Biologische agentia bij waterschappen Algemene inleiding

Afbakening van de Toolboxmeeting Definities (toolbox, onderwerp) . . . . . Doel / doelgroep . . . . . . . . . Afbakening . . . . . . . . . . . Tijdsduur en frequentie . . . . . . Benodigde middelen . . . . . . .

Uniforme opbouw Taken en functies Herkenning nut en noodzaak Risico’& (praktische) maatregelen Relatie met eigen praktijk

Onderverdeling 4 toolboxen Werken in het groen Werken met oppervlakte water Werken met afvalwater Werken met kadavers & zieke dieren

Biologische agentia bij buitenwerkzaamheden Werken in het groen

Taken en functies Situatie Voorbeeld functies (niet limitatief) Risico Werken in groen Medewerkers groen Onderhoudsmedewerkers, Installatiemonteurs, Muskusrattenbestrijders, Inspecteurs / handhavers, Monsternemers Toezichthouders o.a. ziekte van lyme, lintwormen, q-koorts, eikenprocessierups Afbakening

Belangrijkste maatregelen bij het werken in het groen 1. Bij werkzaamheden rekening houden met seizoenen 2. Instructie geven over risico’s 3. Persoonlijke beschermingsmiddelen Persoonlijke hygiëne maatregelen Lange en goed sluitende kleding Hulpmiddel (bijv tekenpen) Gebruik van anti-insectenmiddel

Instructie over de risico’s bij het werken in het groen Ziekte van Lyme: Veroorzaker: een teek . . Symptomen . . . . . Maatregelen . . . . . Een teek verwijderen . . .

Instructie over de risico’s bij het werken in het groen Eikenprocessierups De eikenprocessierups vormt iedere zomer terugkerende plaag in een groot deel van Nederland. Herkenning rups en nesten . . . . Risico’s en maatregelen . . . . . Contact met de rupsen/brandharen . . Bestrijding van de rupsen/brandharen .

Relatie met praktijk Casus: Wie heeft recentelijk een tekenbeet gehad? Hoe is toen gehandeld? Heeft iemand recentelijk eikenprocessierupsen zien? En toen?

Samenvatting risico’s Belangrijkste risico's Besmetting ziekte van Lyme Eikenprocessierups Herkennen Tekenbeet met rode ring (niet altijd) Huiduitslag (eiken processierups) Belangrijkste maatregelen Vermijd (zoveel mogelijk) contact Sluitende kleding PBM’s (tekentang) anti-insectenmiddel (voorzichtigheid geboden)

Verdiepende info • Arbocatalogus biologische agentia filmpjes over teken -> RIVM.nl (http://toolkits.loketgezondleven.nl/toolkits/?page_id=82) www.Natuurkalender.nl

Vragen? Petra / Tom beantwoorden vragen.

Definitie biologische agentia: Definities Definitie biologische agentia: “micro-organisme, celculturen en menselijke endoparasieten, al dan niet genetische gemodificeerd, die infecties, allergie of toxiciteit kunnen veroorzaken” Voorbeelden: - Ziek van Lyme: werken in het groen Tularemie : werken met kadavers / zieke dieren Ziekte van Weil : werken in/met oppervlakte water.

Doel van deze instructie Herkennen van situaties en informatie geven over de belangrijkste risico's en maatregelen. Koppeling maken met werkzaamheden uit de praktijk. Herhalen van grootste risico’s en belangrijkste maatregelen Doelgroep Alle medewerkers van waterschappen die tijdens hun werkzaamheden risico lopen in aanraking te komen met biologische agentia.

Doelgroepen Indicatieve lijst taken en functies volgens arbocatalogus waterschappen: Situatie Voorbeeld functies Risico Werken in groen Medewerkers groen, onderhouds-medewerkers, toezichthouders, muskusrattenbestrijders o.a. ziekte van lyme Kadavers of zieke dieren Muskusrattenbestrijders, buiten-dienstmedewerkers, onderhouds-monteurs o.a. botulisme, q-koorts Oppervlakte water Onderhoudsmedewerkers, inspecteurs, landmeters Blootstelling blauwalg Weil Botulisme

Afbakening, tijdsduur en frequentie De toolbox is bedoeld om medewerkers bewust te maken over het risico biologische agentia en te informeren over maatregelen die het waterschap hier tegen genomen heeft. Tijdsduur 20 á 30 minuten Frequentie De werkgroep adviseert om jaarlijks een toolboxmeeting te houden (geen wettelijke verplichting)

Benodigde middelen Computer/laptop Beamer Projectiescherm Hand-outs van de toolbox

Instructie over de risico’s bij het werken in het groen Ziekte van Lyme: Veroorzaker: een teek Een spinachtig beestje van 1 tot 3 millimeter Leeft van het bloed van mensen en dieren. Leeft in hoog gras en struikgewas van bossen, in akkerranden, duinen, weilanden, heidegebieden, parken, tuinen en bij sloten. Worden actief bij een temperatuur boven de acht graden Celsius. (periode maart tot en met oktober) Teken hechten zich aan voorbijkomende mensen of dieren. (warm en vochtige plekje achter de oren, in de liezen, knieholtes of oksels, onder horlogebandje etc.).

Instructie over de risico’s bij het werken in het groen Ziekte van Lyme Als een teek langer dan 24 uur heeft vastgezeten ontstaat in 50% van de gevallen na 3 dagen tot 3 maanden na de beet een rode kring rond de plaats van de beet. Ook griepachtige verschijnselen kunnen voorkomen, zoals hoofdpijn, koorts of gewrichtspijn. Soms verdwijnen de verschijnselen spontaan. Als de ziekte van Lyme niet tijdig wordt ontdekt, kan iemand chronische huidaandoeningen of ernstige gewrichtsklachten krijgen. Wordt de ziekte van Lyme tijdig ontdekt, dan is deze goed te genezen met antibiotica. Mensen kunnen elkaar niet besmetten. Ook het verwijderen van een teek bij mens of dier levert geen besmettingsgevaar op.

Instructie over de risico’s bij het werken in het groen Ziekte van Lyme: Maatregelen Draag kleding die de huid bedekt. Smeer de onbedekte huid in met anti-insectenmiddel spray eventueel schoenen, broek en sokken in met een middel met DEET (lees hiervan goed de aanwijzingen op de verpakking). Neem in een tekenrijke omgeving altijd iets mee waarmee de teek te verwijderen is. Tekenpen of een puntige pincet Vermijd dichte begroeiing en struikgewas Als u in een tekenrijke omgeving aan het werk bent geweest: controleer altijd uw lichaam op teken, vooral op de warme en vochtige plekjes. Een spiegel is hierbij een handig hulpmiddel. Verwijder een teek zo snel mogelijk. Als het verwijderen binnen 24 uur lukt, heeft de tekenbeet vrijwel zeker geen gevolgen. Let tot drie maanden na de beet op ziekteverschijnselen, bijvoorbeeld griepachtige klachten of een rode ring om de plaats van de beet.

Instructie over de risico’s bij het werken in het groen Ziekte van Lyme : Een teek verwijderen Neem een pincet waarmee de teek goed vast te pakken is. Dit is een speciaal tekenpincet of een puntig pincet. Pak de teek zo dicht mogelijk bij de huid vast en trek voorzichtig. Soms breekt de teek af en blijft er een stukje van de monddelen van de teek achter. Dit kan geen kwaad en verdwijnt vanzelf uit het wondje. Ontsmet het wondje met 70% alcohol, jodiumtinctuur of zalf. Noteer de datum en de plaats op de lichaam van de tekenbeet. Zorg dat u deze datum altijd weer terug kunt vinden. De huisarts kan de datum nodig hebben voor zijn onderzoek. Ga naar de huisarts als (3e dag tot 3 maanden) na de tekenbeet: Een rode vlek ontstaat die steeds groter wordt; Een grieperig gevoel ontstaat met koorts en spierpijn; U dubbel gaat zien of een scheef aangezicht krijgt; Gewrichtsklachten ontstaan. Nogmaals: Wordt de ziekte van Lyme tijdig ontdekt, dan is deze goed te genezen met antibiotica!!

Instructie over de risico’s bij het werken in het groen Eikenprocessierups De rups is de larve van de nachtvlinder. Deze vlinder legt haar eitjes in de toppen van eikenbomen, waar de eitjes overwinteren. Eind april, begin mei worden de rupsen geboren. Na een aantal vervellingen zijn ze volgroeid. Na de derde vervelling, meestal tussen half mei en eind juni, krijgen de rupsen brandharen. Het zijn deze brandharen die de klachten bij de mens veroorzaken. Eind juli vindt de metamorfose tot vlinder plaats. Eikenbomen met rupsen zijn te herkennen aan de nesten met dichte spinsels van vervellinghuidjes, uitwerpselen en brandharen waarin de rupsen overdag zitten. De nesten zitten vaak in de takoksels van bomen. Daarnaast zijn deze bomen vaak kaalgevreten, omdat de eikenprocessierupsen ’s nachts in optocht (‘processie’) op zoek gaan naar voedsel: de eikenbladeren.

Instructie over de risico’s bij het werken in het groen Eikenprocessierups: Risico’s Na contact met de brandharen van de eikenprocessierups kunnen na enkele uren klachten ontstaan: Pijnlijke jeuk aan de huid Huiduitslag in de vorm van bultjes of blaasjes. Irritatie van de ogen en luchtwegen (mogelijk) Braken, duizeligheid, koorts en algehele malaise (zeldzaam) Maatregelen Houdt dan afstand van de eikenbomen waarin ze zitten. Raak de rupsen en de nesten niet aan Ga niet op de grond zitten. Draag kleding met lange mouwen en broekspijpen en een gesloten kraag. LET OP: Ook oude nesten kunnen na jaren bij aanraking nog overlast veroorzaken!

Instructie over de risico’s bij het werken in het groen Eikenprocessierups: Contact met de rupsen/brandharen Brandharen zo snel mogelijk van de huid goed afspoelen met stromend water. Bij contact van brandharen met een klein stukje huid kan strippen met een stukje plakband Geïrriteerde ogen zorgvuldig uitspoelen. Voorkom krabben of wrijven, Dit bevordert de verspreiding van de brandharen en maakt de klachten erger. Tegen de jeuk kan een crème of strooisel op basis van kamfer of menthol helpen. Kleding goed te wassen en uit spoelen. In de meeste gevallen verdwijnen de klachten vanzelf in enkele dagen tot maximaal 2 weken. Bij aanhoudende of ernstige klachten is het verstandig contact op te nemen met de huisarts.

Instructie over de risico’s bij het werken in het groen Eikenprocessierups: Bestrijding van de rupsen/brandharen Er zijn gespecialiseerde bedrijven die de rupsen bestrijden (stofzuigen, preventieve bestrijdingsmiddelen) Het preventief spuiten mag toegepast worden conform een uitzonderingsituatie onder het zilver certificaat voor Duurzaam Terreinbeheer adressen zijn op te vragen bij de gemeente of GGD Wanneer u eiken processierupsen hebt gezien: Het buitengebied: Meldt het bij de betreffende gemeente. Particulier terrein: Particuliere grondbezitters moeten zelf voor bestrijding zorgen. Waterschapsterrein: Meldt het bij de toezichthouder groenbeheer