Naar een krachtig, taalrijk WereldOriëntatie-onderwijs Koen Van Gorp Centrum voor Taal en Onderwijs KU Leuven

Niet iedereen is even succesvol Leerlingen met een lagere sociaal-economische thuissituatie (cfr. kansarmoede) en uit een andere etnisch-culturele situatie lopen een groter risico om minder succesvol het onderwijs te doorlopen en in een negatieve spiraal terecht te komen. Dit hoeft niet te verwonderen: de uitdaging waar leerlingen in het (WO-)onderwijs voor staan is groot.

De uitdaging: taal en kennis in actie LK: / Wat zijn nu chromosomen? Ik heb da hier [LK duidt een prent aan] proberen uit af te drukken, alé ik heb da hier een beetje proberen uit duidelijk te maken. Dit zijn chromosomen.[LK duidt dit aan op de prent] Nu, die dingskes, ja?, die zitten hier allemaal in. […] Da zijn chromosomen en die zitten hier in diene cel, in die celkern. Nu, als je goed gaat kijken, ja, dan gade zien, die vormen paren. Elke mens, […] elke mens heeft in elke cel 46 chromosomen. Dus in elke cel van uw lichaam […] in elke cel, dus in 1 cel, heb je 46 chromo-somen, die zitten daar in, ja? En die 46 chromosomen, ja? Die vormen paren. Een paar wat is da? LLN: Twee. LK: Twee. Dus die gaan per twee 1 paar vormen. Van tekst, leerinhoud naar kennisconstructie

Taal speelt op school bij alle vakken een cruciale rol : De rol van taal Taal speelt op school bij alle vakken een cruciale rol : Het is het middel om toegang te krijgen tot vakinhouden op school en deze ook te leren. Tegelijkertijd fungeert taal ook als (impliciet) doel in alle vakken: het verwerven van het bijbehorende taalregister (algemeen en vaktaal) = schooltaalregister Een leerling moet kunnen praten over bepaalde kennis in een aangepaste taal: DNA, genen, chromosomen, …

De rol van taal (2) Hoe hoger in het onderwijs, hoe abstracter en complexer de leerinhouden worden, en hoe abstracter ook de taal wordt waarin deze leerinhouden verpakt zijn (= schooltaalregister). Leerlingen moeten voldoende schooltaalvaardig zijn om in het onderwijs mee te kunnen en kennis te construeren. En dat is een voortdurende uitdaging voor tweedetaalleerders of leerlingen waarbij het thuistaalgebruik sterk verschilt van het schooltaalregister

Bladeren allerhande

Doel: WIN-WIN We zorgen dat leerlingen de taal in de vakken begrijpen én kunnen produceren Leerlingen kunnen de les volgen, ze gebruiken schooltaal en krijgen daar feedback op Leerlingen leren vakinhouden (+) en ze ontwikkelen schoolse taalvaardigheid (+)

De weg: taalbeleid Taalbeleid = de structurele en strategische poging van een schoolteam om de onderwijspraktijk aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen/studenten met het oog op het bevorderen van hun ontwikkeling (in functie van relevante doelen) en het verbeteren van hun onderwijsresultaten (Van den Branden, 2010).

Het middel: krachtige (taal)leeromgevingen Rijk en toegankelijk aanbod (luisteren, lezen) Veel productie-kansen (spreken, schrijven) positieve, veilige en rijke omgeving betekenisvolle taken ondersteuning door interactie Authentieke (inter)actie / communicatie Feedback

Een voorbeeld: nadenken over magneten De leerlingen krijgen een ontdekdoos en doen verschillende proefjes met magneten. Bij elk proefje doen ze eerst een voorspelling. Na het proefje noteren ze de uitkomst op een werkblad. De leerkracht ondersteunt de groepjes bij hun exploratie door hardop mee na te denken. Op basis van de proefjes noteren de leerlingen de inzichten in de werking van magneten die ze menen ontdekt te hebben en de leervragen waarmee ze nog zitten. Vervolgens krijgen de leerlingen een informatieve tekst over de werking van magneten. In groepjes, en nadien klassikaal, bespreken de leerlingen of hun eigen inzichten uit de proefjes bevestigd werden en of al hun leervragen beantwoord werden. Tijdens de klassikale bespreking van de tekst wordt niet alleen naar de tekst verwezen, maar worden ook bepaalde principes door de leerkracht of een leerling gedemonstreerd aan de hand van het ontdekdoos-materiaal. Na het bespreken van de tekst krijgen de leerlingen een volgende opdracht: op een blad staan vijf nieuwe uitvindingen met magneten (zoals een theepot met een magnetisch deksel of auto's met magneetbumpers). De leerlingen bekijken de illustraties en lezen de toelichting, en beslissen samen welke de uitvinding 'de grote uitvindersprijs' krijgt (en waarom). (Naar: Verhallen, 2000; Uit: Van den Branden, 2010)

Een taalgebruikscontinuüm Elke activiteit brengt zijn eigen taalgebruik met zich mee. Praten bij het uitvoeren van de proef heeft een heel ander karakter dan mondeling rapporteren voor het front van de klas, en dat vraagt weer om een andere presentatie en formulering dan het geschreven verslag. Er moeten situaties gecreëerd worden waarin leerlingen de overgang kunnen maken van alledaagse naar meer abstracte en formele manieren van uitdrukken en argumenteren.

De kracht van (de)Contextualisering Concrete ervaring veralgemenen toepassen IN TAAL Abstract algemeen inzicht   Van concreet naar abstract Het onbekende hechten aan iets bekend (voorkennis activeren) Eigen ervaringen aanvullen met die van andere kinderen Tot een abstract inzicht komen door een vroegere ervaring …

De zinvolle context = de realiteit

Leeromgevingen creëren Leerlingen bouwen taal en kennis op in een leeromgeving die door de leerkracht wordt vormgegeven: ‘Het communicatiesysteem dat de leerkracht in een les opzet bepaalt de rollen die leerlingen kunnen opnemen, en zodoende stuurt de leerkracht daardoor ook in belangrijke mate het leren van de kinderen.’ (Barnes, 2008: xii, eigen vertaling)

Valkuil 1: leerlingparticipatie (Van Gorp, 2010) Leerlingbeurten Klas Min. Max. 1 4 142 2 37 3 20 29 5 48 Ongelijke leerlingparticipatie

Valkuil 2: interactie in de klas - 2/3de regel 2/3 van alle interactie in de klas = klassikale interactie Van die klassikale interactie wordt 2/3 uitgesproken door de leerkracht 2/3 daarvan bestaat uit het geven van uitleg. In zo’n traditionele klas blijft er voor leerlingen te weinig tijd over om talig te oefenen. De schooltaal wordt door de leerlingen niet intensief genoeg en te weinig actief gebruikt.

Gesprek als bindende factor Cruciaal verschil tussen effectieve en minder effectieve leerkracht wordt gemaakt in het gesprek! (Mercer, 2000) Taal Kennis gesprek denken Gesprekken zijn de spil van onderwijs (Damhuis, 2008) Gesprek = elke mondelinge interactie waarin minstens twee gesprekspartners actief betrokken zijn naar Damhuis & de Blauw, 2007

Betere taal- en kennisontwikkeling Een gesprek voeren is intensief oefenen met alle middelen die je in huis hebt. Je moet je best doen om aan een ander iets duidelijk te maken. Je hebt het verloop van het gesprek niet helemaal in de hand omdat je telkens moet reageren op de ander. Dat vraagt om een flexibel gebruik van de taal. Je krijgt meteen een reactie op wat je zegt Feedback op je taalgebruik dat een onmiddellijk effect kan hebben! Uitgedaagde taalproductie (spreken én schrijven) is nodig voor de taal- en denkontwikkeling. Dat betekent ook dat klassikale interactie, waarbij vooral de leerkracht spreekt, niet de meest aangewezen vorm is.

Effectieve leerkrachten... ...zien leren als een sociaal en communicatief proces uitwisseling van ideeën bevorderen; aanmoedigen dat leerlingen elkaar ondersteunen; leerlingen aanmoedigen om hun stem te laten horen; het relateren van de huidige activiteit aan eerdere ervaringen; de inbreng van leerlingen gebruiken als een middel ('resource') voor het opbouwen van een gezamenlijke kennisbasis. (Rojas-Drummond & Mercer, 2004)

Aanzetten tot leerzame gesprekken Open vragen stellen LLN de gelegenheid en de tijd geven lange bijdragen te leveren in plaats van een kort antwoord te verwachten LLN een eigen bijdrage laten leveren LLN vragen hun ideeën te verwoorden LLN uitnodigen hypothesen en gedachten te formuleren Kortom, een gesprek dat wel door de leerkracht wordt gestuurd, maar niet gedomineerd.

Bedankt Meer informatie: koen.vangorp@arts.kuleuven.be