Rechtsgeschiedenis 1ste bac. KUB

1. Woord vooraf 4-4-2017

Woord vooraf (geen examenstof) Voorstelling van : De docent De situering van de cursus De inhoud van de cursus De gevolgde methode De bedoelingen van de cursus Het studiemateriaal De verwachtingen van de student De verwachtingen van de docent Het leven is een trap … met treden

De docent … J. Monballyu http://www.kuleuven-kortrijk.be 4-4-2017

De situering van de cursus Rechtshistorische opleiding in KU-Leuven Romeins recht (1ste bac) Geschiedenis van het publiekrecht (1ste bac) Geschiedenis van het privaatrecht (2de bac) Seminarie (keuze) rechtsgeschiedenis (3de bac) Rechtsgeschiedenis keuzevak (1ste-2de master) Masterproef “Rechtsgeschiedenis(1ste-2de master) (Rechts)historische opleiding HU-Brussel Slechts één vak “Rechtsgeschiedenis” (1ste bac) Daarnaast “Politieke geschiedenis” (1ste bac) 4-4-2017

Inhoud : 26 colleges van 2 uur of 13 weken van 4 uur 1. Woord vooraf. Begrip en methode(n) van de rechtsgeschiedenis 2. De periodisering en de bronnen van de rechtsgeschiedenis: deel 1 3. De periodisering en de bronnen van de rechtsgeschiedenis: deel 2 4. De periodisering en de bronnen van de rechtsgeschiedenis: deel 3 5. Het begrip en de algemene evolutie van de familie 6. Het concept en de grondvereisten van het huwelijk 7. De vormvereisten en de persoonlijke gevolgen van het huwelijk voor de echtgenoten 8. De ontbinding van het huwelijk en de zakelijke gevolgen van het huwelijk: deel 1 9. De zakelijke gevolgen van het huwelijk: deel 2 10. De gevolgen van het huwelijk voor de kinderen: deel 1 11. De gevolgen van het huwelijk voor de kinderen: deel 2 12. En wat met de buitenhuwelijkse kinderen? 13. De begrippen bezit en eigendom

Inhoud : 26 colleges van 2 uur of 13 weken van 4 uur 14. Verbintenis en contract. Formele, reële en consensuele contracten 15. Consensualisme en wilsautonomie: twee keerzijden van eenzelfde medaille 16. De noodzakelijke toestemming en de wilsgebreken 17. Het bewijs van de overeenkomsten 18. De relativiteit van de overeenkomsten 19. De contractuele aansprakelijkheid 21. Verbintenis uit delict in het Romeinse recht. De “lex Aquilia” 22. Van de “lex Aquilia” tot artikel 1382 B.W. 23. De criminele justitie of “Wie straft” 24. Het misdrijf of “Wat straft men?” 25. Het misdrijf of “Wat straft men?” 26. De straf of “Waarom en hoe straft men?” 4-4-2017

De gevolgde methode Vertrek bij het huidige Belgische recht Terugkeer naar Romeinse of latere tijd Opbouw tot het huidige recht Korte vergelijking met de Engelse common law Opbouw volgens de “klassieke” juridische redene-ringen (a contrario, naar analogie en a fortiori) 4-4-2017

De 4 bedoelingen met de cursus Aanleren van juridische begrippen en vaardig-heden Aantonen dat huidige recht niet uit het niets komt en soms alleen te begrijpen is als men de histori-sche oorsprong ervan begrijpt Rechtsvergelijking in de diepte om beter de relati-viteit van het huidige recht te kennen Vertrouwen geven voor de toekomst ! 4-4-2017

Het studiemateriaal Burgerlijk wetboek - Strafwetboek Toledo: dia’s die alleen het “geraamte” bevatten !!! Mondelinge toelichting die even belangrijk is Handboeken : meer uitleg en materiaal om eigen cursus te maken L. Waelkens, Civium causa. Handboek Romeins recht, Ac-co, Leuven, 2008 J. Monballyu, Geschiedenis van het familierecht. Van de late middeleeuwen tot heden, Acco, Leuven, 2006 J. Monballyu, Zes eeuwen strafrecht. Geschiedenis van het Belgische strafrecht 1400-2000, Acco, Leuven, 2005 J.P. Lévy en A. Castaldo, Histoire du droit civil, Précis Dal-loz, Parijs, 2002 4-4-2017

De verwachtingen van de student ? Goed les geven Studenten enthousiast maken voor het studeren van het vak … en de rechtenstu-dies in het algemeen Objectief examen afnemen Andere ? 4-4-2017

De verwachtingen van de docent ! Interactieve aanwezigheid  Instuderen van : De volledige Toledo-dia’s De mondelinge aanvullingen De eigen aanvullingen (handboeken) Goed examen afleggen  …. . Geen andere ! 4-4-2017

Interactieve aanwezigheid Colleges bijwonen  Vragen stellen tijdens of na de colleges  Vragen beantwoorden tijdens colleges  4-4-2017

Colleges bijwonen Contact- en geen afstandsonderwijs Noch negatieve sanctie (absenties), noch positieve sanctie (beloning voor aanwezig-heid in colleges) Nota’s nemen  4-4-2017

Vragen tijdens of na colleges Verklarende vragen Vergelijkende vragen Kritische vragen 4-4-2017

Instuderen van de cursus Eigen cursus maken aan de hand van de dia’s, mondelinge toelichting, handboeken Dia’s zijn alleen een hulpmiddel, geen einddoel Samenvattingen zijn uit den boze Kritisch nadenken over de examenstof Vergelijken en verbanden leggen Kritiek op de cursus voorbereiden Plezier beleven aan het vergroten van de kennis en het nadenken 4-4-2017

Goed examen afleggen Schriftelijk examen met open vragen Geen geheimen omtrent de vragen Wel soms probleem met de (onvolledige) antwoorden Buisvak of pretvak? Zeker een werkvak! 4-4-2017

Leven is een trap … Trap heeft treden Langzaam opstijgen … met hulp van de docent 4-4-2017

Begrip, moeilijkheden en nut van de rechtsgeschiedenis 2. Begrip, moeilijkheden en nut van de rechtsgeschiedenis 4-4-2017

Het begrip recht-(s)-geschiedenis Dubbele betekenis van het ‘woord’  Moeilijkheden van het ‘wetenschapsvak Geschiedenis’  “Recht” Vele betekenissen van het woord “recht”  Beperkingen van de rechtsmethode  Moeilijkheden van het ‘wetenschapsvak’ rechtsgeschiedenis  4-4-2017

Dubbele betekenis van het woord “geschiedenis” Algemeen taalgebruik: verslag van iets dat in het verleden gebeurd is Geschiedenis als “wetenschap” : logisch verhaal van wat de mens in het verleden beleefde Logisch verhaal : Geschiedenis heeft eigen methode, zijnde de histo-rische kritiek, die maar een doordenken is van de klassieke logica Houdt rekening met wat andere wetenschappen (bijv. scheikunde, sociologie, psychologie, filosofie, statistiek enz. ) aanleveren Mens als individu en vooral als sociaal wezen 4-4-2017

Moeilijkheden van het wetenschapsvak “geschiedenis” Geen of partiële bronnen  Partijdige bronnen  Subjectiviteit van de historicus  Subjectiviteit van de lezer  4-4-2017

Geen of partiële bronnen Begrip bronnen voor de historicus  De bronnenproblematiek  4-4-2017

Begrip bronnen voor de historicus Begrip : sporen die het verleden heeft nagelaten en waaruit wij iets over dat verleden kunnen leren Meerdere soorten bronnen : Ongeschreven bronnen : ruines, menhirs, grenspalen, huizen, fabrieken, graven, schilderijen, tapijten enz. Geschreven bronnen : op gelijk welke drager (stenen, kleitabletten, papyri, perkament, papier, geschreven, gedrukt of digitaal) Openbare of ambtelijke bronnen, zoals gerechtsregisters, doopregisters, staatsblad enz... Verhalende bronnen, zoals brieven, dagboeken, mémoires, vlugschriften, affiches, kranten, enz. 4-4-2017

De bronnenproblematiek Geen bronnen over de meeste gebeurtenissen in het verleden Bijv. het huwelijksconcept bij de oude Belgen Bijv. het erfrecht in Brussel of in Leuven voor de 14de eeuw  Zoek zelf een voorbeeld Partiële bronnen : wij vernemen iets maar verre van alles Bijv. de ouderlijke macht of voogdij over buitenhuwelijkse kinderen in de nieuwe tijd : hier en daar vinden we iets in het geschreven gewoonterecht, maar weinig rechtspraak of rechtsleer In veel gevallen zijn alleen “hypothesen” mogelijk, wat zeer gevaarlijk is voor het achterhalen van de exacte waarheid

Partijdige bronnen Begrip : bronnen die de waarheid bewust of onbewust verdraaien of vervalsen Mémoires van politici : verdoezelen van de eigen fouten Kranten of tijdschriften : verdediging van de politieke of andere gezindheid Rechtspraak objectief? Bescherming : Zoveel mogelijk bronnen lezen Ze kritisch tegenover elkaar afwegen Kiezen voor één van hen … maar andere vermelden = werken zoals een moderne “objectieve” journalist! 4-4-2017

Subjectiviteit van de historicus Volledige neutraliteit bestaat niet : iedereen heeft bepaal-de vooroordelen door geboorte, geslacht, opvoeding, lectuur van bepaalde ideeën Neutraliteit moet worden nagestreefd … maar subjectivi-teit moet worden ingecalculeerd Voorbeelden : Het “activisme” tijdens de eerste Wereldoorlog : stelling Lode Wils (opportunistische landverraders) tegenover die van Hendrik Elias (idealisten) Het afschaffen van de dood- en lijfstraffen in de 18de een 19de eeuw : stelling Norbert Elias (verzachting van de ze-den) tegenover die van Foucault (beter straffen door kapitalisten) Een goede historicus geeft de verschillende interpretaties weer, verdedigt zijn opvatting maar laat de lezer kiezen 4-4-2017

Subjectiviteit van de gebruiker Ook de lezer of gebruiker van het historisch ver-haal doet soms aan “Hineininterpretierung” Bijvoorbeeld : gebruik of beter misbruik van van de Holocaust door hedendaagse politici 4-4-2017

Een concrete toepassing… de geschiedenis van de heksenprocessen Partiële bronnen : veel rekeningen, soms vonnis, weinig procesdossiers, praktisch geen verhalen-de bronnen Partijdige bronnen : alleen de mannelijke vervol-gers spreken, de vervolgde vrouw (of man) slechts uitzonderlijk en meestal onder dwang Er zijn meerdere verklaringen voor de heksenpro-cessen : van demonologen over rationalisten en romantici tot sociologen Lezers of toehoorders hebben verschillend doel : van kerkhaters over feministen tot beschavings-specialisten 4-4-2017

Meerdere betekenissen van het woord recht Onderwerp “recht” is niet precies afgebakend Objectief en subjectief recht Is kerkelijk recht, sportrecht, volkerenrecht wel recht Niet alleen : “library law” maar ook “law in action” 4-4-2017

Beperkingen van de klassieke juridische methode Gebruikt alleen gepubliceerde rechtsbronnen Criterium van publicatie niet in vraag gesteld Grootste deel van de rechtspraak of juridische nota’s worden dus niet gebruikt Beschrijft meestal alleen “hoe” het recht is (sta-tische) en hoogstens hoe het technisch kan verbeterd worden … niet waarom het recht zo is en hoe het kan of moet veranderd worden Bibliotheken staan vol met conservatief recht, weinig met emancipatoir recht 4-4-2017

Moeilijkheden van het vak rechtsgeschiedenis Er wordt verondersteld dat alle bronnen gebruikt … en indien men dat niet doet, moet men dit kunnen verantwoorden Heeft oog voor het statische maar vooral voor het dynamische in het recht Moet niet alleen een antwoord bieden op de “hoe-vragen” (analytische), maar ook op de “waarom-vragen” (synthetische) Veronderstelt kennis van de grote historische theo-rieën (bijv. de rationalistische theorieën, machtstheo-rieën, civilisatietheorieën) zonder ze slaafs te volgen Geschiedenis is nooit af ! 4-4-2017

Nut van de rechtsgeschiedenis Louter als kennisvak : L’art pour l’art  Propedeuse in de opleiding rechten  Politiek-pedagogisch : het trekken van lessen uit het verleden  Middel tot emancipatie  4-4-2017

L’art pour l’art Opstapeling van (plezante) “faits divers”, zoals Het roken van gedode lijken bij de Friezen De ‘traditio’ bij de Germanen De maritale macht in Aardenburg De schadevergoeding bij defloratie in de vroege middeleeuwen Kan nuttig zijn om het causeriegehalte van het historische verhaal te doen stijgen … maar is geen doel op zichzelf 4-4-2017

Propedeuse Aanleren van juridische begrippen :  zoek zelf een voorbeeld in de cursus Aanleren van de klassieke juridische redeneringen A contrario :  idem Naar analogie :  idem A fortiori :  idem Relativerende functie : Het kan ook anders (rechtsvergelijking in de diepte):  idem Er is niets nieuw onder de zon:  idem Vertrouwen voor de toekomst Aandacht voor de dynamische functie van het recht : recht is beweging :  idem Besef van de conservatieve of emancipatorische wer-king van het recht :  idem

Politiek-pedagogisch Sluit aan bij het laatste punt : leren van de fouten uit het verleden Gevaar voor indoctrinatie : misbruik van de geschiedenis om zich in het heden te handhaven … of een positie te veroveren 4-4-2017

Emancipatoir Bewuste keuze om geschiedenis alleen te gebrui-ken om bepaalde groepen in de maatschappij (arbeiders, vrouwen, zwarten, Vlamingen, vreem-delingen) te emanciperen Voorbeelden van deze (marxistische) machts-theorieën Invoeren van de gevangenisstraf Waarom beletsels van bloed- en aanverwantschap: zie verder Het ontstaan van de huwelijksgemeenschap: zie verder