personen Maart 2007

Dieetadvies bij ascites Natriumbeperkt: Ter ondersteuning van medicatie Indien TIPS, minder strenge of stop natriumbeperking Vochtbeperkt: 1-11/2 liter per dag alleen nodig indien hyponatriëmie (<125 mmol/l) Maart 2007

Natriumrijke producten Kant en klaar maaltijden Hartige snacks Soep Bouillonblokjes, juspoeder Hartige sausen, zoals ketjap Kant en klare kruidenmengsels Maart 2007

Dieetadvies bij encephalopathie Wordt zelden door voeding veroorzaakt Eiwitverrijkt dieet ! Indien chronische eiwitintolerantie: vegetarische voeding Oplosbare vezels verdelen eiwit over de dag matige hoeveelheid eiwit…… Maart 2007

Oplosbare voedingsvezels In: fruit, groente, peulvruchten, haver Werking: Verlagen de zuurgraad in de darm Minder NH3 vorming Verminderen obstipatie Kunnen lactulose niet vervangen Maart 2007

Voedingsinterventie Drinkvoeding Sondevoeding eventueel nachtelijke sondevoeding N.B. varices is geen contraindicatie Maart 2007

Soorten sondevoeding en drinkvoeding Standaard sondevoeding met vezels: 1 kcal/ml Energieverrijkt: 1.5 kcal/ml Eiwitverrijkt: ca. 20 g eiwit per flesje/pakje Vochtbeperkt: 2.0 kcal/ml Maart 2007

Drinkvoeding: eiwitrijk en energierijk (vb) 1 kcal/ml 1.5 kcal/ml 20 g eiwit 10 g eiwit Maart 2007

Drinkvoeding: energierijk (vb) Zonder vet, 1.5 kcal/ml Maart 2007

Vochtbeperkt en energierijk (vb) 2 kcal/ml Maart 2007

vochtbeperkt energieverrijkt 2 kcal/ml 1.5 kcal/ml Sondevoeding (vb) vochtbeperkt energieverrijkt 2 kcal/ml 1.5 kcal/ml Maart 2007

Problemen bij dieetadvies Geheugenverlies/concentratiestoornissen Pegsonde en parenterale voeding is niet mogelijk Maagsonde : kans op aspiratie Taalproblemen Verstoord dag-nachtritme Maart 2007

Effect voedingsinterventie bij cirrose Verbetering: - leverfunctie - voedingstoestand - N-balans Vermindering: - morbiditeit en mortaliteit - encephalopathie - infecties - opnameduur Maart 2007

Voeding na levertransplantatie Kort na transplantatie: Handhaven/verbeteren voedingstoestand direct voeden per sonde Advies voor thuis: Richtlijnen Goede Voeding adviezen bij immunosuppressiva: goede hygiëne Maart 2007

Adviezen na OLTX op langere termijn Preventieve adviezen - overgewicht - hart en vaatziekten - hyperlipidemie - diabetes - osteoporose Lichaamsbeweging! Maart 2007

Folder/Literatuur Brochure: Voeding bij leveraandoeningen (MLD stichting) Literatuur: Plauth, M.,Merli, e.a. 1997, ESPEN Guidelines for Nutrition in liver disease and Transplantation in Clinical Nutrition 16 pp.43-55. Maart 2007

Vervolg literatuur Antonio J. Sanches and J Aranda-Michel, Livertransplantation 12: 1310-1316, 2006 Nutrition for the Liver Transplant Patient Maart 2007