Dr. Thomas Gordon & Noel Burch Bewust omgaan met kinderen Dé manier van samenwerken en communiceren in het onderwijs Dr. Thomas Gordon & Noel Burch Tirion (Baarn), 2005 Vertaling van Teacher effectiveness training: the proven program to help teachers bring out the best in students of all ages (2003) Oorspronkelijke Engelse titel T.E.T. teacher effectiveness training (1974)

Acceptatieschema voor leerkrachten Alle mogelijke gedragingen van de leerling Acceptatie De grens tussen acceptatie en niet-acceptatie is individueel bepaald en kan ook verschuiven of verschillen per kind. Ook kan die per situatie of dag veranderen. Niet-acceptatie

Leerkrachten zijn menselijk Acceptatie is persoonlijk Acceptatie is situatieafhankelijk (en stemmingsafhankelijk) Acceptatie kan per leerling verschillen Leerkrachten kunnen (en mogen) inconsequent zijn

Wie heeft het probleem? Leerling heeft het probleem Het is belangrijk het probleem bij de leerling te laten Acceptatiegebied Onderwijs-leergebied (geen probleem) Wend nooit acceptatie voor waar je die niet voelt. Een leerling pikt dit op. acceptatielijn Leerkracht heeft het probleem Niet-acceptatiegebied

Probleem ligt bij het leerling Probleem ligt bij de leerkracht Leerling zet de communicatie in gang Leerkracht luistert Leerkracht is hulpverlener Leerkracht wil leerling helpen Leerkracht accepteert de oplossing van de leerling Leerkracht is primair geïnteresseerd in de behoeften van de leerling Leerkracht is passiever bij het oplossen van het probleem Leerkracht zet de communicatie in gang Leerkracht zendt uit Leerkracht beïnvloedt Leerkracht wil zichzelf helpen Leerkracht moet tevreden zijn met de oplossing voor hemzelf Ouder is primair geïnteresseerd in zijn eigen behoeften Leerkracht is actiever bij het oplossen van het probleem

Eerste stap bij problemen Identificeer bij wie het probleem ligt Als het probleem bij de leerling ligt: Gebruik taal van acceptatie (actief luisteren) Als het probleem bij de leerkracht ligt, is de rol van hulpverlener niet effectief en zal de taal van acceptatie niet doeltreffend zijn. Verander het gedrag van de leerling Verander de omgeving Verander zelf

Optie 1: Verander de leerling Door het gebruik van ik-boodschappen gevolgd door actief luisteren, samen met de leerling komen tot de oplossing van het probleem.

Ik-boodschap Niet-aanvallende communicatie gaat het beste in een ik-boodschap: Benoem het gevoel dat je krijgt Benoem het gedrag waardoor het komt Benoem de gevolgen van dat gedrag Probeer de ik-boodschap positief te formuleren Een goede ik-boodschap bevat geen waardeoordeel over de andere persoon, die koppelt heel duidelijk het gedrag los van de persoon die zich zo gedraagt.

Voordelen ik-boodschap Nadelen ik-boodschap Ze bevorderen de bereidheid te veranderen Ze bevatten geen negatieve oordelen over de leerling zodat zijn zelfbeeld intact blijft Ze hebben geen nadelige invloed op de relatie tussen leerling en leerkracht Ze laten de oplossing open, zodat er meer ruimte is voor creativiteit Je stelt je kwetsbaar op Doordat je de situatie beter analyseert, kan het gebeuren dat je inziet dat de oplossing is zelf te veranderen Na het gebruik van een ik-boodschap overschakelen op actief luisteren.

Communicatie in schema: actief luisteren Code Coderingsproces Decoderingsproces Leerkracht Leerling Actief luisteren: controleren of de boodschap juist is vertaald

12 blokkades in communicatie Bevelen, gebieden, voorschrijven Waarschuwen, dreigen Moraliseren, preken, of zeggen wat hij zou ‘moeten’ doen Adviseren, oplossingen of suggesties aandragen De les lezen, beleren of logische argumenten aanvoeren Oordelen, kritiseren, oneens zijn, beschuldigen Schelden, stereotyperen, etiketten Interpreteren, analyseren, diagnosticeren Prijzen, instemmen, positief waarderen Geruststellen, meeleven, troosten, ondersteunen Ondervragen, onderzoeken, verhoren Zich terugtrekken, afleiden, sarcastisch zijn, grapjes maken, over iets anders praten Dit zijn blokkades omdat ze het gevoel van eigenwaarde van het kind onderuithalen. Het is de taal van niet-acceptatie. Het kind voelt zich (als persoon) niet geaccepteerd. Deze blokkades zijn alleen een hindernis in de probleemgebieden. In het geen-probleemgebied kunnen ze rustig toegepast worden. 1-5 dringen een oplossing op; 6-8 geven een negatieve waardering; 9-10 de leerling voelt zich niet serieus genomen

Het probleem met prijzen Als een leerling een eigenwaardeprobleem heeft met zichzelf kan prijzen averechts werken: de leerling voelt zich niet begrepen Als prijzen een techniek is, die tot doel heeft de leerling te beïnvloeden, zal het overkomen als manipulatief en onoprecht. Wanneer enkele leerlingen steeds geprezen worden, voelt het als negatieve feedback voor hen die niet geprezen worden. Idem dito als een leerling gewend is aan complimenten en dat een keer uitblijft. Gordon is niet enthousiast over straffen en belonen. Hij vindt het belangrijk dat er geen waardeoordeel doorklinkt in een communicatie, een waardeoordeel kan remmend werken op de effectiviteit.

Bevorderen van communicatie Zwijgen Volgen (verbaal en non-verbaal laten merken dat je aandachtig luistert) Het gesprek op gang brengen door middel van ‘deuropeners’ Actief luisteren Zwijgen geeft mogelijkheid tot communicatie, maar brengt geen empathie over. Volgen brengt tot zekere hoogte acceptatie en empathie over. Deuropeners kunnen een leerling over een drempel heen tillen, actief luisteren brengt empathie over. De leerling voelt zich begrepen.

Voorwaarden voor actief luisteren Je moet tijd hebben Je moet echt willen helpen Je moet in staat zijn om de gevoelens van de leerling te accepteren Je moet er vertrouwen in hebben dat de leerling het aankan Niet vergeten dat gevoelens van voorbijgaande aard zijn Je moet de leerling zien als een zelfstandig individu

Optie 2: Onaanvaardbaar gedrag veranderen door de omgeving te veranderen De leeromgeving verrijken De leeromgeving verarmen De leeromgeving inperken De leeromgeving uitbreiden De leeromgeving herinrichten Het vereenvoudigen van de leeromgeving en de leeromstandigheden De leeromstandigheden systematiseren De leeromstandigheden plannen

De beschikbare tijd optimaal besteden Leerling heeft het probleem Verdeeld gebruikte tijd Optimaal gebruikte tijd Individueel gebruikte tijd Individueel gebruikte tijd: tijdstippen waarbij je je in jezelf terugtrekt. Het aantal zintuigelijke waarnemingen neemt af Optimaal gebruikte tijd: het intermenselijk contact, bijvoorkeur 1:1 Verdeeld gebruikte tijd: de normale situatie. Een boel prikkels (en afleiding) die iedereen moet filteren om te kunnen functioneren. Een probleem kan soms opgelost worden door het vergroten van de individueel gebruikte of de optimaal gebruikte tijd Leerkracht heeft het probleem

Optie 3: Conflicten voorkomen door zelf te veranderen Soms loont het om ook kritisch de eigen houding te evalueren: in alle andere relaties (op de werkvloer, bij vrienden, etc.) gebeurt het wel eens dat de eigen houding aangepast moet worden om conflicten te voorkomen. Dat geldt soms ook voor opvoeder-kind relaties. Incidenteel aanpassen is iets anders dan altijd maar toegeven (methode II). Door zelf te veranderen is het makkelijker om voor jou niet-acceptabel gedrag toch te accepteren.

Conflicten Als een ik-boodschap of het veranderen van de leeromgeving niet helpen, komt dat door: De behoeften, die de aanleiding van het gedrag zijn, zijn te groot om de leerling te motiveren die te veranderen De relatie met de leerkracht is te slecht om de leerling te motiveren die te verbeteren Er is sprake van een waardebotsing In dat geval is er sprake van een conflict. Bij conflicten hebben beide partijen een belang, dus beide partijen hebben het probleem.

Conflictoplossende strategieën Win/verliesmethodes Methode I: de leerkracht wint (autoritair) Methode II: de leerling wint (anti-autoritair) Deze methodes gebruiken macht Geen verliesmethode Methode III: onderhandelen tot een voor iedereen aanvaardbare oplossing gevonden is Hierbij wordt geen macht gebruikt Bij methode III voelt het kind zich geaccepteerd en voelt zich medeverantwoordelijk voor het vinden van een oplossing en daarna een goede uitvoering daarvan. Het is daarom ook een goede manier om samen regels op te stellen en af te spreken.

Conflicthantering met gebruik van macht Oplossing komt van leerkracht leerkracht leerkracht Stroom van verwijten Stroom van verwijten Oplossing komt van leerling leerling leerling Methode I: autoritair Methode II: anti-autoritair

Conflicthantering volgens methode III Respect leerkracht tweerichtingcommunicatie leerling Oplossing is voor beiden acceptabel

Gezag op basis van macht is tijdelijk Gezagstype I Gezagstype II Gezag op basis van vakmanschap, kennis en ervaring In de loop der jaren krijgt een leerling zelf meer kennis en ervaring en wordt de verhouding gelijkwaardiger. Gezag op basis van belonen en straffen. De leerling wordt steeds onafhankelijker. In de loop der jaren zullen beloningen en straffen daarom minder indruk maken en hun effectiviteit verliezen.

Gebruik van macht – gevolgen (lange termijn) Het gebruik van macht heeft over het algemeen negatieve gevolgen, omdat het de verliezende partij demotiveert.

Wanneer wel methode I (macht) Bij direct gevaar De leerling is te jong om de logica van een verzoek te kunnen snappen Bij tijdgebrek (“je moet opschieten, anders mis je de bus”) Wanneer een leerkracht zich gedwongen ziet om methode I te gebruiken, kan hij achteraf e.e.a. doen om te voorkomen dat de relatie met de leerling beschadigd wordt: Uitleggen waarom hij methode I gebruikte Zeggen dat het hem spijt Actief luisteren naar de gevoelens van de leerling Aanbieden het weer goed te maken, zodat het voor de leerling acceptabel wordt Met de leerling bespreken wat te doen om eenzelfde situatie in de toekomst te vermijden

Zes fasen van de geen-verliesmethode De aard van het conflict vaststellen en verder definiëren Eventuele alternatieve oplossingen bedenken De alternatieve oplossingen evalueren Beslissen wat de meest aanvaardbare oplossing is (gezamenlijk) Bedenken hoe de oplossing uitgevoerd kan worden (concrete afspraken) Naderhand nog eens nagaan of de oplossing werkt

Bij conflicten tussen kinderen onderling Ga geen scheidsrechter spelen Stimuleer het gebruik van de geen-verliesmethode door de kinderen onderling Begeleid hen door actief te luisteren (en te vertalen)

Waardebotsingen Deze aanpak werkt alleen bij behoeftenconflicten en niet bij waardebotsingen. De enige mogelijke aanpak bij waardebotsingen is het opnemen van de rol van begeleider. Methode III is niet van toepassing op onderwerpen als vaste overtuigingen, waarden, normen, voorkeuren, persoonlijke smaak, levensstijl, idealen en opvattingen. Daar zal je moeten accepteren dat er geen oplossing is.

De effectieve begeleider: Begint niet eerder iets te veranderen voor hij zeker weet dat hij als potentiële veranderaar geaccepteerd is Is voorbereid en heeft alle feiten en informatie bij de hand Deskundige informatie geeft hij beknopt, kort en slecht eenmaal. Laat de verantwoordelijkheid om te kiezen voor verandering bij de leerling.

De effectieve begeleider Tenslotte: Geef zelf het goede voorbeeld Accepteer dat je soms zelf ook je moet aanpassen Begrijp dat jouw waarden van jou zijn en dring die anderen niet op.