INLEIDING TOT HET RECHT PRIVAATRECHT Prof. Dr. Rogier de Corte Thema 5 Rechtshandhaving 1ste bac PSW – academiejaar 2005-06 6 december 2005

overzicht Begrip procesrecht De rechter en zijn entourage Het strafprocesrecht Het burgerlijk procesrecht Het bewijsrecht

I - PROCESRECHT begrip kenmerken "vonnis" rechtshulp

A - begrip effectief maken van het materieel recht door tussenkomst van de rechterlijke macht verbod van eigenrichting

begrip burgerlijk procesrecht strafprocesrecht "grondwettelijk"procesrecht administratief procesrecht tuchtprocesrecht procesrecht voor internationale rechter gewone rechter gewone rechter Arbitragehof Raad van State ? verschillend voor elk van de rechtscolleges

B - kenmerken toegang tot rechter de rechter de procedure

§ 1 - toegang tot rechter elke burger moet in elke staat, die het EVRM heeft aanvaard, het recht hebben zich tot de rechter te wenden voor: - het beslechten van burgerlijke geschillen; - het beoordelen van een strafvervolging tegen hem art. 6 EVRM -aanhef

§ 2 – rechtbank - rechter door wetgever opgericht onafhankelijk onpartijdig extern intern constitutioneel opleiding van de partijen status in het geding

§ 3 - de procedure fair trial redelijke termijn openbaar dubbele aanleg cassatietoezicht formalisme

C - vonnis 1. Wat 2. Begrippen: vonnis, arrest, beschikking 3. Kenmerken 4. Gezag van gewijsde 5. Kracht van gewijsde verbod van rechtsweigering individuele beslissing (geen precedent) gemotiveerd openbaar

D - rechtshulp Art. 23. G.W. Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden. … Die rechten omvatten inzonderheid: 2° het recht op … juridische bijstand; …….  Commissie juridische bijstand verzorgt eerstelijnsrechtshulp in het Justitiehuis in elk arrondissement  Bureau voor juridische bijstand verzorgt tweedelijnsrechtshulp door advocaten  Bureau voor rechtsbijstand kwijtschelding proceskosten

II - RECHTER & ENTOURAGE rechterlijke macht hoven en rechtbanken openbaar ministerie benoeming helpers

A - rechterlijke macht rechterlijke macht Hoge raad voor de justitie

rechterlijke macht in een democratische rechtsstaat zijn er 3 souveraine machten: wetgevende macht rechterlijke macht rechters & o.m. uitvoerende macht ‘s lands bestuur vastleggen van de algemene normen politie

scheiding van de machten rechterlijke macht scheiding van de machten

rechterlijke macht onderscheid tussen rechters en openbaar ministerie zittende magistratuur voor het leven benoemd geen begrotingsautonomie rechters staande magistratuur, leden van het parket door Koning benoemd en ontslagen oefenen de openbare vordering uit procureur des Konings en substituten procureur-generaal O.M.

de rechter heeft als functie de ultieme controle uit te voeren rechterlijke macht de rechter heeft als functie de ultieme controle uit te voeren hoe kan een rechter nu gecontroleerd worden? motivering Hof van Cassatie Europees Hof Rechten van de mens Hoge Raad voor de justitie publieke opinie

? rechterlijke macht Hoge Raad voor de Justitie taak: benoeming & controle samenstelling: 44 22 N: 11 magistraten, 11 andere 22 F: 11 magistraten, 11 andere vormt geen deel van de rechterlijke macht

B - hoven & rechtbanken-1 een hof raadsheer arrest een rechtbank rechter vonnis organisatie bevoegdheid rechtspleging: wel eenheid van rechtspleging

hoven en rechtbanken-2 niveau van het rechtscollege eerste aanleg: geen eenheid rechtsmacht: 6 alleenzetelend hoger beroep cassatie structuur: rechtscolleges met meerdere rechters magistraten kamers afdelingen bijzondere samenstellingen

eenheid rechtsmacht de territoriale basiseenheid = gerechtelijk arrondissement (27) elk gerechtelijk arrondissement kent niet één rechtscollge maar meerdere autonome rechtscolleges 1 rechtbank van eerste aanleg 1 arbeidsrechtbank 1 rechtbank van koophandel n vredegerechten n politierechtbanken + 1 arrondissementsrechtbank

judex unus regel 1. een rechtscollege dat uit vele magistraten bestaat, houdt zitting in een of meerdere kamers 2. een kamer van een rechtscollege in eerste aanleg bestaat bestaat in de regel uit 1 rechter en niet uit een college van rechters

judex unus uitwerking vrederechter & politierechter rechtbank eerste aanleg arbeidsrechtbank rechtbank van koophandel hof van beroep Hof van Cassatie 1 rechter 1 rechter (uitz. 3) 3 rechters 3 rechters 3 raadsheren 5 raadsheren

hoven & rechtbanken-3 materiële bevoegdheid bevoegdheid volgens aard en inhoud van het geschil laat specialisatie toe territoriale bevoegdheid bevoegdheid volgens woonplaats van de partijen rechter moet zijn mensen kennen

hoven & rechtbanken-4 Hof van Cassatie 1 Hof van Cassatie 5 hoven van beroep arbeidshoven . . . . . . . . . 27 rechtbank koophandel arbeidsrechtbank . . . . . . . . . . . . . . . . 178 vrederechter 32 politierechter A 11 assisenhoven

§ 1 - vrederechter organisatie 187 kantons alleenzetelend beroepsrechter geen openbaar ministerie

vrederechter bevoegdheid algemene bevoegdheid bijzondere bevoegdheid exclusieve bevoegdheid < € 1.860,- - huur, - echtelijke ruzie vóór echtscheiding - ….. voogdij, onteigening

vrederechter rechtsmiddelen hoger beroep indien bedrag hoger is dan € 1.240,- bij – ofwel de rechtbank van eerste aanleg – ofwel bij rechtbank van koophandel voor handelaars

§ 2 - arrondissement er zijn 27 gerechtelijke arrondissementen, met elk één of meerdere politierechtbanken 1 rechtbank van eerste aanleg 1 arbeidsrechtbank 1 rechtbank van koophandel 1 arrondissementsrechtbank

a - politierechtbank organisatie bevoegdheid rechtsmiddelen 32 in gans België beroepsrechters, meerdere kamers, alleenzetelend OM: procureur des konings organisatie bevoegdheid rechtsmiddelen overtredingen verkeersrecht: zowel strafrecht als burgerlijk recht hoger beroep bij rechtbank van eerste aanleg

b - rechtbank eerste aanleg alleen beroepsrechters voorzitter, ondervoorzitters en rechters 4 afdelingen verschillende kamers met 1 of 3 rechters naast die kamers een kort geding één/meer onderzoeksrechters één/meer beslagrechters raadkamer bureau voor rechtsbijstand OM: procureur des konings organisatie

rechtbank eerste aanleg- 2 burgerlijke rechtbank correctionele rechtbank jeugdrechtbank voorzitter (voor 7 jaar) ondervoorzitters rechters raadkamer onderzoeksrechters beslagrechters kort geding

rechtbank van eerste aanleg-3 bevoegdheid volheid van bevoegdheid algemene bevoegdheid: > € 1.860,- exclusieve bevoegdheid: echtscheiding beslag …. jeugdzaken strafzaken: wanbedrijven hoger beroep van de vrederechter en politierechtbank

rechtbank van eerste aanleg-4 rechtsmiddelen hoger beroep jeugdrechtbank: altijd strafzaken: altijd burgerlijke zaken > € 1. 860,- hof van beroep

c - rechtbank van koophandel organisatie 2 soorten rechters: beroeps- & lekenrechters voorzitter, ondervoorzitter en rechters kamers met 3 rechters, kort geding, stakingsrechter OM: procureur des konings

rechtbank van koophandel bevoegdheid rechtsmiddelen algemene bevoegdheid: handelaars > € 1.860,- en hoger beroep van vrederechter bijzondere bevoegdheid: vennootschappen, …. exclusieve bevoegdheid: faillissement, vordering tot staking hoger beroep > € 1.860,- bij hof van beroep

d - arbeidsrechtbank organisatie bevoegdheid rechtsmiddelen 2 soorten rechters: beroeps- & lekenrechters voorzitter, ondervoorzitter en rechters kamers met 3 rechters, kort geding, OM: procureur des konings [via auditoraat] alle geschillen van arbeidsrecht en sociale zekerheid altijd hoger beroep mogelijk bij arbeidshof

e - arrondissementsrechtbank voorzitter rechtbank van eerste aanleg, voorzitter van arbeidsrechtbank en voorzitter van rechtbank van koophandel OM: procureur des konings organisatie bevoegdheid rechtsmiddelen bevoegdheidsconflicten - materiële bevoegdheid - territoriale bevoegdheid enkel cassatie door de PG

§ 3 - rechtsgebied Antwerpen Bergen Brussel Gent Luik er zijn 5 rechtsgebieden in elk rechtsgebied is er 1 hof van beroep 1 arbeidshof

a - hof van beroep organisatie bevoegdheid rechtsmiddelen alleen beroepsmagistraten eerste voorzitter, kamervoorzitters en raadsheren kamers met 3 raadsheren OM: procureur-generaal hoger beroep tegen vonnissen van de rechtbank van eerste aanleg rechtbank van koophandel voorziening in cassatie

b - arbeidshof organisatie bevoegdheid rechtsmiddelen beroepsrechters en lekenrechters eerste voorzitter, kamervoorzitters en raadsheren kamers van 3 raadsheren OM: procureur-generaal hoger beroep tegen vonnissen van de arbeidsrechtbanken voorziening in cassatie

§ 4 - assisenhof organisatie bevoegdheid rechtsmiddelen het hof: één raadsheer en twee rechters een jury: 12juryleden geen permanent rechtscollege OM: PG organisatie bevoegdheid rechtsmiddelen misdaden drukpersmisdrijven (uitgez. racisme) politieke misdrijven voorziening in cassatie

§ 5 - Hof van Cassatie organisatie taak rechtsmiddelen beroepsmagistraten eerste voorzitter, kamervoorzitters, raadsheren kamers met 5 raadsheren PG bij het Hof van Cassatie nazicht van de vonnissen en arresten in laatste aanleg gewezen, op: - goede toepassing van de wet - naleving van de vormvereisten geen

hoven en rechtbanken Hof van Cassatie 1 Hof van Cassatie 5 hoven van beroep arbeidshoven . . . . . . . . . 27 rechtbank koophandel arbeidsrechtbank . . . . . . . . . . . . . . . . 178 vrederechter 32 politierechter A 11 assisenhoven

C - O.M. 1. "de staande magistratuur" 2. taak a - oefent de strafvordering uit b - geeft adviezen in burgerlijke zaken aan de rechter wanneer de wet dit oorziet

O.M. federaal parket 3. structuur a - elk korps is hiërarchisch gestructureerd b - in eerste aanleg procureur des konings; in hoger beroep procureur-generaal c – procureur onder gezag PG PG onder gezag minister van justitie d - het college van de PG's bepaalt het strafbeleid samen met minister van justitie federaal parket

theoretische mogelijkheden D - benoemingen theoretische mogelijkheden [a] door uitvoerende macht (politieke benoeming) [b] door rechtstreekse verkiezing [c] door coöptatie [d] door loting [e] door onafhankelijk orgaan ……….

benoemingen keuze na Dutroux-zaak de basisbenoeming geschiedt door minister van justitie op voordracht van de BAC (Hoge Raad voor de Justitie)

E - helpers referendarissen griffiers gerechtsdeurwaarders advocaten advocaten bij het Hof van Cassatie notaris

III - STRAFPROCESRECHT materieel strafrecht formeel strafrecht het opsporingsbeleid, de vervolging en de berechting van misdrijven Sv. 17 november 1808 de verschillende misdrijven en hun straffen Sw. 18 juni 1867

A - misdrijven misdrijven 1. wat zijn misdrijven? 2. overtreding - wanbedrijf - misdaad 3. beginselen legaliteit dadergericht

misdrijven straffen 1. geldboetes: € 25,- x 5 2. vrijheidsberoving: 1-7d/8d- 5j/ meer dan 5 j 3. verbeurdverklaring 4. alternatieve straffen doodstraf afgeschaft in 1996

B - strafrechtspleging eenmaal een misdrijf is gepleegd rijzen een aantal belangrijke maatschappelijke vragen - aan wie wordt de naleving van de strafwet opgedragen: aan privé-personen of aan de overheid: in België wordt de uitoefening van de strafvordering toevertrouwd aan het OM - hoe wordt efficiëntie bij de vervolging gekoppeld aan de fundamentele rechten van de burgers: in België gebeurt dit door de opsplitsing in deeltaken

strafrechtspleging welke zijn de fundamentele rechten? onschuld twijfel non bis in idem monopolie van de rechter

strafrechtspleging drie stadia opsporen van misdrijven onderzoeken van misdrijven berechten van misdrijven

§ 1 - opsporen wat leiding - beleid hoe het geheel van handelingen, uitrusting en procedures voor het opsporen en vaststellen van gepleegde misdrijven wat berust bij elke procureur des konings onder het gezag van de PG volgens richtlijnen van het College van PG's leiding - beleid hoe de politie is belast met de uitvoering (daden van gerechtelijke politie) ze stellen PV op en zenden het naar het parket, het parket beslist

§ 2 - onderzoek-1 het geheel van handelingen, uitrusting en procedures voor het identifceren van de dader, slachtoffer, … en het bijeenbrengen van alle relevante gegevens die bij een strafvervolging van belang kunnen zijn wat hoe in de regel beslist de procureur des konings welk onderzoek er gevoerd wordt ofwel een opsporingsonderzoek ofwel een gerechtelijk onderzoek

onderzoek-2 opsporingsonderzoek gerechtelijk onderzoek 1. wanneer? - geen schending van vrijheden 2. hoe? - onder leiding van het OM door politie 3. bij einde: OM kiest seponeren voor rechter dagvaarden gerechtelijk onderzoek 1. wanneer? - schending van vrijheden 2. hoe? - het OM vordert een onderzoeksrechter 3. onderzoeksrechter heeft leiding onderzoek 4. bij einde: raadkamer beslist wat er gebeurt buitenvervolgingstelling verwijzing naar rechtbank

onderzoek - 3 elk onderzoek is geheim schriftelijk neergelegd in het strafdossier objectief

§ 3 - berechten - 1 welke rechter? overtreding & verkeer politierechtbank wanbedrijf correctionele rechtbank misdaad hof van assisen hoe? op een terechtzitting mondeling rechter OM verdachte BP rechten van verdediging

berechten - 2 een rechter moet een verdachte vrijspreken 1. wanneer hij feiten niet pleegde 2. wanneer feiten niet bewezen zijn 3. bij twijfel veroordelen en straffen indien misdrijf bewezen is: 1. de wet duidt min./max. straf aan 2. verzachtende omstandigheden 3. met uitstel 4. schuldigverklaring ….

overzicht opsporing openbaar ministerie onderzoek berechting beklaagde vonnis

§ 4 - strafuitvoering 1. de geldboetes worden door de fiscus geïnd 2. de gevangenisstraffen a. het OM zorgt voor de opname b. de wet bepaalt hoe lang iemand moet zitten (1/3 van de straf) c. CVI controleert

IV - BURGERLIJK PROCESRECHT effectuering van de materiële burgerlijke rechten of betwistingen tussen burgers Gerechtelijk wetboek 10 oktober 1967 de rechterlijke organisatie de bevoegdheid de rechtspleging

A - kenmerken  dispositief karakter van de rechtspleging  tegenspraak  schriftelijk  geen verplichte procesvertegenwoordiging  gelijkheid van partijen  eenheid van rechtspleging gemeen procesrecht

in staat van wijzen brengen B - gewoon geding inleiding in staat van wijzen brengen beraad vonnis

B - gewoon geding-1 I. één van de partijen leidt de zaak in voor rechter a 'de meest gerede partij' gaat bij een gerechtsdeurwaarder, die aan de tegenpartij een dagvaarding afgeeft, waarin staat: a. voor welke rechter hij moet verschijnen b. dag, uur en plaats van verschijning c. wat wordt gevraagd

B - gewoon geding-2 b op de inleidende zitting - verschijnt verweerder niet: verstek - verschijnt de verweerder: de zaak wordt uitgesteld en de behandeling begint

gewoon geding-3 II. de partijen brengen de zaak «in staat van wijzen» de partijen wisselen onderling uit: - al de stukken die ze aan de rechter tonen - al hun conclusies (schriftelijke argumentatie)

gewoon geding-4 b wanneer aldus de zaak klaar is (één tot vijf jaar), vragen de partijen een datum om te pleiten en pleiten op de toegewezen dag c na de pleidooien worden de debatten gesloten

gewoon geding-5 III. de rechter velt een vonnis a b binnen de maand na de sluiting van de debatten velt de rechter een vonnis a de winnende partij laat het vonnis bij gerechtsdeurwaarder betekenen aan de verliezende partij de verliezende partij beschikt vanaf dat ogenblik over één maand om in hoger beroep te gaan b

overzicht eiser rechter verweerder vonnis

C - rechtsmiddelen gewone rechtsmiddelen buitengewone rechtsmiddelen verzet tegen verstekvonnissen hoger beroep tegen alle vonnissen één maand na de betekening buitengewone rechtsmiddelen cassatieberoep

V - BEWIJSRECHT wat & functie bewijssystemen in het burgerlijk recht in het strafrecht

A - begrip a posteriori-functie van het bewijsrecht de rechtsnormering waarin vervat ligt hoe een rechter ten processe kan worden overtuigd: wie mag hij geloven, wie moet hij geloven, hoe kan een rechter overtuigd worden, …. a posteriori-functie van het bewijsrecht preventieve functie van het bewijsrecht

B - basissystemen vrij gebonden gemengd

basissystemen bewijslast bewijsmiddel bewijsprocedure bewijsrisico subjectieve bewijslast: wie objectieve bewijslast: wat bewijslast mag alles op alle wijzen worden bewezen: schriftelijk, getuigen, roddel … bewijsmiddel hoe worden de verschillende bewijsmiddelen voor de rechter toegepast bewijsprocedure

C - in burgerlijke recht wie draagt de bewijslast? welke bewijsmiddelen zijn toegelaten?

§ 1 - bewijslast bewijslast B. W. art. 1315 Hij die de uitvoering van een verbintenis vordert, moet het bestaan daarvan bewijzen. Omgekeerd moet hij die beweert bevrijd te zijn, het bewijs leveren van de betaling of van het feit dat het tenietgaan van zijn verbintenis heeft teweeggebracht. subjectieve bewijslast - hij die iets beweert draagt het bewijsrisico objectieve bewijslast - wat beweerd wordt moet worden bewezen indien het ontkend wordt

§ 2 - bewijsmiddelen bewijsmiddelen hoe men iets mag bewijzen, hangt af waarover het gaat: - rechtshandelingen - rechtsfeiten

a - rechtshandelingen regel rechtshandelingen boven de € 375,- mogen alleen bewezen worden door een geschrift d.i. een op voorhand opgesteld bewijs om geschillen te voorkomen regel schriftelijke akte bekentenis een geschrift opgemaakt als bewijs, met een handtekening authentieke akte onderhandse akte wederkerige overeenkomsten iedereen een origineel eenzijdige overeenkomsten «goed voor»

rechtshandelingen uitzonderingen 1 - beneden € 375,- indien geen geschrift 2 - handelszaken 3 - begin van schriftelijk bewijs

b - rechtsfeiten alle rechtmatig verkregen bewijs is mogelijk

D - in strafrecht bewijslast bewijsmiddelen daar iedere burger geacht wordt onschuldig te zijn, hoort de bewijslast aan het OM vrijspaak in geval van twijfel bewijslast bewijsmiddelen 1. de PV's hebben een bewijswaarde tot het tegendeel 2. alle andere bewijsmiddelen zijn vrij, indien rechtmatig verkregen

VI - KRITIEKEN OP JUSTITIE

1 - voorafgaande bedenkingen partij-ongelijk wordt vaak gelijkgesteld met rechterlijk falen 2001: 40 % klachten gaan over de inhoud van het vonnis (410) lunatieke klachten

2 - klachten speculeren op procedure dadervriendelijk nodeloos ingewikkeld kostprijs niet voorspelbare uitslag traagheid verjaring klassejustitie ivorentoren rechter

justitie - trein der traagheid functionele redenen informatie disfunctionele strafprocesrecht hoofdzakelijk het onderzoek burgerlijk procesrecht behandeling bij de rechter deskundigenonderzoeken

klassejustitie 1 - persoon voor rechter 2 - advocaat voor rechter

ivorentoren men zegt …. rechters zijn politieke creaturen onbekwaam lui wereldvreemd

zoek de fout en je gaat vrijuit justitie oefent macht uit over burgers de wet geeft de grenzen aan van de macht van justitie buiten die grenzen mag justitie niets doen 2 voorbeelden

bescherm de verkrachter strafrecht is een dadergeoriënteerd recht zoeken wie dader is zoeken waarom dader zo handelde dader veroordelen strafrecht stelt de rechten van de dader vast de persoon van de dader bepaalt strafmaat

sla ze murm met onbegrijpelijke teksten recht is een mens- en taalwetenschap met een zeer hoge graad aan techniciteit communicatie naar buitenwereld moet herzien worden

duur - kostprijs eigenlijke proceskosten ereloon advocaten eigen kosten

niet voorspelbare uitslag groot probleem: bewijsrecht kleine problemen inkleuren van de casus evolutie in het recht evolutie in de maatschappij