De Nag Hammadi geschriften 28 augustus Drents Museum, Assen Lautaro Roig Lanzillotta Rijksuniversiteit Groningen

Plan van de lezing Wat zijn de Nag Hammadi geschriften? Wat de Nag Hammadi geschriften niet zijn Wat de Nag Hammadi geschriften wel zijn De ontdekking van Nag Hammadi Beschrijving van de collectie van Nag Hammadi Karakter en belang van de Nag Hammadi geschriften

1. Wat zijn de Nag Hammadi geschriften?

Wat de geschriften niet zijn Nag Hammadi geschriften en Dode zee rollen vaak door elkaar gehaald Ze zijn echter totaal verschillende teksten Ze verschillen van elkaar qua oorsprong, datering, taal, formaat, inhoud, doel, karakter

Verschillen Nag Hammadi geschriften Dode Zee rollen Christelijk In het Koptisch geschreven Codex formaat Gedateerd tussen II-III e. n.C. Gevonden in een enkel kruik Joods In het Hebreeuws, Aramees en Grieks Rol formaat Geschreven tussen 250 v.C. - 50 n.C. Gevonden in verschillende grotten

Overeenkomsten Nag Hammadi geschriften Dode Zee rollen Vondst in de jaren 40 Materiaal: papyrus Heterodoxie Nieuwe licht op het vroege christendom Moeizame publicatie proces Vondst in de jaren 40 Materiaal: voornamelijk papyrus Heterodoxie Nieuwe licht op het vroege Jodendom Moeizame publicatie proces

Een polemische uitspraak van G. Quispel: ‘De boeken van Nag Hammadi zijn veel belangrijker dan de rollen van de Dode Zee. Die vertellen iets over een secte van de Essenen, die heel anders dachten dan de latere rabbi’s. Maar de codices van Nag Hammadi bevatten onthullingen over het Christendom´…

… ‘Daar is het Evangelie van Thomas, 114 spreuken toegeschreven aan Jezus. De oudste laag bevat overleveringen van de oergemeente in Jeruzalem (c. 40 na Christus). Dat is de oudste bron aangaande Jezus die we hebben’. G. Quispel, ‘Woord vooraf’, in J. Slavenburg en W.G. Glaudemans, Nag Hammadi geschriften (Deventer, 2004) 11.

Wat de Nag Hammadi geschriften wel zijn Collectie christelijke teksten van heterodoxe aard Andere vorm van christendom Belangrijke bronnen die nieuwe licht werpen: Op het karakter van het vroege christendom Veelvormigheid i.p.v. eentonigheid Op de geschiedenis van het christendom Orthodoxie: een late ontwikkeling Op de uitwisseling tussen het christendom en andere religieuze en filosofische groeperingen Christenen: mensen uit hun tijd

2. De ontdekking van Nag Hammadi

Nag Hammadi vondst

Moderne reconstructies

Evangelie van Thomas (NHC II,2)

Wanneer?: Oorspronkelijk onduidelijkheid over de datum: 1945, 1946 of 1947? J.M. Robinson dateert de ontdekking met zekerheid in December 1945 J.M. Robinson, “From the Cliff to Cairo. The Story of the Discoverers and the Middlemen of the Nag Hammadi Codices”, Colloque international sur les textes de Nag Hammadi (Leuven, 1981) 21-58.

Waar?: vlakbij Nag Hammadi, Egypte

Nag Hammadi

Jabal-al-Tarif-massief

Voet van de Jabal-al-Tarif-massief

Wie? ‘Rond zes uur ´s morgens, toen ik aan het werk ging vond ik plotseling deze kruik…eerst was ik een beetje bang, omdat er wel eens wat in zou kunnen zitten –een jinn, een boze geest. Ik was alleen toen ik de kruik kapot sloeg… (en ontdekte) dat er een boek met verhalen in zat’. Muhammad Ali-Khalifah Al-Sammam

Wat?: Een kruik zoals deze Twee kruiken van de Basilica van St. Pachomius

Wat zat erin? Oorspronkelijk 15 mss?: Muhammad Ali-Khalifah Al-Sammam met zijn moeder

Wat zat erin? Oorspronkelijk 15 mss?: Traditioneel buitenoven

Wat zat erin? Oorspronkelijk 15 mss?: Een “paar” worden verbrand Misschien 2/3 mss gaan verloren

De eerste jaren na de ontdekking Codex III: 4 oktober 1946 het Departement van Antiquiteiten plaatst het in het Coptic Museum in Caïro Codex XII: half verbrand, half verkocht aan buren van Ali Codex I: Jung codex, gekocht door G. Quispel en de Jung Foundation Codex ???: door een antiquiteiten handelaar in Caïro verkocht De rest van mss aan Phocion J. Tano verkocht Ze worden genationaliseerd: De collectie komt uiteindelijk in het Coptic Museum te zitten

Moeizame proces van uitgave J. Doresse krijgt van Togo Mina acces tot Cod. III Plannen om een Franse vertaling te maken 1949: overlijden van T. Mina; plannen gaan niet door

Uitgave van de eerste teksten 1956-1959: uitgave van het Evangelie van Thomas voorbereid A. Guillaumont et al., The Gospel according to Thomas (Leiden: Brill, 1959) editio princeps

Pahor Labib (van 1951 tot 1965 dir Pahor Labib (van 1951 tot 1965 dir. Coptic Museum) overweegt een algemene editie van de codices door A. Böhlig en M. Krause

Unesco facsimile editie 1956-1975: geleidelijke publicatie van Jung Codex 1970: Plannen voor de Unesco Facsimile edition 1977: uitgave van The Nag Hammadi Library in English 1972-1984: uitgave door Unesco, 12 facsimile banden

3. Beschrijving van de collectie van Nag Hammadi

Collectie manuscripten 12 papyrus codices: boekformaat 8 papyrus pagina’s uit een 13de manuscript Gebruikt voor de kaft van codex VI 51 tractaten, waarvan 45 verschillende werken

Boeken in de Oudheid: formaat Rol of volumen Oneconomisch Alleen aan een zijde gebruikt Minder schrijfoppervlak a.g.v. marges en colema Meerdere rollen voor een boek nodig Moeilijk gebruik Rollen en uitrollen Makkelijk breekbaar Meerdere rollen voor een boek Moeilijk om te lezen

Volumen of ‘rol’

British Museum. Papyrus 1532, CLA 2, num. 208, epitome Titus Livius P.Oxy 2075

Papyrus Voor het productieprocess, zie http://www.lib.umich.edu/papyrus_making/lg_peeled.html

Codex of boek Voordelen Economisch Makkelijker gebruik Meer oppervlak ter beschikking Aan beide zijden Geen colema, direct gebonden Meer tekst in een codex Makkelijker gebruik Breekt minder makkelijk Meerdere teksten in een boek Teksten makkelijker te vinden Makkelijker om mee te nemen en archiveren

Codex of boekformaat Caudex of codex ‘houtblok’ Oorspronkelijk aan elkaar verbonden wastafels Met houten randen/frame Samengebonden met touwen Reconstructie van een codex

Voorbeelden uit Pompei: codex en papyrusrol detail Terentius Neo en zijn vrouw, Pompei, Naples, National Museum, 9058

Nag Hammadi Bibliotheek Nag Hammadi collectie: 12 papyrus codices Begraven in de 4e eeuw, waarschijnlijk na 367 CE Bevat 51 geschriften in het Koptisch

Koptische alfabet: Griekse alfabet demotische tekens

Nag Hammadi Bibliotheek Nag Hammadi collectie: 12 papyrus codices Begraven in de 4e eeuw, waarschijnlijk na 367 CE Bevat 51 geschriften in het Koptisch Terminus ante quem: medio 4e eeuw Datum: kartonnage brieven en documenten

Nag Hammadi Codices: Kartonnage

Nag Hammadi Bibliotheek Nag Hammadi collectie: 12 papyrus codices Begraven in de 4e eeuw, waarschijnlijk na 367 CE Bevat 51 geschriften in het Koptisch Terminus ante quem: medio 4e eeuw Datum: kartonnage brieven en documenten De teksten oorspronkelijk in het 2e eeuw in het Grieks geschreven

Evangelie van Thomas (NHC II,2) Begin van het Evangelie van Thomas (NHC II,2) Bladzijde van Oxyrhynchus Papyrus 1. Evangelie van Thomas. Het bevat uitspraken 26-30 plus 77b, 31-33. In het Grieks; laat II/III n.C.

4. Karakter en belang van de Nag Hammadi geschriften

Nag Hammadi geschriften De meeste teksten: nieuwe composities door christenen Filosofische teksten: fragment uit Plato’s Staat 588a-589b (NHC VI,5) Teksten uit de Corpus Hermeticum: Asclepius 21-29 (NHC VI,8)

Gnostisch-christelijke teksten Ze geven ons inzicht in een bijzondere type christendom Met een negatieve visie van wereld: antikosmische dualisme Met een negatieve visie van het lichaam: antisomatische dualisme Alleen de geest is goddelijk en eeuwig, maar het zit gebonden in een materiële gevangenis

Gevallen conditie van de mens Sommige teksten schrijven het aan een kwaadaardige demiurg of schepper God toe

Vertolking van de Gnosis (NHC XI,1) 6.30-35: “…aangezien hij ons naar beneden [gebracht heeft], en ons in netten van vlees gebonden heeft. Aangezien het lichaam een tijdelijk verblijfplaats is, die de krachten en machten als een woonplaats hebben, verviel de mens daarbinnen, na gevangen te zijn in het vormsel, tot lijden”

Theologische dualisme Allerhoogste, transcendente God, vader van de onsterfelijk geslacht Lagere, arrogante en kwaadaardige schepper God, die de menselijke ziel en lichaam schept als gevangenis voor de goddelijk vonk (scintilla animae)

Gevallen conditie van de mens Sommige teksten schrijven het aan een kwaadaardige demiurg of schepper god Andere teksten leggen het uit als gevolg van een proces van verval

Drievoudige Verhandeling (NHC I, 5) 77.17-25 “want hij (de Logos) kon het niet verdragen het licht te aanschouwen, maar richtte zijn blik naar de afgrond, en twijfel overviel hem. Daardoor ontstond een uiterst pijnlijke verdeeldheid in hem en een afwending. Uit deze twijfel en verdeeldheid ontstond het vergeten en de onwetendheid over zichzelf en dat wat is”

Evangelie der Waarheid (NHC I,3) 17.10-17 “…onwetendheid omtrent de Vader bracht angst en vrees teweeg en de angst verdichtte zich tot een mist, zodat niemand kon zien. Hierdoor werd de dwaling eigenmachtig, zij bracht in leegte haar materie tot stand, zonder kennis van de waarheid; zij maakte een schepping die in kracht en schoonheid de waarheid moest vervangen”

Gnosis Gnosis, uit het Grieks ´kennis´ stelt men in staat om zichzelf uit de gevangenis te bevrijden De enige middel om verlossing te bereiken Maar de mens heeft zijn goddelijke natuur vergeten en is verdwaald in de wereld De barmhartige hoogste God grijpt in: hij stuurt een verlosser/verkondiger naar de mensen toe

Authentieke Leer (NHC VI,3) 26.8-26 “Maar omdat de Vader zijn rijkdom en majesteit wilde openbaren, plaatse hij deze grote strijd in deze wereld, met de wens dat de strijdende partijen zouden worden onthuld en dat ieder die strijd levert díe zaken verzaakt die (eigenmachtig) tot bestaan gekomen waren en die ze dankzij een verheven en onbevattelijke kennis verachten en dat zij zouden ontvluchten naar Hem-die-Is”

Authentieke Leer (NHC VI,3) 26.26-27.1 “En degenen die ons bestrijden zijn onze tegenstanders. Hij wil dat wij in de strijd die wij leveren, hun onwetendheid zullen overwinnen met onze kennis, omdat wij de Ondorgrondelijke, uit wie wij voortgekomen zijn, van aanvang af reeds kennen. In deze wereld bezitten wij niets, opdat niet de macht van de wereld ... ons zou ophouden in de hemelse sferen, waarin de universele dood vertoeft...”

Goddelijke regio Structuur van de Kosmos volgens de Ophiten Diagram (Origenes, Con.Cels. 6.24-38) Astraal gebied Aarde

Verband kosmologie - antropologie Transcendente gebied: God Intellect, geest, logos Astraal gebied: machten Ziel Ondermaanse regio: mens Lichaam

De verlosser(s) Jezus speelt een belangrijke rol als verlosser Niet door zijn leiden en dood (Paulijnse christ.) Maar door een verlossing “van binnen uit” (Slavenburg) Als wijsheidsleraar maakt Jezus zijn volgelingen bewust van hun goddelijke afkomst

Evangelie van Thomas (NHC II,2) prol.-1 “Dit zijn de geheime woorden die de levende Jezus sprak en die Didymus Judas Thomas opschreef. En hij zei: Ieder die de betekenis van deze woorden vindt, zal de dood niet smaken”

Andere verlossers Seth: Openbaring van Adam (NHC V,5) Eerste Gedachte: Drievormige Eerste Gedachte (NHC XIII,1) Vrouwelijke Spirituele Principe (door de slang): Het Wezen van de Machten (NHC II,4) 89.31-90.12 Slang (“Instructeur”): Oorsprong van de Wereld (NHC II,5) 118.24-119.6 Epinoia (Reflectie van het licht) in de vorm van een adelaar: Geheime Boek van Johannes (BG) 60.19–61.7

Twee christendoms Orthodoxe christendom Gnostische christendom Een God De wereld is goed Mens gevallen door zonde Verlossing door Jezus’ dood De mens is een eenheid Twee Goden De wereld is slecht Mens gevallen door een fout/ de demiurg Verlossing door kennis De mens bestaat uit drie delen, alleen de geest eeuwig

Aanvullende informatie Zie: Nag Hammadi archive: Claremont colleges digital library http://ccdl.libraries.claremont.edu/cdm/landingpage/collection/nha Gnosis Archive: http://gnosis.org/welcome.html