IV. Participatie als kernthema in praktijk en onderzoek Cursusmateriaal: transparanten: cf. website tekst M. De Winter tekst K. De Backer & M. Jans literatuurklapper

Participatie als kernthema Giesecke: “Offensive Sozialpädagogik” Mollenhauer: “Erziehung und Emanzipation” Marburger: “Entwicklung und Konzepte der Sozialpädagogik” Coumou (& Van Stegeren): “Sociale pedagogiek in historisch perspectief”

Participatie als kernthema Giesecke: “Offensive Wende” emancipatorische sociale pedagogiek - emancipatie van maatschappelijk achtergestelden - analyse maatschappelijke werkelijkheid - analyse betekenis werkelijkheid voor jeugdigen

Participatie in praktijk volwassenen over betekenis van participatie voor kinderen en jongeren: afwijzing >< fel pleidooi niet per definitie kwaliteitskenmerk cf. Council of Europe,1993 cf. UNICEF-rapport (Hart, 1992) daadwerkelijk vergrotende maatschappelijke invloed van jeugdigen?

Participatie in praktijk concept “burgerschap” actieve participatie passieve participatie pedagogische argumenten voor kinder- en jongerenparticipatie: kinderen en jongeren moeten de kans krijgen zich te ontwikkelen tot de verwachte betrokkenheid op, en autonomie ten aanzien van, de gemeenschap

Participatie in praktijk Pedagogische argumenten: jeugdigen zijn burgers-in-wording burgerschap omvat “autonomie” samenleving als proeftuin

Participatie in praktijk Pedagogische argumenten: cf. Makarenko en Korczak cf. Langeveld en Perquin cf. leerlingen betrekken bij besluitvorming cf. Dasberg: “grootbrengen door kleinhouden”

Participatie in praktijk Pedagogische argumenten: nood aan “burgerschapsvorming” = leren zich als “burgers” in samenleving te bewegen ondersteuning van psycho-sociaal welzijn = vraag naar ontwikkelingsmogelijkheden van jeugdigen in samenleving

Participatie in praktijk Concretisering participatiemogelijkheden kinderen en jongeren: Internationaal Verdrag inzake Rechten van het Kind - kinderen en jongeren zelfstandige rechtssubjecten - “geïndividualiseerde rechten” + “rechten op collectieve goederen” (Raes, 1994) resilience-benadering bouwstenen: acceptatie, zingeving, sociale vaardigheden, eigenwaarde en humor

Participatie in praktijk criteria optimale ontwikkelingsomgeving (Bartels & Heiner, 1994): adequate verzorging; veilige fysieke omgeving; continuïteit en stabiliteit; interesse; respect; geborgenheid, steun en begrip van volwassene; ondersteunende, flexibele structuur, aangepast aan de jeugdige; veiligheid; adequate voorbeelden; educatie; omgang met leeftijdgenoten in gevarieerde situaties; kennis over en contact met eigen verleden ! in (heterogene) context ! naar structurele factoren op macro-niveau

Participatie in praktijk cf. jeugd(werk)beleid o.m. decreet lokaal jeugdwerk, Vlaams jeugdbeleid cf. onderwijs o.m. leerlingenparticipatie cf. jeugdzorg/ jeugdhulpverlening o.m. rechten van kinderen en jongeren in instellingen

Participatie in praktijk Kritische benadering participatiestreven: pedagogische norm? “compensatorisch recht”? specifiek en themagericht? peilen van meningen? afstemmingsvraagstuk tussen verwachtingen en aanbod?

Participatie in praktijk engagement volwassenen egalitaire machtsverhouding tussen jongeren en volwassenen zoekproces; (deels) onvoorspelbare uitkomst reflectie over gevolgen van handelen cf. Giesecke cf. Münchmeier cf. Dieleman en Van Der Lans

Participatie in praktijk Participatie als uitgangspunt voor begeleidingsinterventies: maatschappelijke analyse gebaseerd op feitelijke situaties en concrete interacties kruisbestuiving tussen diverse socialisatiemilieus, sectoren en beleidscategorieën

Participatie in onderzoek jeugdonderzoek structureel beperkte aandacht tekort systematische theorievorming en interpretatie inz. beelden van kinderen en jongeren zélf  theoretische en methodologische problemen  mogelijke oplossingen: ontwikkelingen naar interpretatief en participatief jeugdonderzoek

Participatie in onderzoek Theoretische problemen jeugdonderzoek: 1. leeftijd als differentiëringscriterium? tussen “jeugd” en “volwassen” “homogenisering” van heterogene groep jeugdigen jeugd(gedrag) los van sociale structuur cf. relatieve belang factor leeftijd (onderzoek Elchardus)  reflectie over leeftijdsafbakeningen  grondslag voor “jeugdproblemen”?

Participatie in onderzoek 2. jeugd als categorie? 3. aandacht voor opmerkelijk jeugdgedrag? 4. aandacht voor probleemgedrag? 5. gefragmenteerd en weinig interdisciplinair?

Participatie in onderzoek Methodologische problemen jeugdonderzoek: 1. jongeren weinig als subject betrokken door volwassenen geproblematiseerde betrokkenheid jongerengericht >< jongerenbepaald

Participatie in onderzoek 2. vraagstelling volwassenen centraal: gebruik van vragenlijsten en checklists traditionele onderzoeksmethodes en technieken (door volwassenen - onderzoekers gestuurd) 3. doelstelling volwassenen centraal: “zaakwaarnemersstandpunt” bv. onderzoek schoolbeleving, schoolwelbevinden

Participatie in onderzoek Onderzoek naar ervaringen en leefwereld: “oral history” vanuit “emanciperend” perspectief cf. orthopedagogisch (jeugd)onderzoek armoedeonderzoek meisjes- en vrouwenstudies

Participatie in onderzoek Interpretatief jeugdonderzoek theoretisch: geen feiten/gebeurtenissen, wel betekenissen (re)constructie van de werkelijkheid in interactie met de omgeving gesitueerd in (historische en situationele) context wezenlijk dynamisch

Participatie in onderzoek Interpretatief jeugdonderzoek methodologisch: open en flexibel + cyclisch karakter “gefundeerde theoriebenadering” >< “theoriegestuurde benadering”

Participatie in onderzoek Bedenkingen interpretatief jeugdonderzoek: combinatie “interpretatief” en “empirisch-analytisch” benadrukken “niet-vergelijkbaarheid” jeugdigen - volwassenen? beperken betekenisverlening micro-niveau? beperken beschrijvende analyse?

Participatie in onderzoek Participatief jeugdonderzoek theoretisch: cf. kinder- en jeugdperiode als sociaal verschijnsel cf. Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind cf. art. 3: “het belang van het kind"

Participatie in onderzoek Participatief jeugdonderzoek methodologisch: volwaardige of gelijkwaardige info-bron (cf. interpretatief jeugdonderzoek) inbreng in onderzoeksopzet jongeren als medeonderzoekers (“peer-research”) onderzoeksresultaten op ruimer forum

Participatie in onderzoek Bedenkingen participatief jeugdonderzoek: blijvend engagement volwassenen stem jongeren echt gehoord? “machtsvrij” gebeuren? participatiemodellen uit volwassenenwereld? specifieke onderzoeksmethode nodig? verzamelen info >< ruimte niet prijsgeven democratische legitimering?

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” centraal thema = leerlingenbegeleiding exemplarisch voor sociaal-pedagogische discussie: verschuivende betekenis van het “jong zijn” verscherpte aandacht voor preventie aandacht samenwerking pedagogische voorzieningen aandacht “participatief” jeugdbeleid

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” 1. Het onderzoek naar leerlingenbegeleiding Situering en doelstelling - « scholenonderzoek » - beleidsonderzoek, VLOR, 1996 –1997 - modellen beschrijven en definitie ontwikkelen Methodologie: literatuurstudie en praktijkanalyse Opvallende vaststellingen

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Opvallende vaststellingen « scholenonderzoek » Invulling van leerlingenbegeleiding op continuüm tussen negatieve welzijnsbenadering en positieve welzijnsbenadering Aansluiting met gegevens uit belevings- en leefwereldonderzoek: belangrijke problematiek in jeugdonderzoek

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” 2. Het onderzoek naar behoeften aan zorg Situering en doelstelling - « jongerenonderzoek » - beleidsonderzoek, Vlaamse Gemeenschap, 1997 – 1999 - Kennis verwerven over situaties waarin kinderen en jongeren behoefte hebben aan zorg Methodologie Opvallende vaststellingen

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Methodologie « jongerenonderzoek »: (a) algemene vraagstelling (b) themalijsten (c) visualiseringstechniek; keuze maken (d) open interviews 17 10-jarigen, 17 15-jarigen en 17 20-jarigen (51) meermaals: 115 interviews

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Opvallende vaststellingen « jongerenonderzoek » Gegevens m.b.t. de school, gezin en vrienden Begeleiding in termen van « aanwezig zijn » Begeleidingsinterventies niet per definitie « welzijnsverhogend »

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” 3. Opvattingen over « welzijn » en « begeleiding » Naar een concept van (leerlingen)begeleiding (werk)definitie leerlingenbegeleiding: een geheel van activiteiten persoonlijke, sociale en culturele ontplooiing van jongeren ondersteuning van leerkrachten de begrenzing van hun opdracht het geheel van educatieve activiteiten van de gemeenschap

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Een geheel van activiteiten= voorwaarden begeleidingsinterventies - aanwezig zijn - analyse van de situatie als uitgangspunt - ruimte bieden - gebaseerd op engagement - van volwassenen naar jongeren van activiteiten naar kwaliteit van begeleidingsinterventies

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Persoonlijke, sociale en culturele ontplooiing= voorwaarden voor welzijn wisselwerking “nuttigheidswaarde” van de school en leren als “boeiende, avontuurlijke en verrijkende activiteit” van begeleiding naar ondersteuning

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Ondersteuning van leerkrachten= pedagogische ruimte leerkrachten leerlingen- en leerkrachtenperspectieven van opdracht leerkracht naar begeleidingsvoorwaarden school; kwaliteit van interactie

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Begrenzing van hun opdracht= ruimte bieden, privacy en kwetsbaarheid respecteren, begeleiding ook onrechtstreeks naar leerlingen als actor in schoolgebeuren naar een rechtspositie leerlingen op school

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Geheel van educatieve activiteiten van de gemeenschap= rol en inbreng van ouders rol en inbreng van vrienden en leeftijdgenoten samenwerking pedagogische voorzieningen

Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Naar een concept van (leerlingen)begeleiding een geheel van begeleidingsvoorwaarden begrenzing van de opdracht van de school als mede-actor in het educatief aanbod van de gemeenschap ondersteuning van de persoonlijke, sociale en culturele ontplooiing van jongeren