Hoofdstuk 16: Het BBP doorheen tijd en ruimte Economie, een Inleiding Hoofdstuk 16: Het BBP doorheen tijd en ruimte

Het BBP doorheen tijd en ruimte Vorig hoofdstuk: nationale rekeningen Niveau van macro-economische grootheden Dit hoofdstuk: evolutie van economische activiteit Reëel BBP (versus waarde en nominaal BBP) Verandering, groei In euro’s Procentueel Met indexcijfer

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

Aandacht voor evolutie van kwantiteiten, welvaart 1. Nominaal en reëel BBP Aandacht voor evolutie van kwantiteiten, welvaart Prijswijzigingen buiten beschouwing Reëel BBP

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP 1. Het BBP aan lopende en aan constante prijzen 2. Kettingindices 3. Internationale prijsverschillen en koopkrachtpariteiten De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

1.1. Het BBP aan lopende en aan constante prijzen BBP tegen lopende prijzen, algemeen: BBP tegen lopende prijzen, Tabel 16.1. (2009): BBP tegen lopende prijzen = nominaal BBP

1.1. Het BBP aan lopende en aan constante prijzen Nominaal BBP Vraag: Veranderingen BBP afkomstig van: Veranderingen in hoeveelheden? Veranderingen in prijzen? Veranderingen in beide factoren? Reëel BBP Focus op veranderingen in hoeveelheden Vergelijking doorheen tijd

1.1. Het BBP aan lopende en aan constante prijzen BBP tegen prijzen basisjaar (reëel BBP), algemeen: BBP tegen prijzen basisjaar, Tabel 16.1. (2011): Vergelijk met nominaal BBP (2011):

1.1. Het BBP aan lopende en aan constante prijzen Tabel 16.2.: lopende en constante prijzen: Jaar 2000: nominaal BBP = reëel BBP Toename nominaal BBP mede door prijsstijgingen Jaar 2009: Reëel BBP gedaald = recessie Maar ook nominaal BBP gedaald

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP 1. Het BBP aan lopende en aan constante prijzen 2. Kettingindices 3. Internationale prijsverschillen en koopkrachtpariteiten De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

1.2. Kettingindices Wegfilteren prijsveranderingen kan euvel worden over langere periode, omwille van Kwaliteitsverbetering doorheen tijd Reële toegevoegde waarde Nood aan wegingscoëfficiënten Relatieve waarde van economische activiteit Marktprijzen: bereidheid tot betalen

Preciezer beeld schetsen van (groei van) binnenlandse productie: 1.2. Kettingindices Preciezer beeld schetsen van (groei van) binnenlandse productie: Techniek van ‘kettingprijzen’ ‘spreidstand’ tussen basisjaar en jaar waarvoor men reëel BBP berekent vermijden Keuze van constante prijzen voor elk jaar t: prijzen van het jaar voordien Voorbeeld: reëel BBP van 2009 in kettingprijzen, referentiejaar 2000

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP 1. Het BBP aan lopende en aan constante prijzen 2. Kettingindices 3. Internationale prijsverschillen en koopkrachtpariteiten De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

1.3. Internationale prijsverschillen en koopkrachtpariteiten Vergelijking doorheen ruimte: Hoge prijsverschillen BBP vergelijkbaar maken Geproduceerde goederen en diensten in verschillende landen uitdrukken in gemeenschappelijke prijzen Voorbeeld: Chinese yuan (‘CNY’) en Amerikaanse dollar Of omgekeerd,

1.3. Internationale prijsverschillen en koopkrachtpariteiten Vergelijkbaar BBP: Chinees BBP in eigen prijzen in Chinese yuan: Chinees BBP in eigen prijzen in Amerikaanse dollar (of, wegens koopkrachtpariteit, in Amerikaanse prijzen):

1.3. Internationale prijsverschillen en koopkrachtpariteiten Purchasing Power Parity (Theoretische) wisselkoers die ervoor zorgt dat aan onderstaande gelijkheid wordt voldaan: Nominale wisselkoersen geven immers niet noodzakelijk gelijkheid: Voorbeeld: flesje parfum goedkoper in China dan in V.S.

1.3. Internationale prijsverschillen en koopkrachtpariteiten In dergelijke gevallen PPP-dollarwisselkoers < nominale dollarwisselkoers Bijgevolg: BBP China in PPP-dollars > BBP China in dollars via nominale wisselkoers:

1.3. Internationale prijsverschillen en koopkrachtpariteiten Arme landen Koopkracht dollar vaak groter dan nominale wisselkoers laat vermoeden BBP met nominale wisselkoersen vaak onderschat

1.3. Internationale prijsverschillen en koopkrachtpariteiten Tabel 16.3.: Internationale vergelijking BBP’s per capita in 2008 Zonder en met correctie koopkrachtverschillen Zonder PPP-correctie: Welvaartsniveau China 7% van dat van V.S. Met PPP-correctie: Welvaartsniveau China 13% van dat van V.S.

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

2. De link tussen nominaal en reëel BBP Nominaal BBP: Reëel BBP:

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP 1. De BBP-deflator 2. De Laspeyres-prijsindex 3. De hoeveelheidindex van het BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

BBP-deflator definiëren: 2.1. De BBP-deflator BBP-deflator definiëren: Factor waar we volume-indicator Qt (reëel BBP) mee moeten vermenigvuldigen om tot Yt (nominaal BBP) te komen: BBP-deflator kan berekend worden als:

BBP-deflator is prijsindex 2.1. De BBP-deflator BBP-deflator is prijsindex Gewogen gemiddelde van prijsveranderingen van alle individuele goederen Paasche-index Gewichten: aandelen van goederen in BBP van lopend jaar

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP 1. De BBP-deflator 2. De Laspeyres-prijsindex 3. De hoeveelheidindex van het BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

2.2. De Laspeyres-prijsindex Alternatieve prijsindex Gewogen gemiddelde van prijsveranderingen van alle individuele goederen Laspeyres-index Gewichten: aandelen van goederen in BBP van basisjaar

2.2. De Laspeyres-prijsindex Toepassing: consumptieprijsindex (CPI) Voorgedefinieerde lijst van hoeveelheden (korf van goederen) Meting van maandelijkse veranderingen in kosten van levensonderhoud Aan hand van kostprijs vastgelegde korf goederen en diensten Belangrijk om realistisch beeld te krijgen: Samenstelling getuigenkorf regelmatig bijstellen

2.2. De Laspeyres-prijsindex Tabel 16.5.: CPI voor 2004 (basisjaar), 2007 en 2010 Jaarlijkse cijfers: Gemiddelde van maandelijkse indexcijfers Gezondheidsindex: geen schadelijke goederen zoals alcohol, tabak, autobrandstoffen, …

2.2. De Laspeyres-prijsindex Prijsindex van consumptie geregeld onderwerp van discussie (in België basis voor aanpassing van lonen en salarissen aan prijsevolutie); kritiek; Consumptiekorf slechts om twee jaar aangepast Systematische overschatting inflatie Consumptieprijsindex meet ook prijsstijgingen ten gevolge van kwaliteitsverbetering Eigenbelang regeringen

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP 1. De BBP-deflator 2. De Laspeyres-prijsindex 3. De hoeveelheidindex van het BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

2.3. De hoeveelheidindex van het BBP Nominaal BBP in indexvorm: Product van Paasche-prijsindex en Laspeyres-volume-index Qt:

2.3. De hoeveelheidindex van het BBP Hoeveelheidindex Qt is Laspeyres-index:

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten 1. Absolute en relatieve toename 2. Groeivoet en indexcijfers met basis 100 3. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet 4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei 5. Bijdrage aan de groei van verschillende componenten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

3.1. Absolute en relatieve toename Tabel 16.6.: Absolute toename (kolommen 2 en 6): Voorbeeld: absolute verandering reëel BBP Jaarlijks groeicijfer (kolommen 3 en 7): Voorbeeld: procentuele groei reëel BBP Voorbeeld: procentuele groei nominaal BBP

3.1. Absolute en relatieve toename Jaarlijks groeicijfer In procent: vermenigvuldiging met 100 Peruun: zonder vermenigvuldiging

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten 1. Absolute en relatieve toename 2. Groeivoet en indexcijfers met basis 100 3. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet 4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei 5. Bijdrage aan de groei van verschillende componenten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

3.2. Groeivoet en indexcijfers met basis 100 Groeivoeten ook anders te schrijven: Bijgevolg:

3.2. Groeivoet en indexcijfers met basis 100 Indexcijfer: Qt/Qt-1 x 100 100, bij groeivoet in procent Vertrekjaar/basisjaar gelijkgesteld aan 100 1, bij groeivoet in peruun Toepassing: over meerdere jaren: Voorbeeld: indexcijfer met basis 1998=100 Observatie: over 12 jaar is BBP op wereldvlak dus met 40,3% toegenomen

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten 1. Absolute en relatieve toename 2. Groeivoet en indexcijfers met basis 100 3. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet 4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei 5. Bijdrage aan de groei van verschillende componenten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

3.3. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet Niet-lineair proces BBP jaar na jaar, met groeivoet in peruun: Vertrekkend van 1998:

3.3. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet Relatie tussen Q1998 en Q2000: Voor kleine groeipercentages en weinig periodes is productterm erg klein Groei tussen 1998 en 2000 wordt dan (relatief precies) benaderd door som van jaarlijkse groeivoeten

3.3. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet Algemeen: gemiddelde jaarlijkse groeivoet Vergelijking steeds één jaar achteruit herschrijven tot in vertrekjaar:

3.3. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet Algemeen: gemiddelde jaarlijkse groeivoet Introductie van denkbeeldige groeivoet g, laatste lijn van vorige vergelijking wordt: Bijgevolg: gemiddelde jaarlijkse groeivoet te berekenen als: Ook toegepast om groei over kortere periodes (dan één jaar) te herrekenen alsof deze zich een jaar lang zou voordoen

3.3. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet Omzetten groei over kortere periodes naar jaarlijkse groei Groei derde kwartaal Uitdrukken op jaarbasis (doel: vergelijkbaarheid met jaarlijkse groeicijfers)

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten 1. Absolute en relatieve toename 2. Groeivoet en indexcijfers met basis 100 3. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet 4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei 5. Bijdrage aan de groei van verschillende componenten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

3.4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei Hierboven: groei berekend over periodes van zekere lengte Voorbeeld: kwartaal, jaar of meerdere jaren Niet-lineair groeiproces kan ook weergegeven worden in continue vorm

3.4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei Groeivoet g: ogenblikkelijke groeivoet die geldt op elk moment in tijd (‘instantaneous growth’) Verandering Q(t) bij voortschrijden tijd: Illustratie exponentieel verband: bovenpaneel Figuur 16.1. Relatieve verandering:

3.4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei Sterkte van continue formulering: Schatting mogelijk met regressietechniek: Verloop van (logaritme van) BBP doorheen tijd Richtingscoëfficiënt: geschatte gemiddelde jaarlijkse groeivoet Belgische economie tussen 1846 en 2010 Dit is trendgroei: groei over heel lange termijn

3.4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei Figuur 16.1.: Wereldoorlog 1 Interbellum ‘Roaring twenties’ Maar dan: beurscrash Wereldoorlog 2 ‘Gouden’ jaren zestig Groei > Trendgroei

3.4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei Aantal perioden nodig om grootheid te verdubbelen? Voorbeeld: g = 3,5%  Welvaartsverdubbeling in twintig jaar g = 1%  Welvaartsverdubbeling in zeventig jaar Conclusie: kleine verschillen in groeivoet hebben zware implicaties

3.4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei Tabel 16.8.: Recentste groeicijfers van aantal landen in wereld-economie Op wereldvlak lopen groeivoeten sterk uiteen Crisis 2009 Westerse landen: negatieve groeicijfers China en India: groeivertraging Japan, VK en Duitsland: zwaar getroffen door recessie

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten 1. Absolute en relatieve toename 2. Groeivoet en indexcijfers met basis 100 3. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet 4. Waarom logaritmes zo handig zijn bij groei 5. Bijdrage aan de groei van verschillende componenten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

3.5. Bijdrage aan de groei van verschillende componenten Groei BBP tegen constante prijzen op te splitsen als: Groei BBP = som groeivoeten van onderliggende componenten met wegingsfactor wi Wegingsfactor: aandeel van component in aggregaat van jaar voordien Figuur 16.2.: Illustreert ontleding van groei Spectaculaire inzinking vierde kwartaal 2008 en eerste kwartaal 2009

3.5. Bijdrage aan de groei van verschillende componenten Figuur 16.2.: Vierde kwartaal 2008: Negatieve groei (-1,9%) in hoofdzaak te wijten aan scherpe daling investeringen en netto-uitvoer Eerste kwartaal 2009: Voorraadwijzigingen sterk negatief Einde terugval in tweede kwartaal 2009: Herneming netto-export Pril herstel in derde kwartaal 2009: Groei voorraadvorming

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 1. De samenhang tussen nominale groei, reële groei en inflatie 2. Inflatie 3. Reële groei 4. De outputkloof Groei van het BBP en welvaart

4.1. De samenhang tussen nominale groei, reële groei en inflatie We vertrekken van: Overstap naar groeicijfers: verhouding t.o.v. waarde van variabele in jaar voordien: Herschrijven in vorm van groeivoeten:

4.1. De samenhang tussen nominale groei, reële groei en inflatie Relatie tussen deze drie groeivoeten: Bijgevolg bekomen we onderstaande benadering: Voorbeeld: gtN = 3,5% ∏t = 2%  gt dan ongeveer = 1,5% Benaderingsfout = 0,03 procentpunt (0,015 x 0,02)

4.1. De samenhang tussen nominale groei, reële groei en inflatie Figuur 16.3.: Nominale en reële groei en inflatie voor Belgische economie in periode tussen 1960 en 2011 Nominale groei = Reële groei + Inflatie Recessie 2009: Reële groei sterk negatief (-3%) Beperkte inflatie (1%)  Nominale groei negatief (-2%)

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 1. De samenhang tussen nominale groei, reële groei en inflatie 2. Inflatie 3. Reële groei 4. De outputkloof Groei van het BBP en welvaart

4.2. Inflatie Figuur 16.4.: Inflatie midden jaren zeventig in België ver boven 10%: Hoge inflatie met lage reële groei  stagflatie (stagnatie en inflatie) Let wel: dalende prijzen op zijn minst even grote economische zorg als te sterk stijgende prijzen

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 1. De samenhang tussen nominale groei, reële groei en inflatie 2. Inflatie 3. Reële groei 4. De outputkloof Groei van het BBP en welvaart

4.3. Reële groei Figuur 16.5.: Reële groei voor België en wereld Recessie = groeivertraging zo fors dat ze leidt tot inkrimping reëel BBP (en negatieve groei voor minstens twee kwartalen) 1975; 1981; 1993; 2009 Gouden jaren zestig Oliecrisis met devaluatie in 1982 Vertrouwenscrisis 1990 (Irak) Midden jaren negentig: opnieuw snelle groei Dotcom bubble barst in 2001 Financiële crisis 2007

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 1. De samenhang tussen nominale groei, reële groei en inflatie 2. Inflatie 3. Reële groei 4. De outputkloof Groei van het BBP en welvaart

Feitelijk BBP versus potentieel BBP 4.4. De outputkloof Schommelingen van economische activiteit ook op andere manier te belichten Feitelijk BBP versus potentieel BBP Potentieel BBP: BBP indien groei steeds op langetermijn- gemiddelde zou gebleven zijn Twee manieren om potentieel BBP te berekenen: Langetermijngroeivoet berekenen via regressie schatting Trendgroei  trend-BBP Potentieel BBP bepalen aan hand van productiefunctie die rekening houdt met volume beschikbare productie-factoren en stand technologie

4.4. De outputkloof Outputkloof: verschil tussen feitelijk en potentieel of trend-BBP (in procent potentieel BBP) Figuur 16.7.: Outputkloof voor België en V.S. Langetermijngroeivoet verandert zelf ook (onder invloed van structurele factoren), … … doch potentieel BBP schommelt minder dan feitelijk BBP Conjunctuuranalyse: studie van schommelingen rond trendlijn

Hoogconjunctuur (feitelijk BBP > potentieel BBP): 4.4. De outputkloof Hoogconjunctuur (feitelijk BBP > potentieel BBP): Vaak gepaard met lage werkloosheid en groeiende internationale handel Laagconjunctuur (feitelijk BBP < potentieel BBP): Vaak gepaard met hoge werkloosheid en dalende internationale handel Interessante vraag: zware recessie van 2009 enkel effect op feitelijk BBP, of werd langetermijngroei ook beïnvloed?

Het BBP doorheen tijd en ruimte - Inhoudstafel Nominaal en reëel BBP De link tussen nominaal en reëel BBP Van niveaus naar groeivoeten Conjunctuur verloop 1960-2010 Groei van het BBP en welvaart

5. Groei van het BBP en welvaart Verantwoord welvaartsconclusies trekken: Internationale prijsverschillen en prijsveranderingen doorheen tijd: correct in rekening brengen Nationaal inkomen in open economie verschilt van binnenlandse productie Goede welvaartsindicator: reëel BNI per capita BNI: bruto nationaal inkomen

5. Groei van het BBP en welvaart Reëel BNI per capita (PPP-dollars): Geschikte welvaartsindicator, maar niet perfect Bepaalde goederen en diensten niet in rekening gebracht: huishoudelijk werk, zwartwerk, … Andere goederen wel in rekening gebracht hoewel weinig zin Welvaart heeft ook te maken met verdeling Belang van maatschappelijke voorkeuren Duurzaamheid productie? Vrije tijd niet in rekening gebracht

5. Groei van het BBP en welvaart Tabel 16.9.: Vergelijking van twee mogelijke welvaartsindicatoren: BNI per capita HDI (Human Development Index) Omvat ook levensverwachting en scholingsniveau Merk op: Zuid-Afrika scoort beduidend slechter op HDI welvaartsindicator Aidsepidemie