SALSA Studie naar Achtergronden van Lees- en Schrijfontwikkeling van Adolescenten Determinanten van tekstbegrip en schrijfvaardigheid van eentalige en tweetalige risicoleerlingen in het voortgezet onderwijs Mirjam Trapman (Universiteit van Amsterdam) Amsterdam Center for Language and Communication Amos van Gelderen en Roel van Steensel (SCO-Kohnstamm Instituut) Jan Hulstijn (ACLC-UvA)

Onderwijs Research Dagen 2010 Achtergrond SALSA Lezen en schrijven van groot belang voor middelbare scholieren Echter: Veel leerlingen stuiten op onvoldoende vaardigheden (o.a. Hacquebord ea 2004; Hofman ea 2009; NCES 2005; Perie ea 2005) Groot aandeel hiervan meertalige leerlingen (Dagevos, Gijsberts & van Praag 2003; Elley 1992; OECD 2001; NCES 2005; Soussi, Broi, Moreau & Wirthner 2004). Relatief weinig onderzoek naar factoren die het lezen en schrijven van ‘zwakkere leerlingen’ beïnvloeden Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 2

Project SALSA Onderwijscontext De Milliano Buitenschoolse context Van Kruistum Lees-/schrijfontwikkeling Van Steensel Individuele attributen Trapman Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 3

Componenten tekstbegrip en schrijfvaardigheid Lezen en schrijven interactief proces waarin lagere en hogere ordecomponenten een rol spelen. Verschillende niveaus van componenten die leiden tot beter tekstbegrip en schrijfvaardigheid. 1. Woordherkenning 2. Vormelijke linguïstisch 3. Betekenisgericht 4. Metacognitief Daarnaast: werkgeheugen en logisch redeneren Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 4

Rol varieert per populatie Jongere versus meer ervaren lezers Rol lagere orde componenten neemt af naarmate leerlingen ouder worden, rol hogere orde vaardigheden neemt toe. Aarnoutse & Van Leeuwe 1988; Adams, 1990, Francis, Fletcher, Catts & Tumblin 2005; Hoover & Gough 1990; Juel 1988, 1991; Mommers 1987; Perfetti 1985, 1998. Eentalige versus tweetalige lezers L2-tekstbegrip wordt gezien als functie van L2-kennis en tekstbegripsvaardigheden in L1 (o.a. Bernhardt 2000) Risicoleerlingen versus niet-risicoleerlingen? Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 5

Onderwijs Research Dagen 2010 Deelstudie Onderzoeksvragen Wat zijn de bijdragen van de componenten van lagere en hogere orde (en wm en nv-IQ) voor het tekstbegrip en de schrijfvaardigheid van risicoleerlingen in het VO? (2) In welke mate verschillen de bijdragen van deze componenten tussen de een- en de tweetalige risicoleerlingen? Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 6

Onderwijs Research Dagen 2010 Steekproef Vmbo 1 – bbl/kbl Criteria op school-/klas-/leerlingniveau Geen gediagnostiseerde dyslexie, leer- of gedragsproblemen CITO-score (indien beschikbaar) < 531. Eentalige (N = 32) en tweetalige leerlingen (N = 31) Marokkaans (n = 10), Turks (n = 9), Antilliaans (n = 4), Surinaams (n = 4), Kaapverdiaans (n = 3), Chinees (n = 1) Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 7

Instrumenten: afhankelijke variabele Afhankelijke variabele: tekstbegrip en schrijfvaardigheid SALSA lees- en schrijftoets (Van Steensel e.a.) 9 leestaken 4 tekstgenres narratief, argumentatief, uiteenzettend en instruerend 4 typen media (school)boeken, kranten/tijdschriften, officiele documenten en internet Continue en discontinue teksten 3 schrijftaken 3 genres Narratief, argumentatief en instruerend Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 8

Predictoren tekstbegrip en schrijfvaardigheid Woordherkenning 1. Drie-Minuten-Toets 2. Woordherkenningssnelheid Vormelijk linguïstisch 3. Grammaticale kennis 4. Receptieve woordenschat Betekenisgericht 5. Zinsverificatiesnelheid Metacognitief 6. Metacognitieve kennis Overig 7. Werkgeheugen 8. Nonverbaal IQ Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 9

Resultaten (gehele groep) Lezen Schrijven 1. DMT .22 .25* 2. Woordherkenningssnelheid -.16 -.23 3. Grammatica .66** .61** 4. Woordenschat .59** .64** 5. Zinsverificatiesnelheid -.25 -.40* 6. Metacogn. kennis .41** .38** 7. Werkgeheugen .42** .20 8. Nonverbaal IQ .35** .17 Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 10

Resultaten - tekstbegrip Eentalige leerlingen Meertalige leerlingen Model R2  R2 1 .23 * .01 2 .25 .02 .61 .60 ** 3 .27 .67 .06 4 .00 Model 1: technisch lezen en woordherkenning Model 2: + grammatica Model 3: + woordenschat en zinsverificatiesnelheid Model 4: + metacognitieve kennis Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 11

Resultaten - schrijfvaardigheid Eentalige leerlingen Meertalige leerlingen Model R2 R2  R2 1 .24 * .04 2 .37 .13 .33 ** 3 .38 .01 .56 .19 4 .47 .09 .57 Model 1: technisch lezen en woordherkenning Model 2: + grammatica Model 3: + woordenschat en zinsverificatiesnelheid Model 4: + metacognitieve kennis Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 12

Onderwijs Research Dagen 2010 Conclusie (1) Wat zijn de bijdragen van de componenten van lagere en hogere orde (en wm en nv-IQ) voor het tekstbegrip en de schrijfvaardigheid van risicoleerlingen in het VO? Grammatica en woordenschat Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 13

Onderwijs Research Dagen 2010 Conclusie (2) (2) In welke mate verschillen de bijdragen van deze componenten tussen de een- en de tweetalige risicoleerlingen? Lezen: - eentalige lln: technisch lezen en woordherkenningssnelheid - tweetalige lln: grammatica Schrijven: - eentalige lln: technisch lezen, gramm. - tweetalige lln: gramm., woordenschat Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 14

Onderwijs Research Dagen 2010 Discussie Eerder gevonden verschil een- en tweetaligen mbt rol lagere orde vaardigheden? Nieuwe analyse data bestaande onderzoeken (Van Gelderen ea 2007, Schijf 2008) Mogelijke verklaringen verschillen: Beperktere linguïstische kennis tweetalige leerlingen: technisch lezen helpt hen niet. Mirjam Trapman Onderwijs Research Dagen 2010 15

Bedankt Contact Mirjam Trapman M.J.W.Trapman@uva.nl 020 525 4427 Website SALSA project: http://salsa.socsci.uva.nl