Over kinderen in armoede én lokale strijdbijlen Lunchgesprek n.a.v. Gentse ‘Week tegen Armoede’ - 13/10/2011 Dr. Isabelle Pannecoucke – UGent

Eerste tool: de woorden 1. Armoede «… een netwerk van sociale uitsluitingen… op verschillende domeinen van het maatschappelijk en individueel leven … » Sociale contacten, vrienden, familie, gezin … De ene vorm van uitsluiting kan een andere vorm in de hand werken of versterken – staan niet los van elkaar Tewerkstelling, Onderwijs, Huisvesting… 3

Eerste tool: de woorden 1. Armoede  Onderaan op de ladder met ontbrekende sporten  Kloof zelf niet meer te overbruggen  Armoede met een binnen- en buitenkant  ‘gij hebt niks, gij kunt niks, gij zijt niks’ 4

Eerste tool: de woorden 2. Kinderen in armoede Meer dan enkel een bijproduct van armoede bij volwassenen ‘Ambivalent’ Welvaart en welzijn afhankelijk van gezinscontext Volwaardige burgers  Dubbele focus 1. Gezinnen in armoede 2. Kinderen in armoede: eigen perspectief 5

Tweede tool: ‘de’ cijfers 6

 Kansarme gezinnen (Kind & Gezin)  Indicatoren: inkomensniveau, opleiding, tewerkstelling, aard tewerkstelling, huisvesting, gezondheid gezinsleden, ontwikkeling kinderen  Uiterst zwakke socio-economische gezinnen  Arbeidsloos  Lage opleiding: bijna 80%  Slechte huisvesting: bijna 50%  Zwaktes in ontwikkeling: 33%  Algehele zwakke sociaal-economische situatie: 50% ( inkomen, opleiding, arbeidssituatie) 9

Tweede tool: ‘de’ cijfers

 Eenoudergezinnen en grote gezinnen  22,1% van 1-oudergezinnen onder EU-armoededrempel  Gewaarborgde gezinsbijslag: hoger gemiddeld kinderaantal per gezin  Hebben van kinderen vergroot risico  Beschikbare maatregelen volstaan niet  Impact arbeidsparticipatie op armoederisico  Nog groter voor gezinnen met kinderen (3 keer)  ‘De kleur van de armoede’  Groepen van Turkse en Marokkaanse herkomst  5 keer groter armoederisico  Materiële deprivatie  Ook cijfers zeggen niet alles… 13

Tweede tool: ‘de’ cijfers  Focus huisvesting/leefomgeving  25% van arme gezinnen met kleine kinderen leven in een woning met lekkend dak, vochtigheid of rotte vloeren of ramen  Te weinig ruimte, te donker, teveel lawaai, te koud….  Kinderen (vooral van 1-oudergezinnen) in hoogbouwappartementen, ideaal om op te groeien?  Kindvriendelijke biotoop in de sociale huisvesting?  Wanneer je huis op wielen staat, wanneer je huis het park is  Meest kindonvriendelijke buurt in de 19 de eeuwse wijken van Antwerpen, Brussel, Gent  Kleine flatgebouwen (1 slaapkamer); oude arbeiderswoningen met gebrek aan comfort 14

Derde tool: ‘de gevolgen’ 15  Armoede tast alle aspecten van het welzijn van kinderen aan  Gezondheid  Cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling  Schoolse resultaten  Aspiraties  Zelfbeeld  Relaties met anderen  Risicogedrag  Perspectief op werk  …

 Gezondheid  Gezondheidsverschillen al voor en bij de geboorte  Moeder meer gezondheidsproblemen  Verhoogd risico perinatale mortaliteit  Verhoogd risico vroeggeboorte en laag geboortegewicht, groeiachterstand  Wiegendood  Risico 5 keer groter in huishouden zonder beroepsinkomen dan gezinnen met 2 ink.  Ongezond hoge niveaus van negatieve stresshormonen  Ontwikkeling centraal zenuwstelsel en hersenen  Mentaal welzijn  Verschillen naar tandverzorging, gezicht- en gehoorstoornissen  Hogere prevalentie van indicatoren van ongezonde levensstijl  Effect op lange termijn: verhoogde kans op bepaalde fysische en mentale gezondheidsproblemen 16 Derde tool: ‘de gevolgen’

 Cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling  Zwakkere ontwikkeling indien opgroeien in kansarm gezin  Al op 1 jaar een maand achterstand  22% heeft gedragsproblemen (heeft zorgen, is bang, wordt gepest, is overactief, heeft moeite om zich te concentreren)  Cumulatie van risicofactoren in armoede  Hoge frequentie van en hoge intensiteit van stressvolle ervaringen  Onvoorspelbaarheid financiële en familiale instabiliteit  Gebrek aan sociale ondersteuning  Blootstelling aan schadelijke substanties (lood, CO, schimmels)  Slechte huisvesting  Gebrek aan cognitieve stimuli  Gebrek aan kwaliteitsvolle voeding  Langdurige – diepgaande armoede-ervaringen 17 Derde tool: ‘de gevolgen’

 Schoolse resultaten  Latere intrede onderwijs  Schoolse achterstand  21% van kinderen in gezin met inkomen < armoedegrens  Hoger risico op doorverwijzing  Oververtegenwoordiging in bijzonder onderwijs  In middelbaar: weinig kwalificerende richtingen  Absenteïsme, niet altijd gewild Vroegtijdig schoolverlaten  Ongekwalificeerde uitstroom ongelijk  Geringe doorstroom naar hoger onderwijs  psychologisch welbevinden (onwel op vlak van leersituatie, persoonlijk vlak, relationeel)  Ongelijke kansen en ongelijke behandeling 18 Derde tool: ‘de gevolgen’

Ecologisch perspectief: ontwikkeling in een persoon-in-omgeving Handleiding bij de tools Kwaliteitsvolle huisvesting Kwaliteitsvolle leefomgeving Familievriendelijk beleid Uitkeringen Arbeidsparticipatie Sociale dienstverlening Gelijke toegang

Handleiding bij de tools  Een rijkdom aan strijdmogelijkheden  Lokale troeven  Via OCMW en andere diensten  Verenigingen waar armen het woord nemen, samenlevingsopbouw, buurtwerkingen, vakbonden, CAW’s, …  Wat leeft er in de lokale omgeving? 20

Handleiding bij de tools  Een rijkdom aan strijdmogelijkheden  Geïntegreerde strategie  Bijeenbrengen van lokale stakeholders (diversiteit!!! Participatie)  Verankeren strijd tegen armoede bij kinderen  Veranderen positie van het kind in beleid  Kennisverzameling 21 OVERHEID SCHOLEN MIDDENVELD OUDERS

Handleiding bij de tools Diversiteit van kinderen Specifieke én universele maatregelen Lokale strijdbijlen kunnen niet alles oplossen  Totaalbeleid Niet losgekoppeld van algemene armoede Maatschappelijk verschijnsel 22

 Kinderopvang  Vorming medewerkers kinderopvangdiensten  Cf. Brussels Hoofdstedelijk Gewest: gezamelijke inspanning lokaal beleid en middenveld  Verspreiding gesubsidieerde voorzieningen?  Aangepast inschrijvingsbeleid  Opvoedingsondersteuning  Afzonderlijke voorzieningen?  Spelotheek  Ontmoetingsplaatsen  Bv. Baboes in Brussel  Toolbox van het Kruispunt Migratie-Integratie  Handleiding bij de tools

 Onderwijs  Participatie kinderonderwijs  Super Sim, Wannes gaat naar school  Reflectie eigen kennis en aanpak GOK (doe de GOK-test, Turnhout)  Ouderbetrokkenheid  Opvoedingsondersteunende ouderavonden  Kijkwijzer ‘ouderbetrokkenheid)  Taal  Zomerschool  Huiswerkbegeleiding  Bv. Katrol  Lokale praktijken etnisch-cultureel diversiteitsbeleid (VVSG) Handleiding bij de tools

 Activiteiten buiten de school  ‘gelijke leerkansen op school zijn maar half werk zonder gelijke ontwikkelingskansen buiten de school’  Decreet betreffende het flankerende onderwijsbeleid  20 tot 25% van de prijs aan culturele activiteiten of daguitstappen  Kansenpassensysteem  Vrijetijdspas (Aalst, Eeklo, Geel, …); cultuurclub (Hechtel-Eksel); OK-pas voor onderwijs- en vrijetijdsactiviteiten en sociaal restaurant (Oudenaarde)  Gezondheid, welzijn  Versterken professionals, samenwerking tussen organisaties  Vertaalgids: vaccinaties en TBC  Dienst Preventief Gezondheidsbeleid, Stad Antwerpen  Instrument: actieve voedingsdriehoek voor Turkse en Marokkaanse gemeenschap Handleiding bij de tools

 Buurtontwikkeling  Sociaal  Sociale cohesie bevorderen met lokale subsidiereglementen: hoe doe je het doelgericht?  Methodiek: Deventer Wijkaanpak  Belang Brede School  Fysisch  Huisvesting  Transithuis Oostende  Buurt  Kindvriendelijke ruimte Antwerpen: Geelhandplaats  Speelstraten  Inspraak Bij speelterreintje in Mechelen (integratiedienst)