Duurzame ontwikkeling en solidariteit Francine Mestrum Brussel, 31 mei 2013

De definities Duurzame ontwikkeling: ▫Brundland:ontwikkeling met solidariteit binnen én tussen generaties ▫Sociale bewegingen: verwerpen ‘ontwikkeling’ (economische groei en moderniteit):  Milieu of klimaatrechtvaardigheid  Onderlinge afhankelijkheid en wederkerigheid tussen mensen én tussen mens en natuur  Directe band met ‘sociale rechtvaardigheid’

De definities Solidariteit ▫‘solidus’ – gedeelde verantwoordelijkheid tav schuldeisers ▫Onderlinge en wederzijdse afhankelijkheid ▫‘Saamstaan’: onderhandelen over belangen – géén gemeenschappelijke belangen maar een evenwicht tussen tegengestelde belangen ▫Solidariteit is NIET altruïsme of liefdadigheid ▫Solidariteit veronderstelt +/- gelijke macht Solidariteit: ongekend begrip bij internationale instellingen

DO en solidariteit VN: Conferentie van Rio in 1992 ▫Pleidooi voor het uitroeien van armoede ▫Maar: tweezijdigheid (en verschillende gevolgen voor het beleid)  Uitroeiing armoede als resultaat van DO  Uitroeiing armoede als voorwaarde voor DO ▫Dit betekent:  DO als een proces om alle behoeften te bevredigen – behoud van natuur en milieu als onderdeel daarvan – klemtoon op mensenrechten en ongelijkheid  De armen als schuldigen voor milieuvervuiling: schade beperken, stoppen bevolkingsgroei

DO en solidariteit Wereldbank: ▫DO heeft 2 pijlers (naast de economie die doorslaggevend is): natuur en het sociale ▫Beide pijlers (activa) zitten in de ‘portefeuille’ van de regeringen die ze moeten ‘managen’ ▫De bedoeling is dat ze bijdragen tot economische ontwikkeling (en groei) en daarom mogen ze niet over- geëxploiteerd worden ▫Omkering van de stelling Club van Rome: de ‘groei beperken om de natuur te vrijwaren’ wordt: ‘natuur (en mensen) beschermen om de groei te vrijwaren’

DO en solidariteit Twee perspectieven om klimaat- en sociale rechtvaardigheid met elkaar te verbinden: ▫Vertrekken van de klimaatrechtvaardigheid en tonen hoe arme mensen de eerste slachtoffers zijn van klimaatverandering ▫Vertrekken van sociale rechtvaardigheid en nagaan hoe onze sociale bescherming moet veranderen om klimaatbescherming mee op te nemen

Klimaat- en sociale rechtvaardigheid Laatste punt: ▫Toegespitst op oplossingen  Voor het klimaat  Voor mensen ▫Niet ‘armoede bestrijden’ om het milieu te redden, maar acties om natuur, samenlevingen en mensen te beschermen – economie maakt er deel van uit ▫Een nieuw concept van sociale bescherming – voorbij ‘armoedebestrijding’

Kort overzicht van nieuwe voorstellen ILO: ‘Social Protection Floor’ EU,WB, Unicef : ‘sociale bescherming’ Cepal: sociaal burgerschap EU: Sociale investeringen en sociale innovatie Basisinkomen ‘Buen vivir’

ILO: Social Protection Floor Voorstel voor een universele sociale bescherming, steunend op oude internationale conventie over sociale zekerheid Een ‘horizontale’ en een ‘verticale’ dimensie Gesteund op mensenrechten Risico van een beperkte toepassing

Wereldbank: risicobeheer Risico’s kunnen eigenlijk niet vermeden worden – wel: ‘verzachten’ en ‘het hoofd bieden aan’ Via de markt, de overheid, de huishoudens Inkomen valt buiten sociale bescherming Sociale bescherming blijft ‘targeted’ – een coherentere armoedebestrijding

EU: sociale investeringen Sociale investeringen in ‘menselijk kapitaal’ Idealiter naast klassieke sociale bescherming Maar: het concept wordt gebruikt om te wijzen op ▫Noodzakelijke hervormingen ▫Noodzakelijke bezuinigingen

EU: Sociale innovatie Burgers zorgen voor elkaar en voor het milieu – vrijwilligerswerk Ook in dit geval gebruikt de EU het concept om te wijzen op noodzakelijke bezuinigingen Deur open voor ‘social business’ : non profit + profit – de multinationals van de ‘care’

Nieuwe voorstellen voor sociale bescherming: Hebben één ding gemeenschappelijk: ▫Hun doel is economische groei ▫Mensenrechten worden in sommige gevallen vermeld, maar lijken niet primordiaal Ze gaan niet echt verder dan armoedevermindering – een nieuw label

Basisinkomen Gelijk basisinkomen voor arm én rijk Maar: recht op luiheid? Probleem van ongelijkheid? Verantwoordelijkheid van de overheid? Probleem voor vakbonden en loonvorming Mini-jobs?

Buen vivir Een filosofie voor het ‘goede leven’: ▫Productie en reproductie van leven ▫Mensen én natuur Gebaseerd op mensenrechten + rechten van de natuur Een nieuwe logica

En nu? Geen enkel voorstel is meteen geschikt om over te nemen, zeker niet met milieubehoud voor ogen Er zijn meer en meer nieuwe sociale problemen (precariaat) De armoede en de ongelijkheid nemen toe SB is vandaag aan het veranderen onder druk van het bezuinigingsbeleid Het belang om zelf alternatieven voor te stellen

Nieuwe denkpistes De collectieve dimensie ▫Mensenrechten: individueel + collectief  Samenlevingen beschermen ▫Natuur beschermen - met derde generatie van MR ▫Op die manier een ‘sociale bescherming’ die DO integreert en een DO die sociale bescherming integreert ▫Maar: daarvoor is het nodig de relatie mens/natuur te her-denken

Vertrekken van wat we hebben: Universalisme ▫Andere visie op armoede: armoede is geen probleem van arme mensen maar is een sociale relatie – naar hele samenleving kijken – probleem van ongelijkheid; ▫De verarmingsprocessen moeten worden stopgezet ▫systemen voor armen worden arme systemen

Vertrekken van wat we hebben Burgerschap – gelijkheid van mensen – rechten Burgerschap voor iedereen, niet berustend op nationaliteit

Vertrekken van wat we hebben Ont-markten (de-commodification) ▫Toegang tot sociale/openbare diensten ▫Niet alles in handen van staat, maar de Staat moet wel garanties bieden + reguleren ▫Geen dichotomie markt-staat

Vertrekken van wat we hebben Organische solidariteit ▫Met wie we niet kennen ▫Nationaal en internationaal

Wat betekent dit concreet? Een nieuwe kijk op armoedebestrijding ▫Déél van SB/verzorgingsstaten ▫Niet afzetten tegen ‘verworven rechten’ ▫Verduidelijken ideologie ▫Armoede is inkomenstekort ▫Armoedebestrijding moet multidimensioneel zijn ▫In die multidimensionaliteit moet ook milieu aan bod komen:  Recht op water  Recht op land  Herverdeling van inkomens en van natuurlijke hulpbronnen  Recht op wonen en passiefhuizen ipv tochtstrip  Openbaar vervoer  …

Wat betekent dit concreet? Een nieuwe kijk op sociale bescherming: sociale zekerheid, bijstand, arbeidsrecht, sociale diensten, milieurechten … Armoede illegaal verklaren Doelstelling: bescherming van mensen, groepen en planeet Een ‘transformatieve’ SB : door anders na te denken over de bescherming die alle mensen nodig hebben, kan men tot veranderingen komen in de economie (sociale en solidaire economie), democratie (meer participatie), …

Wat betekent dit concreet? Milieuzorg moet deel gaan uitmaken van een verruimde/verbeterde SB: ‘het sociale gemeenschappelijke goed’ (‘the social commons’) ▫= voorwaarde om sociale rechtvaardigheid te bereiken ▫= voorwaarde om milieu te beschermen met aandacht voor iedereen

Een nieuwe utopie Een opdracht voor iedereen om uit de impasse te geraken Constructief nadenken over mogelijke alternatieven