Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

1. Wat is een Economisch en een Sociaal-Economisch Systeem? Economisch Systeem = de soort economie (er zijn twee hoofdsystemen: VOP en AE) Sociaal-Economisch Systeem = of en hoe regeringen in de economie ingrijpen om sociale ongelijkheid te veranderen (er zijn twee hoofdsystemen: Nachtwakersstaat en Verzorgingsstaat) Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Typologie Opdracht: Je kent het spel Monopoly Noteer minstens drie verschillen tussen onze economie en die van het spel Monopoly Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Typologie Monopoly is gebaseerd op de economie van de VS. De Verenigde Staten hebben een kapitalistische economie. Die verschilt op veel punten van de Nederlandse economie. De vier stations en de waterleiding + electriciteit zijn in het spel in handen van particulieren. In Nederland zijn veel bedrijven nog in handen van de overheid. In Nederland kennen we een progressieve belasting: hoger als je meer verdient. In Monopoly zijn de belastingen voor iedereen ongeveer hetzelfde. Het doel in Monopoly is om als enige over te blijven. De tegenstanders zijn uitgeschakeld omdat zij niet meer rond kunnen komen. Er worden geen uitkeringen verstrekt. Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Typologie In de VS en Nederland bestaan markteconomieën. Wij vatten ze samen onder de term Vrije Ondernemingsgewijze Productie (VOP) De ondernemingen zijn voornamelijk in handen van particulieren Die kunnen we onderverdelen in verschillende subsystemen. De Amerikaanse economie is meer “kapitalistisch” te noemen, de Nederlandse noemen we “gemengde economie” omdat de overheid daarin een belangrijke invloed heeft. Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Typologie Lees op bladzijden 197 en 198 hoe het marktsysteem in de loop der tijden veranderde doordat de overheid er steeds meer grip op kreeg. Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Typologie De communisten en anarchisten zetten zich af tegen de VOP zoals die in in de vorige eeuw bestond. Het ‘kapitalisme’ veroorzaakte enorme ongelijkheid. Daarom wilden zij een Alternatieve Economie waarin de gemeenschap (anarchisten) of de staat (communisten) het voor het zeggen hebben. Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Typologie De Alternatieve Economie Anarchisten: een economie van door arbeiders zelf bestuurde bedrijfjes. Deze plannen zijn tot uiting gebracht in Spanje, in de eerste helft van de vorige eeuw. Maar een anarchistisch alternatief dat het gehele land dekte, is nooit ontstaan. Radicale stromingen ontwikkelen ideeën over een alternatieve economie die erop gericht is een duurzame economie te vestigen met een sterke betrokkenheid van de mensen zelf. Zo’n systeem bestaat echter (nog) nergens. De communisten waren de enige linkse stroming die een eigen systeem op wist te zetten. Hun planeconomie, gestart in 1917, boekte aanvankelijk veel successen. Er waren veel voordelen, zoals: nagenoeg gratis openbaar vervoer, gezondheidszorg en onderwijs. Er waren natuurlijk ook nadelen: na verloop van tijd verkommerden bedrijven, kwaliteit van producten was verre van goed, het milieu werd ernstig vervuild, et cetera. Michail Gorbatsjov probeerde rond de jaren tachtig door een ‘perestrojka’ (verbouwing) het communistische systeem van haar ondergang te redden. In 1989 was het echter afgelopen met het communisme. Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Typologie De economische systemen in de rechthoek AE VOP de collectieve sector = de marktsector Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Typologie De Vrije Ondernemingsgewijze Productie De Vrije Ondernemingsgewijze Productie, ook wel de markteconomie, is een politiek-economisch stelsel waarin de basis wordt gevormd door vrije (ofwel: particuliere) ondernemingen die voor een markt produceren en waarin de overheidsinvloed kan variëren van bijzonder klein tot behoorlijk groot. Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Typologie De Vrije Ondernemingsgewijze Productie Markteconomie houdt op papier het volgende in: Er is een grote groep kopers van producten, er is volop concurrentie en de prijzen van producten worden bepaald door de wet van vraag en aanbod. De ondernemers noch de klanten kunnen op die manier bepalen wat de prijs van een product wordt. Er is grote concurrentie. Om die concurrentie voor te blijven is het noodzakelijk dat een ondernemer zo efficiënt mogelijk werkt en zijn producten kwalitatief goed en goedkoop af te zetten op de markt. Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Begrippen De Wet van Vraag en Aanbod hoog aanbodslijn Prijs = p Aanbodcurve hoog aanbodslijn evenwichtsprijs Prijs = p vraaglijn laag Vraagcurve weinig Hoeveelheid = q veel Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Begrippen De rode lijn in het diagram stelt de wil van de verkoper voor De groene lijn in het diagram stelt de wil van de koper voor Als er genoeg kopers zijn en als er veel concurrentie is ontstaat een evenwichtsprijs; die vinden we op het punt waar de twee lijnen elkaar raken. Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Begrippen In de praktijk kom je nooit zo’n zuivere vorm tegen Dit is aan de ene kant te wijten aan het feit dat de overheid minimum- en maximumprijzen voorschrijft, belastingen heft en allerlei regels en voorschriften hanteert (bv op het gebied van het milieu). Aan de andere kant maken bedrijven inbreuk op de wet van vraag en aanbod: ze schakelen concurrentie uit. Zo binden veel bedrijven klanten aan merken. Bovendien bestaat er ook nog kartelvorming: in een bedrijfstak worden prijsafspraken tussen ondernemers gemaakt. Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Begrippen De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector We zien hoe groot de invloed van de overheid op de economie in een land is, in de grootte van de collectieve sector in een land NB Dit is de eerste en belangrijkste van de drie kernvragen! Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Begrippen De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector de overheid krijgt het geld door belastingen te heffen. van bedrijven en van inkomenstrekkers Dit komt uit de zogenaamde particuliere sector of marktsector geeft geld uit aan defensie, de politie, het onderwijs, het openbaar vervoer enz en geeft bijstand aan mensen zonder inkomsten We noemen dit de collectieve sector. Deze collectieve sector kan worden opgedeeld in drie delen Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Begrippen De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector de marktsector AE VOP Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 de collectieve sector

2. Begrippen De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector AE VOP 1 2 3 Collectieve goederen en diensten Quasi-collectieve goederen en diensten Sociale overdrachtsuitgaven Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Begrippen De particuliere (markt-)sector en de collectieve sector Deze collectieve sector bestaat uit drie delen. Collectieve goederen en diensten. De samenleving kan niet zonder deze goederen of diensten, maar een individu kan deze niet zelf kopen. Voorbeelden: infrastructuur (dijken) en veiligheid (politie, leger). Quasi-collectieve goederen en diensten. Een burger kan deze goederen en diensten wel aanschaffen, maar dit levert voor hem meer na- dan voordelen op. Daarom is het beter dat de overheid deze goederen en diensten aanschaft en er beheer over houdt. Voorbeelden: onderwijs voor jongeren, subsidies voor het openbaar vervoer, subsidies voor bejaardenvoorzieningen, straatverlichting. Sociale overdrachtsuitgaven. Hier worden de uitkeringen onder verstaan. Deze sociale overdrachtsuitgaven worden weer onderverdeeld in de verzekeringen en de voorzieningen Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

een voorbeeld van een collectieve dienst. Oom agent een voorbeeld van een collectieve dienst. Het is beter dat de overheid dit verzorgt, aangezien het vrij zinloos als iedereen voor zichzelf een politieagent inhuurt. Het zou niet te betalen zijn, en het is minder productief. Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Begrippen De groei van de collectieve sector Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10

2. Begrippen De economische subsystemen: AE VOP Gemengde economie Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10 Gemengde economie Kapitalisme

De subsystemen van de VOP: de gemengde economie en het kapitalisme 2. Begrippen De subsystemen van de VOP: de gemengde economie en het kapitalisme Economisch systeem Vrije Ondernemingsgewijze Productie (VOP) Economisch subsysteem Gemengde economie Kapitalisme Marktwetten Ingeperkt Vrij Collectieve sector Relatief groot Relatief klein Rol van de staat Grote rol: ‘verzorgingsstaat’ Kleine rol: ‘nachtwakersstaat’ Sociale voorzieningen Uitgebreid aanwezig Niet aanwezig Stromingen Middenstromingen Rechtse ideologieën Voorbeeld van een land Nederland Verenigde Staten Het Sociaal-Economisch Systeem Civitas Hoofdstuk 10