De docent tussen vakwetenschap en schoolvak Prof. dr. Jan van Driel Symposium t.g.v. afscheid Prof.dr. Hans Hulshof 9 december 2011

De rol van de docent “Leerlingen weten haarscherp te formuleren wat een goede docent is en welke rol de docent speelt in het leerproces. Volgens hen is het vooral belangrijk dat een docent leerlingen motiveert. In de ogen van leerlingen beheerst een goede docent de lesstof goed én kan deze de stof aansprekend overbrengen.” (website Universum Programma, Platform Bèta Techniek)

De ideale docent? Wordt geboren; bepaalde persoonlijkheid; Weet vooral heel veel van zijn of haar vak; En kan daar enthousiast over praten; Past ‘effectief doceergedrag’ toe; Kan vooral goed reflecteren. Excellente docenten combineren deze elementen, maar niet op dezelfde manier. Niet iedereen is op alle gebieden even sterk. Hier eerste verwijzing naar Professionele Ruimte.

Tekort aan vakdocenten Vaklessen vallen uit en/of worden vervangen door (begeleide) zelfstudieactiviteiten; Vaklessen worden gegeven door andere docenten: * afwijkende vakachtergrond * zonder lesbevoegdheid * onbevoegd voor bovenbouw Is dat erg?

Onderzoek naar vakkennis van docenten Docenten die meer vakkennis hebben: Hebben meer zelfvertrouwen Stellen meer hogere orde denkvragen Gaan vaker ‘buiten het boekje’ Verlaten vaker het beroep? Dragen bij tot betere leerprestaties?

Wat moet een vakdocent weten en kunnen? Grondige analyse van vakinhoud Kennis over hoe leerlingen de stof leren, wat er moeilijk aan is, wat ze interessant vinden, etc. Strategieën toepassen die gericht zijn op leren en waarderen van specifieke inhoud Weten welke aanpak wanneer geschikt is, en voor wie.

Pedagogical content knowledge Lee Shulman (1986): Welke kennis onderscheidt de geschiedenisdocent van de historicus? En van de wiskundedocent?

Pedagogical content knowledge “That special amalgam of content and pedagogy that is uniquely the province of teachers, their own special from of professional understanding.” (Shulman, 1987, p. 8)

PCK is kenmerkend voor de professionaliteit van vakdocenten Ontwerpen van vakonderwijs vergt: * Grondige analyse van vakinhoud * Goede kennis van het leren van deze inhoud door leerlingen - Uitvoering van vakonderwijs vergt: * Kennis van specifieke leerlingen en context * Flexibiliteit: welke hulp, wanneer, wie? Tussendoor: waarom PCK en niet gewoon vakdidactiek? Spraakverwarring over VD!

De opleiding en ontwikkeling van vakdocenten De opleiding in Nederlandse universiteiten zorgt voor stevige vakinhoudelijke basis Studenten in de educatieve minor en master zijn gericht op de basics van het lesgeven Opbouw in vakdidactiek gericht op (modelgestuurd) ontwerpen van vakonderwijs

Conclusies uit eigen onderzoek: De relatie tussen instituutsonderwijs en praktijk (stage) vergt veel aandacht Experimenten in de praktijk (ontwerpen en onderzoeken van vakonderwijs) cruciaal voor PCK ontwikkeling De specialisatie-opdracht als verbinding tussen vakwetenschap en vakonderwijs Professionele ontwikkeling moet worden voortgezet na de initiële lerarenopleiding.

Hoe kunnen vakdocenten blijven leren? Zelf op zoek; zelf lesmateriaal ontwerpen en uitproberen Vakvernieuwing door samenwerking met anderen (collega’s , universiteiten, bedrijven) Onderzoek doen in eigen lespraktijk

Nascholing 2.1 Samenwerking vakdocenten en vakdidactici Universiteit Leiden Docenten VO komen weer in contact met (nieuwe) wetenschap Didactische vertaling in ontwerp van lessenseries en/of practica Netwerkvorming docenten VO & WO

Docenten doen actieonderzoek (Promotieonderzoek T. Platteel, 2009) Docenten Nederlands in VWO (n=13) Invoering Contextrijk onderwijs (KNAW) Drie (regionale) groepen met facilitator Docenten vernieuwen eigen onderwijs en verzamelen gegevens (bijv. vragenlijst bij leerlingen, observaties) Onderzoeker (AIO) verzamelt materialen van docenten en interviewt Docenten leren van elkaar en van hun leerlingen

Tot slot: Het (leren) onderwijzen van vakinhouden gaat verder dan een verzameling tips & tricks. Door in het vakonderwijs PCK als perspectief te kiezen, komt het leren van vakinhouden door leerlingen centraal te staan… ... en wordt het ontwerpen en verzorgen van vakonderwijs erkend als een complexe en uitdagende taak.

16