Suïcidepreventie Zelfdoding is een cirkel met veel raakvlakken. 1 Zelfdoding is een cirkel met veel raakvlakken. Suïcidale cliënten, personen, hulpverleners, teams, naastbestaanden, nabestaanden… Wij en ons eigen ik! Onze eigen kwetsbaarheid wat ook wij zijn mensen!! Mensen die in de wereld stappen van pijn en verdriet van andere!! Zelfzorg is een ontzettend belangrijk gegeven als hulpverlener. We zeggen het oh zo vaak tegen de cliënten grenzen stellen, zorgen voor, voldoende rust en ontspanning nemen… Zeggen is makkelijker dan doen! Onbekende, bekende ontmoeten elkaar in het thema. Suïcidepreventie

Wie is de suïcidale persoon. Vele bekende en onbekende mensen Wie is de suïcidale persoon? Vele bekende en onbekende mensen. Meer mannen dan vrouwen. Veel meer zaken aanwezig dan enkel en alleen het ‘laatste’ gegeven. Het belichten van de complexiteit van suïcide. Wie en wat is het. In zoomen op het recente voorbeeld! Hilde Rens: Wat weten we via media. Wat is haar suïcidaal profiel. Wat weten we van de kenmerken van zelfdoding? Waar kunnen we een eigen definitie maken? Welke elementen zitten er in? 2 David Van Gysel David Kelly Kurt Cobain Hilde Rens Jotie t’hooft Marilyn Monroe Michael Hutchence Herman Brood Bernard Loiseau Marco Pantani ? Soer Sourire John Massis Benji – Good Charlotte Halle Berry Frank Vdb

Het Profiel van een suïcidale persoon Suïcide, een uniek complex

Definities Zelfmoord/zelfdoding/suïcide Daad met dodelijke afloop Gesteld door de betrokken persoon zelf Met de wetenschap van de (potentieel) dodelijke afloop. Met als doel gewenste veranderingen bewerkstellingen World Health Organization/ De Leo et al. (2004). Definitions of suicidal behaviour.

Definities Suïcidepoging Suïcidale ideatie Niet-habitueel gedrag zonder dodelijke afloop Gesteld door de betrokken persoon zelf Zichzelf verwonden of het innemen van een zodanige hoeveelheid van een bepaalde stof dat de therapeutische norm is overschreden Opzettelijk en weloverwogen uitgevoerd Met als doel gewenste veranderingen bewerkstellingen Suïcidale ideatie Het actief denken aan of overwegen van suïcide of suïcidepoging als gedrag om ervaren problemen te verminderen of op te lossen.

Cijfers Wereld België Vlaanderen Elke 40 seconden een suïcide Elke 3 seconden een suïcidepoging België Elke dag 6 à 7 zelfdodingen Elk jaar ± 2500 zelfdodingen Vlaanderen Elke 7 uur een zelfdoding Elke 35 minuten een suïcidepoging Twee op drie zelfdodingen door een man (In 2009: 1102 suïcides (792 mannen, 310 vrouwen) (In 2010: 3% minder suïcides 1066 (772 mannen, 294 vrouwen)

Feiten Suïcide is voor vrouwen tussen 20-40 jaar de belangrijkste doodsoorzaak. Tussen 15-19 jaar een gedeelde plaats met vervoersongevallen Suïcide is voor mannen tussen 35-50 jaar de belangrijkste doodsoorzaak. Suïcidepoging is belangrijkste klinische risicofactor!! Verhouding zelfdoding/poging Gemiddeld 1 : 10/20 Jongeren 1 : 200 Volwassenen 1 : 15 Bejaarden 1 : 4 50% heeft contact met de huisarts in de 2 maanden vooraf aan de suïcidepoging

Achtergrond van suïcidaal gedrag Feit 8 Maw multifactorieel Achtergrond van suïcidaal gedrag Feit Bij ieder individu wordt het suïcidaal gedrag veroorzaakt door een uniek complex van biologische, psychologische en sociale factoren

Suïcide, een uniek complex 9 Achterliggende factoren De achterliggende factoren van suïcidaal gedrag weergegeven in de figuur zijn geordend in een geïntegreerd model van stress-kwetsbaarheid (Goldney, 2008) en entrapment (Williams et al. 2005). Het model is gebaseerd op het uitgangspunt dat suïcidaal gedrag voortkomt uit duurzame factoren die de individuele kwetsbaarheid verhogen of verlagen, in combinatie met stressoren die het suïcidaal gedrag ‘losmaken’ en onderhouden. Entrapment omvat het psychologische proces waarlangs kwetsbare individuen onder invloed van stressoren suïcidaal gedrag kunnen ontwikkelen. (Bron Behandel richtlijn suïcidaal gedrag) Toelichting op het model Bij iemand die kwetsbaar is voor intens en heftig ervaren van gebeurtenissen in termen van ‘vernedering’, ‘verlies’ of ‘afwijzing’, kan verlies van zelfrespect en eigenwaarde optreden. Als dit wordt versterkt door een gebrek aan probleemoplossend vermogen, kan dit leiden tot een toestand van wanhoop en uitzichtloosheid. Er ontstaat een situatie van entrapment (‘in een val opgesloten zitten’). De persoon komt in een situatie waarin hij of zij zelf geen ontsnapping meer ziet en redding door anderen ook niet mogelijk acht, met suïcidaal gedrag tot gevolg. De toestand hangt vaak samen met psychiatrische stoornissen. Naar schatting is de helft tot driekwart van alle suïcides mede toe te schrijven aan psychiatrische stoornissen (Cavanagh et al., 2003). Naast psychiatrische stoornissen spelen psychologische en sociale factoren zoals impulsiviteit, wanhoop en sociaal isolement een rol. Het geïntegreerde model van stress, kwetsbaarheid en entrapment biedt voor de klinische praktijk de mogelijkheid om factoren die bijdragen aan suïcidaal gedrag in onderlinge samenhang te plaatsen. Suïcide, een uniek complex

Achtergrond van suïcidaal gedag (Stress) Risicogroep in onze samenleving Mannen > vrouwen Alleenstaanden Werklozen Ouderen > jongeren Holebi’s Bepaalde beroepsgroepen (politie, apothekers,…) Migrantenmeisjes 4de wereld (armoede) Nabestaanden (Suïcide runs in families) Suïcidepogers 150 X meer kans op nieuwe poging 1/30 sterfte door nieuwe poging < 1j.

Nabestaande een kwetsbare doelgroep www.werkgroepverder.be

Concept voor hulpverlening en preventie Wat kan je doen?

Kan je iets doen aan zelfdoding? Wat kan je doen? Kan je iets doen aan zelfdoding? Akkoord Geen mening Niet akkoord

Suïcidaal proces concept voor hulpverlening en preventie 1414 Suïcide is niet langer een “onbegrijpelijke plotse daad”, ook al speelt het proces zich misschien volledig af zonder dat de omgeving signalen ervan opmerkt. Suïcidepreventie is mogelijk. Zichtbaar (boven lijn) en onzichtbaar gedeelte (onder lijn) Door rechtstreekse bevraging kan het proces duidelijk worden. De lijn tussen het zichtbare en onzichtbare gedeelte wordt naar beneden gehaald. Catharsis, spanningsreducerend effect (aandacht, minimaliseren) Als situatie hetzelfde blijft, neemt suïcidale intentie terug toe Portzky: Duur proces 1-3 jaar. Bij jongeren 2 vormen: lange vorm met pogingen en communicatie, korte vorm zonder pogingen of communicatie Bevestiging suïcidaal proces! Tijdsduur proces: M = 29 mnd 2 types: Kort zonder voorgaande pogingen (M = 16mnd) Lang met voorgaande pogingen (M = 48 mnd) Sommige suïcides gebeuren zonder enig signaal Laatste mnd voor suïcide geen duidelijk observeerbaar gedrag Kort en snel evoluerend suïcidaal proces bij aanpassingsstoornissen Suïcidaal proces concept voor hulpverlening en preventie Vernauwing, tunnelzicht, hopeloosheid,…

Belangrijk Aan suïcide gaat een proces vooraf Van gedachte naar plan naar daad Deels observeerbaar (verbale en non- verbale signalen), deels niet Tijdspanne verschilt van persoon tot persoon Over het algemeen sneller bij mannen Poging als belangrijkste signaal Catharsiseffect van een poging is tijdelijk Geen eenvormig proces Ambivalentie: dood – ander leven “Wie suïcidaal is, kiest niet voor de dood, wel voor een ander leven”

Preventie van zelfdoding Nuancering van de actie en doe fase van de hulpverlener!! Contact maken is eerste stap (rekening houdend met dringendheid) 1616 Preventie van zelfdoding Drie belangrijke pijlers! Het suïcidaal proces is in veel situaties omkeerbaar Ambivalentie tussen leven en dood, willen sterven gaat vaak samen met een kreet met hoop op redding Er blijft een behoefte aan communicatie, praten met anderen Uit onderzoek blijkt dat suïcidale patiënten blij zijn te kunnen spreken met een onpartijdig persoon die kan luisteren Huisman & Kerkhof (2010)

Wat kan je doen? Stap 0: Alert zijn voor signalen

Signalen Herkennen - verbaal Directe « Ik wou dat ik dood was » « Ik wil er een eind aanmaken » Indirecte « Ik zie het niet meer zitten » « Deze dingen heb ik straks niet meer nodig » « Ik ben mijn kinderen alleen maar tot last » « Ik zou willen slapen en nooit meer wakker worden» « Ik heb er genoeg van » « Over mij hoef je je binnenkort geen zorgen meer te maken » (In)direct verbale boodschappen die wijzen op hopeloosheids en/of een negatieve kijk op zichzelf/omgeving/toekomst ± 70 à 80 % van de mensen die suïcidaal zijn hebben vooraf signalen uitgezonden Misvatting: Wie erover praat doet het niet.

Signalen herkennen - gedrag Zich isoleren, terugtrekken, stiller zijn Lusteloosheid, futloosheid, sombere stemming Slaapstoornissen Concentratiestoornissen – vergeetachtigheid Plotse huilbuien Woede-uitbarstingen, agressieve buien Stoornissen in het activiteitenniveau (sterke inactiviteit of juist hyperactiviteit) De neiging om vroeger interessante activiteiten te verwaarlozen Weglopen Fysieke klachten

Signalen herkennen - gedrag Opduikende problemen, met belangrijke personen (vrienden, collega’s) Opvallende verandering en/of verwaarlozing van uiterlijk (vermeerderd) alcohol- en druggebruik Stelen of ander delinquent gedrag Interesse on bepaalde boeken/muziek/internetsites Neiging om onverantwoorde risico’s te nemen, kleine ongelukjes Weggeven van persoonlijke spullen Suïcidepoging – suïcidaal gedrag

Signalen Ouderen Ijsberen Handenwrijven Plukken aan haren en kleding Verminderde eetlust, voedsel weigeren Moeilijk kunnen accepteren van hulp bij alledaagse activiteiten (wassen, aankleden, eten) Zichzelf tot last vinden van anderen Opmaken van een testament Overmaken van geld naar kinderen, liefdadigheidsinstellingen,… Teleurstellende behandelervaringen Medicatie opsparen

Signalen herkennen - Aandachtspunten Elke plotse gedragsverandering kan betekenisvol zijn, zeker tegen een achtergrond van eerder genoemde risicofactoren, somberheid, hopeloosheid en depressie Vooral zelfmoordgedachten, plannen, voorbereidingen en eerdere poging(en) zijn uitermate belangrijke signalen. Bespreekbaar maken van signalen als preventieve stap! Steeds bevragen! Ernstige Flutpogingen Men kan op elk moment uit het suïcidaal proces stappen → Preventie is mogelijk!

Wat kan je doen? Stap 1: Zelf bespreekbaar maken van mogelijke suïcidegedachten

Praten werkt preventief ‘Denk je aan zelfmoord?’ 2424 Praten werkt preventief ‘Denk je aan zelfmoord?’ Patiënt HV Hoge drempel Taboe Wil niet tot last zijn Bang Onwennigheid, schaamte Wil niet ‘gered’ worden Breng ik hen niet op ideeën Geef ik de patiënt door het bespreekbaar te maken niet de boodschap dat het ok is en dat hij het mag doen? Wat als ze ja zeggen? Tijdsgebrek

Praten werkt preventief ‘Denk je aan zelfmoord?’ 2525 Belang van er wel naar te vragen benadrukken!!!!!!!! Persoon uit isolement halen Opluchting Je vraagt naar iets dat heel sterk leeft bij de persoon! Praten werkt preventief ‘Denk je aan zelfmoord?’ Het kan de patiënt uit zijn isolement halen. Je vraagt naar iets dat heel sterk leeft bij de persoon. Je maakt contact, erkennen en benoemen van het lijden. Je creëert de mogelijkheid tot het inschatten van het risico. Je krijgt vat op het suïcidaal proces. Verbreden van de tunnelvisie.

Wat kan je doen? Zorgen voor jezelf!!!

‘Erbij blijven’ Werken met suïcidale mensen confronteert

Zorgen voor jezelf Als het woord zelfmoord valt, stijgt het spanningsniveau. Kwaadheid, angst, onbegrip en machteloosheid bij de hulpverlener zijn normale gevoelens. Het is belangrijk te weten hoe deze het gesprek met een cliënt kunnen beïnvloeden.

Zorgen voor jezelf Hoe dan ook… je komt het tegen. Aandachtspunten: Kennis op doen En vertalen naar de praktijk Zorg voor een ‘veilige omgeving’ om er in te werken Omring je met collega’s Neem je ruimte in het team Kruip niet in een hoekje

Meer informatie www.suïcidepreventievlaanderen.be www.vlasp.be