H4: De filosofie van het recht Betekenis van het recht

filosofie van het recht Kritiek op hedendaagse rechtspraak: Werkt te traag Straffen zijn te licht Waarom zit huidig systeem dan zo in elkaar? Welke filosofie zit er achter onze manier van rechtspreken? Zoektocht naar grondslag van regelgeving. Moreel of niet?  duidelijk verband met ethiek.

filosofie van het recht Het recht vertrekt vanuit bepaalde axioma’s: Een axioma is een niet bewezen, maar als grondslag aanvaarde bewering. Een axioma dient zelf als grondslag voor het bewijs van andere stellingen. Een axioma maakt deel uit van een deductief systeem. Belangrijk: axioma's mogen niet met elkaar in tegenspraak zijn axioma's mogen niet uit andere axioma's afgeleid kunnen worden

filosofie van het recht Voorbeeld:

filosofie van het recht Voorbeelden geven onderscheid aan tussen: GEVOLGENETHIEK en BEGINSELETHIEK Gevolgenethiek = uitkomst van handeling is de belangrijkste factor om moraliteit te bepalen. Beginselethiek = onderliggend beginsel bepaalt op een handeling ethisch juist is of niet.

filosofie van het recht UTILITARISME (UTILISME) Extreem voorbeeld van gevolgenethiek. Morele waarde van een handeling hangt af van het algemeen nut. “The greatest happiness of the greatest number” Problemen: Hoe meet je geluk? Hou je rekening met dieren ? Wat met rechten van minderheden IRONIE

FILOSOFIE VAN HET RECHT Bij het Utilitarisme wordt het algemeen nut gezien als het welzijn en geluk van alle mensen. Is utilitarisme toepasbaar op recht? Straf Nooit uit principe Alleen als het iets oplevert Mag niet te duur zijn Foltering Nu niet toegelaten omwille van principe Maar wat als Dutroux wordt gefolterd? Folteringen in Guantanamo om terrorisme te voorkomen?  Discussie over gevolgenethiek is levendig

FILOSOFIE VAN HET RECHT Axioma’s van toepassing op ons recht Beginselethiek Axioma 1 Recht vertrekt vanuit principes / beginselen Vb. Stelen mag niet  niet voor goede doel  niet uit vuilnis van supermarkt om eigen gezin eten te geven  niet voor zelfverrijking  utilitarisme hier niet van toepassing (cf. Robin Hood)  Afgeven van verdiend geld t.v.v. andere is door overheid gereglementeerd.

Filosofie van het recht Recht structureert onze wereld. Wat met het conflict tussen vrijheid en recht? Is recht op vrijheid eigenlijk geen contradicto in terminis? Is een eerlijke wereld zonder recht denkbaar? De ring van Gyges (Politea Plato) Conclusie? Opmerkingen? Is dit zo? Toch voorbeelden genoeg van mensen die toch het goede doen? Invloed van Christendom en Islam (naastenliefde en solidariteit) Plato heeft negatief mensbeeld

Filosofie van het recht MAAR Rechtspraak bestaat om stok achter de deur te zijn.  Ingrijpen daar waar de mens onrecht doet. Mensbeeld Axioma 2 De mens mag zelf niet kiezen wat hij doet went hij is niet voldoende te vertrouwen. Recht beperkt en garandeert onze vrijheid. Welke rechten ben jij niet bereid af te geven?

Filosofie van het recht Wat is vrijheid? NEGATIEVE VRIJHEID: het ontbreken van obstakels om een handeling uit te oefenen. POSITIEVE VRIJHEID: de vrijheid om je persoonlijk te ontwikkelen en fundamentele doelen te realiseren. Sommige vrijheden combineren beide. vb. mogen roken

Filosofie van het recht Absolute vrijheid = wet van de sterksten  Daarom hebben we een rechtssysteem: zoveel mogelijk positieve vrijheid voor iedereen. vrijheid van zwakkeren beschermen elk recht houdt ook een verbod in en de negatieve vrijheden nemen af. Liberale visie: kader van het recht zo klein mogelijk Socialistische visie: kader van het recht zo groot mogelijk Anarchistische visie: klein kader, geregeld door mensen zelf

Filosofie van het recht In welke mate mag het recht onze vrijheid beperken? Waarop moeten wetten gebaseerd zijn? Mogen we weerstand bieden tegen onrechtvaardige wetten?  Eerst nagaan wat rechtvaardigheid eigenlijk is!

Filosofie van het recht ARISTOTELES Heeft uitgebreid geschreven over recht- vaardigheid in zijn Ethica Nicomachea (deugdenethiek) Rechtvaardig zijn is een van de deugden van de mens. Rechtvaardigheid is een deugd die vrijwilligheid en kennis veronderstelt.

Filosofie van het recht Volgens Aristoteles is de mens zelf de bron voor rechtvaardigheid.  hangt samen met zijn beeld van de mens als politiek dier (a.i. deel van een gemeenschap) De mens is sociaal en rationeel en uit de combinatie van die twee ontspringt rechtvaardigheid. (uitgebreid besproken in zijn werk over bijzondere rechtvaardigheid) Rechtvaardigheid is een combinatie van natuurrecht en conventie. De aard van de mens geeft blijk van zijn morele waarden. MAAR: Utilitarisme ook aanwezig, vb. slavernij

Filosofie van het recht AUGUSTINUS (KERKVADER 4e Eeuw) Rechtvaardigheid is het woord van God via de Bijbel Mens is van nature slecht (i.t.t. Aristoteles) dus rechtvaardigheid moet van ergens anders komen  zondeval Probeert zoveel mogelijk Plato in Christendom te steken  Alleen met de hulp van God kan slechtheid van de mens ingetoomd worden ~ Feodaal denken: laag gehoorzaamt hoog en God staat het hoogste.

Filosofie van het recht THOMAS VAN AQUINO Leer van Aristoteles was taboe maar zijn werken zijn via de Arabieren teug in Europa beland Probeert leer van Aristoteles terug in Christendom te introduceren  argumentatie: God heeft mens toch geschapen naar eigen beeld en gelijkenis? Waarom is de mens dan slecht?  Indirect geeft God in de natuur van de mens aan wat rechtvaardig is  opnieuw afgaan op sociale contracten en deugd. (Aristoteles)

Filosofie van het recht IMMANUEL KANT In zijn Kritik der reinen Vernunft wilde Kant de tegenstelling uit zijn tijd te boven komen: empiristen zoals Hume  rationalisten zoals Descartes. Zijn ethische visie: de categorische imperatief (Verschillende formuleringen maar wij hanteren deze: ) Je moet handelen op de manier waarvan je zou willen dat iedereen zo zou handelen.  Een handeling is slechts moreel verantwoord als je het ok zou vinden als die handeling een algemene wet zou worden voor iedereen.

Filosofie van het recht JOHN RAWLS: Wanneer aanvaarden we recht? Schreef in 1971 ‘A theory of Justice’ Stel je voor dat je niet weet wat je positie in de samenleving is. Welke regels zou je dan rechtvaardig vinden? Hij ontwierp zijn theorie vanuit het gedachte- experiment van een “original position”, een soort van historisch nulpunt. A veil of ignorance: je weet niet in welke positie je later zal verkeren A sense of justice: je bent eerlijk op zoek naar beginselen van RV

Filosofie van het recht Rawls  basisprincipes van rechtvaardigheid als volgt beschreven: 'Iedere persoon moet een gelijk recht hebben op een zo uitgebreid mogelijke vrijheid, voor zover deze te verenigen is met eenzelfde mate van vrijheid voor anderen'; 'Sociale en economische ongelijkheden moeten zodanig worden in­gericht dat: redelijkerwijs kan worden verwacht dat zij tot voordeel strekken van de minst bedeelden; zij verbonden worden aan posities en ambten die voor allen open­staan' .

Filosofie van het recht Het eerste beginsel doet erg denken Kant (C.I) Het tweede principe draagt socialistisch karakter dat voorkomt uit het sociaal contract Rangorde: Aan het eerste principe moet allereerst worden voldaan; vervolgens aan 2b. Dit is be­grijpelijk omdat 2a als het ware een uitzonderingsclausule bevat. Enkel als de drie elementen aanwezig zijn zullen mensen in de original position bereid zijn af te zien van bevoorrechting en vrijheid. Aanvaardig van recht en wet.

Filosofie van het recht Gaan wet en rechtvaardigheid hand in hand? vb. van onrechtvaardige wetten? Artikel p.32: “De wet is er om degenen te beschermen die van de exploitatie van de oceanen profiteren en niet voor degenen die werken om de oceanen te beschermen.” Kantiaans rechtvaardigheids idee en principe van verantwoording is utopisch. Wetten spreken wetten tegen Rechten spreken rechten tegen Wetten spreken geweten tegen

Filosofie van het recht Rechtvaardigheid van wetten al lang belangrijk thema Vb. Antigone – Sophocles Koning Creon vaardigt wet uit: verboden om landverraders te begraven. Antigone doet dat toch en wordt gestraft. Hangt zich op in haar cel en brengt daardoor Creon in moeilijkheden.  Martelaarschap voor rechtvaardigheid  Opstellen van rechtvaardige wetten is geen sinecure.

Filosofie van het recht Staat rechtvaardigheid boven de wet?  Mogen we ons verzetten tegen de wet? Historisch: THOMAS VAN AQUINO: verzet tegen tirannie TYRANNIS EXERCITIO Ontaarding van gezag  afzetting TYRANNIS EX DEFECTU TITULI Onrechtmatig verkregen macht  doden

Filosofie van het recht MAARTEN LUTHER (1550): confessie en apologie “Als de overheid bewust onrecht begaat, wordt verzet een plicht.” Maar wie moet verzet plegen? NIEUWE TIJD: revoluties Onafh. Nederlanden Onafh. VS vraag naar legitimatie van gezag belangrijk geworden (zie slide met citaat uit Plakkaat Van Verlatinghe)

Filosofie van het recht ETIENNE DE LA BOÉTIE (1530): ‘De vrijwillige slavernij’ Belangrijk boek: macht bestaat alleen door de instemming van de mensen over wie die macht wordt uitgeoefend.

Filosofie van het recht JEAN MESLIER (+-1700): atheistische priester Schreef in het geheim zijn memoires over rebellie tegen monarchie, God en Religie. KARL MARX en MAX WEBER: politieke filosofie Volksrevolutie tegen klassenmaatschappij en onrechtmatig gezag van kapitalisten. (zie GW 3de trim)

Filosofie van het recht Daarom ‘BURGERLIJKE ONGEHOORZAAMHEID’ Reeds aanwezig bij Sophocles’ Antigone (5eE vChr) TOLSTOJ: Als je geweten conflicteert met de bevelen van de overheid, moet je je geweten volgen. Gaat ervan uit dat geweten universeel is en bij iedereen hetzelfde is. Tolstoj was pas op late leeftijd principieel revolutionair want was jaren lang officier.