Tussen bescherming en controle De maatschappelijke omgang met (problematisch) jongerengedrag Studiedag SLO 13 november 2013 Diederik Cops

Inhoud Inleiding op het fenomeen Jongeren en jongerengedrag. Naar een nieuwe maatschappelijke betekenisgeving De wet op de Gemeentelijke Administratieve Sancties. Concreet symptoom van toenemende maatschappelijke intolerantie? Conclusie. Een afnemende tolerantie van jongeren(gedrag)?

Inleiding op het fenomeen "What is happening to our young people? They disrespect their elders, they disobey their parents. They ignore the law. They riot in the streets inflamed with wild notions. Their morals are decaying. What is to become of them?“ (Plato, 4de eeuw BC)

Inleiding op het fenomeen (2) (Jongeren)gedrag: steeds meer en steeds sneller als problematisch en risicovol omschreven, in vergelijking met ‘vroeger’ niettemin… … ‘onrust is van alle tijden’ (van Weringh, 1978) … criminaliteit en overlast door jongeren is ‘van alle tijden’ … maatschappelijke bezorgdheid om jongeren is ‘van alle tijden’ ‘youth at risk’ versus ‘youth as risk’ – ‘bescherming’ versus controle’ opkomst van een nieuw preventieparadigma’ en de ‘criminalisering van gedrag Niet over ‘het gedrag’ zelf… ‘Veranderingen in de maatschappelijke bejegening ten aanzien van (het gedrag van) kinderen en jongeren in onze samenleving’

Jongeren en jongerengedrag Jongeren en jongerengedrag. Naar een nieuwe maatschappelijke betekenisgeving Laatmoderne, hoogtechnologische samenleving productie van welvaart >< productie van risico’s risicomaatschappij voorzorgsprincipe… … controle en beheersing van risico’s, reductie van onzekerheid Het individu in een risicomaatschappij individualisering en detraditionalisering vrijheid en kansen >< risico’s en onzekerheid … verlangen naar zekerheid, orde en veiligheid

Jongeren en jongerengedrag Jongeren en jongerengedrag. Naar een nieuwe maatschappelijke betekenisgeving (2) Implicaties voor de omgang met en betekenisgeving aan jongeren, jongerengedrag en jeugdcriminaliteit … opkomst van een nieuwe vorm van preventie en de criminalisering van gedrag Van ‘post-crime’ naar ‘pre-crime’ samenleving (Zedner, 2007) voorzorgsprincipe: reductie van risico en onzekerheid vroegtijdige detectie van potentieel risicovol gedrag >> inbreuk tegen (straf)wet nieuwe vormen van controle en surveillance, gericht op voorkomen van potentieel toekomstige (problematische) gedragingen

Jongeren en jongerengedrag Jongeren en jongerengedrag. Naar een nieuwe maatschappelijke betekenisgeving (2) De nieuwe preventie / criminalisering van gedrag Opkomst van een nieuwe preventie preventie in het teken van controle, vroegtijdige detectie en gedragsregulering preventie ~ apparaat van repressie ‘prepressie’ ~‘Proactieve repressie die bepaalde vormen van leven vroegtijdig de kop beoogt in te drukken en om te buigen in de richting van gewenste levensvormen’ (Schinkel, 2009, p. 8)

Jongeren en jongerengedrag Jongeren en jongerengedrag. Naar een nieuwe maatschappelijke betekenisgeving (3) Opkomst van een conservatieve wending wegvallen van zekerheden en ‘grote verhalen’ conservatisme als affirmatie van ‘datgene wat normaal is’ Heropleving van het normen en waardendebat inbreuk tegen ‘fatsoensnorm’ >> inbreuk tegen (straf)wet aanpak van ‘onprettig’, ‘onbehoorlijk’, ‘ergerniswekkend gedrag’ Actieve rol door de overheid gevraagd als normsteller (vb. via onderwijs) Positie van kinderen en jongeren in de publieke ruimte stigmatisering, criminalisering en uitsluiting van bepaalde (risico)groepen

De G.A.S. wet als symptoom? De wet op de Gemeentelijke Administratieve Sancties: meest recente en meest controversiële uiting van de groeiende intolerantie ten aanzien van jongeren(gedrag) (?) Geeft lokale overheden de bevoegdheid zelf administratieve sancties (geldboete, schorsing of intrekking van vergunning) op te leggen in geval van overlast, omschreven in het lokaal politiereglement, en enkele ‘gemengde inbreuken’ Bestaat al sinds 1999, pas vanaf 2004 ook toepasbaar op minderjarigen (16-17 jarigen) Groeiende populariteit (vooral) in Vlaanderen: > 80% van alle gemeentes passen GAS toe via hun lokale politiereglement

De G.A.S. wet als symptoom? (2) Wetswijziging in 2013 Verhoging van de boetes tot max. 350€ Uitbreiding van het sanctiearsenaal: Gemeenschapsdienst van max. 30 uur Plaatsverbod van max. 3 maanden Verlaging van de leeftijd van de toepassing van 16 jaar naar 14 jaar Lagere maximumboetes en aantal uren gemeenschapsdienst Verplichte bemiddeling Hevige en emotionele discussies tussen ‘believers’ en ‘non-believers’ Van ‘wondermiddel’ tot ‘gevaar voor de democratie’

De G.A.S. wet als symptoom? (3) GAS als sluitstuk van een integraal lokaal veiligheidsbeleid…. Laatste onderdeel van een integrale benadering van veiligheid: preventie – zorg – repressie/bestraffing …of als ‘hefboom’ – ‘stok-achter-de-deur’? Voorbeeld 1 “In het geval van minderjarigen worden GAS-boetes dus niet gebruikt als stok, maar als stok achter de deur. Die boetes zijn geen doel op zich maar een middel om te voorkomen dat jongeren verder ontsporen.” (Patrick Janssens, 24/01/2012, De Morgen) Voorbeeld 2 “(…)En daar heeft de GAS ons flink geholpen. Dan zeggen wij tegen de hulpverlening: ‘Nee, wij als overheid definiëren dat daar wel een probleem is’, en er is wel een vraag, niet van de cliënt misschien maar van ons en wij stellen die vraag in plaats van de cliënt, dus wij zijn voor veel meer drang en dwang in de hulpverlening, voor veel bemoeizorg” (respondent n°4, in Devroe, 2012, p. 415).

De G.A.S. wet als symptoom? (4) G.A.S. als voorbeeld van een instrument van ‘early intervention’ en een ‘risk based prevention’ overlast veroorzakend gedrag gezien als risicofactor voor later meer ernstig delinquent gedrag Op het eerste zicht ‘onschuldig’, experimenteel gedrag van jongeren geïnterpreteerd als symptoom van toekomstig meer ernstig delinquent gedrag Ervaren nood aan een duidelijke normstelling door de (lokale) overheid (cf. NERO-project in Mechelen) Ervaren noodzaak om zo snel en vroeg mogelijk in te grijpen, op basis van algemene risicofactoren en het omdraaien van de oorzakelijke relatie (~ ‘stepping stone’ theorie)

G.A.S. en jongeren: nood aan meer nuance Immers: Slechts weinig lokale overheden plannen de leeftijdsverlaging effectief in te voeren Het aandeel jongeren (i.c. 16-17 jarigen) in de totale hoeveelheid sancties blijft zeer minimaal (2-3%) Situatie en motieven kunnen verschillen tussen grootsteden en kleinere gemeentes Echter: Gevaar van de grote discretionaire ruimte (zowel bij de lokale overheid als bij de vaststeller ‘op straat’) in de definiëring van wat ‘overlast’ is een van de lokale sleutelfiguren stelt dat het ‘samen zetten van de sociale en repressieve kant’ zowel ‘briljant’ als gevaarlijk is. “De dag dat de burgemeester niet meer op zijn stoel zit en de directeur Samen Leven niet meer op de zijne, is die combinatie levensgevaarlijk” (respondent 41, in Devroe, 2012, p. 404). Van ‘sluitstuk’ naar ‘hefboom’: oneigenlijk gebruik van het instrument

Conclusie. Een afnemende tolerantie van jongeren(gedrag)? regulering van gedrag van kinderen en jongeren… … niet nieuw, wel anders … spanningsveld tussen ‘hoop’ en ‘angst’, tussen ‘wil tot bescherming’ en ‘nood aan controle’ blijft bestaan accentverschuiving in de maatschappelijke bejegening van een welzijnsgeoriënteerde bezorgdheid en bescherming… … naar controle en beheersing vanuit een risico- en veiligheidsperspectief van ‘kind in gevaar’ naar ‘kind als gevaar’ van de ‘eeuw van het kind’ naar de ‘eeuw van het risicokind’ ?

‘Stuur alle kinderen op psychologisch onderzoek’ (26/09/ 2013) Via de medische keuring bereiken de Centra voor Leerlingenbegeleiding nu al heel veel kinderen. Waarom dan niet meteen een psychologisch onderzoek, opperen de Broeders van Liefde. Psychische stoornissen opsporen tijdens het medisch onderzoek op school. Met dit voorstel wil Raf De Rycke, voorzitter van de Broeders van Liefde, voorkomen dat kinderen in de psychiatrie belanden. ‘Hoe vlugger je erbij bent, hoe beter je problemen kan voorkomen’, zegt De Rycke. Een 13-jarig meisje dat in een psychiatrische instelling voor volwassenen terechtkomt en in een dwangbuis wordt gestopt om haar tegen zichzelf te beschermen: het schrijnende verhaal van J. toonde vorige week aan hoe groot het plaatstekort in de kinderpsychiatrie is. De voor de hand liggende oplossing is om meer plaatsen te creëren, maar dat is volgens Raf De Rycke, voorzitter van de Broeders van Liefde, niet meer dan een doekje voor het bloeden. De Broeders van Liefde beheren ruim de helft van de psychiatrische opvangplaatsen in Vlaanderen. ‘Hoe langer je wacht met het aanpakken van psychische problemen, hoe moeilijker het wordt’, zegt Raf De Rycke. ‘Dan loop je het risico dat het probleem dermate groot wordt dat het nog moeilijk behandelbaar is. Als je al heel vroeg kan detecteren dat bepaalde ziektebeelden latent aanwezig zijn, kan je nog alles in het werk stellen om ze onder controle te houden. Dan kunnen enkele consultaties bij de kinderpsychiater nog volstaan en is een opname helemaal niet nodig.’