Ontwerpgericht onderzoek in het HBO: onderzoeken door te adviseren KWALON Conferentie ‘Kwalitatief onderzoek in het hoger onderwijs: lessen leren van elkaar’ 13 december 2012 Daan Andriessen Hogeschool Inholland

Formele definitie van onderzoek ‘Onderzoek is een doelbewust en methodisch zoeken naar nieuwe kennis in de vorm van antwoorden op tevoren gestelde vragen volgens een tevoren opgesteld plan’ (Verschuren, 1994).

Onderzoek op HBO bachelor niveau? Master & PhD Nieuwe kennis= nieuw voor de wereld met bredere geldigheid dan het individuele geval of Nieuwe kennis= nieuw voor de opdrachtgever en relevant voor het individuele geval HBO Bachelor

Oké, maar dat doen we toch al jaren. Wat is het verschil met bv Oké, maar dat doen we toch al jaren? Wat is het verschil met bv. projectmanagement?

De handelingscyclus bij praktijkgerichte vraagstukken VOORSTEL VOOR OP BASIS VAN DIAGNOSE ONTWERP IMPLEMENTA-TIE EVALUATIE Gebaseerd op:Strien, P.J. van (1986) Praktijk als wetenschap. Methodologie van het sociaal-wetenschappelijk handelen. Assen: Van Gorcum, 1986

6 1 5 4 2 3 De onderzoekscyclus Rapportage & Doelstelling Presentatie Doelstelling Probleemstelling Deelvragen 1e deel literatuur-studie Conclusies & Aanbevelingen 6 1 5 4 2 3 Onderzoeksplan: Strategie Methodologie Tijdsplanning Data analyse Data verzameling (waaronder nadere literatuurstudie) = Plan van Aanpak

Onderzoek in HBO = handelingscyclus plus onderzoekscyclus (Leen, 2011) De HBO student als probleemoplosser die zijn handelen onderbouwt VOORSTEL VOOR OP BASIS VAN DIAGNOSE ONTWERP IMPLEMENTA-TIE EVALUATIE 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 Onderzoekscyclus Onderzoekscyclus Onderzoekscyclus Onderzoekscyclus Leen, Jan (2011) Mondelinge communicatie

Veel voorkomende combinaties (1) Hoe kan … verbeterd worden? (functie: ontwerpen) OP BASIS VAN DIAGNOSE ONTWERP VOORSTEL VOOR 1 2 3 4 5 6 Onderzoekscyclus

Veel voorkomende combinaties (2) Wat is het effect van … (functie: evalueren) OP BASIS VAN IMPLEMENTA-TIE EVALUATIE 1 2 3 4 5 6 Onderzoekscyclus

Veel voorkomende combinaties (3) Hoe goed is plan …? (functie: evalueren) OP BASIS VAN ONTWERP IMPLEMENTA-TIE EVALUATIE 1 2 3 4 5 6 Onderzoekscyclus

Veel voorkomende combinaties (4) Hoe kan … verbeterd worden en wat zijn daarvan de effecten? (functie: ontwerpen & evalueren) OP BASIS VAN OP BASIS VAN DIAGNOSE ONTWERP IMPLEMENTA-TIE EVALUATIE VOORSTEL VOOR 1 2 3 4 5 6 Onderzoekscyclus

Verheldering van mijn begrippen (1) Tijmstra & Boeije (2011): Fundamenteel onderzoek: Oplossing van kennisproblemen Empirische cyclus Praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek: Onderzoek naar de ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van oplossingen voor praktijkproblemen Besluitvormingscyclus en empirische cyclus

Van veldprobleem naar onderzoeksvraag Kennis-probleem Onderzoeks-vraag Veldprobleem = het probleem in de praktijk (vaak gegeven door opdrachtgever) Veldprobleem oplossen vereist: Mensen & Middelen Tijd & Gelegenheid Kennis Onderzoek richt zich alleen op het aanleveren van (een deel van) de kennis Kennisprobleem = het gat tussen de bestaande en de benodigde kennis om het probleem (deels) op te lossen

Verheldering van mijn begrippen (2) Andriessen (2011) Fundamenteel onderzoek: Richt zich op vragen die voortkomen uit gaten in de theorie Empirische cyclus Praktijkgericht onderzoek: Richt zich op kennisproblemen die voortkomen uit veldproblemen Onderzoekscyclus die regulatieve cyclus ondersteunt

Ontwerpgericht onderzoek als benadering Gebaseerd op het werk van Van Aken (1994,1996, 2004, 2005) Actieve community van (ex) promovendi sinds 2006 Handboek Ontwerpgericht Wetenschappelijk Onderzoek (Van Aken & Andriessen red., 2011) www.dsrg.nl

Ontwerpkennis als aanvulling op beperkingen verklarende kennis Het een wordt mogelijk veroorzaakt door het ander (causaal) Doorvoor is een statistische waarschijnlijkheid Omstandigheden waaronder dit waar is worden zelden onderzocht Onafhankelijke variabele is vaak niet direct beïnvloedbaar Ontwerp kennis Het ene heeft als doel het andere te veroorzaken (finaal) Vanwege “mechanismen” (die niet altijd optreden) Omstandigheden waaronder dit waar is zijn de kern van het onderzoek Onafhankelijke variabele is een handeling

KENNISSTROOM PRAKTIJKSTROOM KENNIS MOBILISEREN KENNIS ONTWIKKELEN Casus 1 casus is geen casus Meerdere casussen nodig om deze vragen te beantwoorden en tegelijkertijd plausibele, rivaliserende verklaringen voor het succes en falen te achterhalen. Dit heeft ook gevolgen voor de financiering van dit onderzoek want: Succes is niet gegarandeerd (v.b. van bedrijf dat onderdelen voor vrachtwagens maakt waar ik uit ben geschopt halverwege een test om een kennisplan te maken) – meeste van geleerd over omstandigheden waaronder zoiets succesvol kan zijn Geen klant wil betalen voor generieke praktijktheorie, wel mogelijk voor individuele oplossing. Wie betaalt het werk in de kennisstroom? Basisfinanciering noodzakelijk. Wouter Bos ziet het verkeert als hij zegt dat lectoraten door opdrachtonderzoek moeten worden gefinancierd. PROBLEMEN OPLOSSEN LEREN

KENNISSTROOM PRAKTIJKSTROOM Praktijksituatie Casus 1 Praktijksituatie Gevolgen hiervan zijn groot: Specifieke aanpak van HBO onderzoek: altijd een praktijkstroom en een kennisstroom (ook nog een competentiestroom) Kennisstroom start met een onderzoeksagenda en een kennisvraag (hoe vraag) op basis van reeds beschikbare theorie (b.v.Hoe kunnen CoP’s succesvol levend worden gehouden?) . Vanwege het primaat van het ontwikkelen van nieuwe praktijkkennis geldt dus niet: u vraagt wij draaien. Het lectoraat bepaalt welke praktijkkennis ontwikkeld gaat worden en zoekt daar casussen bij. In kennisstroom wordt generieke oplossing ontwikkeld. (b.v. methode voor succesvol inzetten van Community of Practice als middel tot kennisdelen en professionalisering) Selectie van praktijkproblemen Daarna wordt een casus gezocht waar een probleem speelt waarvoor de oplossing een oplossing kan zijn (b.v. een grote bank). Maar diagnose is belangrijk! Daarvoor is helaas altijd een bepaalde bril nodig en die komt uit de theorie (hoe goed wordt bij deze bank kennis gedeeld) De generieke oplossing wordt specifiek gemaakt (b.v. deelnemers blijken minder tijd te hebben, ICT biedt andere functionaliteit) Specifieke oplossing wordt geïmplementeerd en geëvalueerd en geleerde lessen worden expliciet gemaakt. Mogelijkerwijs was de diagnose verkeerd en moet je opnieuw beginnen Kennis mobiliseren en ontwikkelen Bij het maken van het ontwerp ga je uit van wat we al weten (zowel verklarende als praktijktheorie). Zoveel mogelijk gebruik maken van al bekende ‘genererende mechanismen’) (b.v. techniek van de dialoog in CoP) Na de casus stel je vast wat geleerd is over: Wat werkt wel en wat niet Wanneer werkt het wel en niet> Waarom werkt het wel en niet (genererende mechanismen = verklaringen verbeteren) Bijdrage aan verklarende theorievorming!

KENNISSTROOM PRAKTIJKSTROOM 1.THEORIE 2.ONDERZOEKS-AGENDA Theoretisch kader 2.ONDERZOEKS-AGENDA Kennis-probleem PRAKTIJKSTROOM Casus 1 Praktijksituatie 4.DIAGNOSE Praktijk-probleem Gevolgen hiervan zijn groot: Specifieke aanpak van HBO onderzoek: altijd een praktijkstroom en een kennisstroom (ook nog een competentiestroom) Kennisstroom start met een onderzoeksagenda en een kennisvraag (hoe vraag) op basis van reeds beschikbare theorie (b.v.Hoe kunnen CoP’s succesvol levend worden gehouden?) . Vanwege het primaat van het ontwikkelen van nieuwe praktijkkennis geldt dus niet: u vraagt wij draaien. Het lectoraat bepaalt welke praktijkkennis ontwikkeld gaat worden en zoekt daar casussen bij. In kennisstroom wordt generieke oplossing ontwikkeld. (b.v. methode voor succesvol inzetten van Community of Practice als middel tot kennisdelen en professionalisering) Selectie van praktijkproblemen Daarna wordt een casus gezocht waar een probleem speelt waarvoor de oplossing een oplossing kan zijn (b.v. een grote bank). Maar diagnose is belangrijk! Daarvoor is helaas altijd een bepaalde bril nodig en die komt uit de theorie (hoe goed wordt bij deze bank kennis gedeeld) De generieke oplossing wordt specifiek gemaakt (b.v. deelnemers blijken minder tijd te hebben, ICT biedt andere functionaliteit) Specifieke oplossing wordt geïmplementeerd en geëvalueerd en geleerde lessen worden expliciet gemaakt. Mogelijkerwijs was de diagnose verkeerd en moet je opnieuw beginnen Kennis mobiliseren en ontwikkelen Bij het maken van het ontwerp ga je uit van wat we al weten (zowel verklarende als praktijktheorie). Zoveel mogelijk gebruik maken van al bekende ‘genererende mechanismen’) (b.v. techniek van de dialoog in CoP) Na de casus stel je vast wat geleerd is over: Wat werkt wel en wat niet Wanneer werkt het wel en niet> Waarom werkt het wel en niet (genererende mechanismen = verklaringen verbeteren) Bijdrage aan verklarende theorievorming!

KENNISSTROOM PRAKTIJKSTROOM 1.THEORIE 2.ONDERZOEKS-AGENDA Theoretisch kader 2.ONDERZOEKS-AGENDA Kennis-probleem 3. (HER) ONTWERPEN Concept oplossing PRAKTIJKSTROOM Casus 1 Praktijksituatie 4.DIAGNOSE Praktijk-probleem Gevolgen hiervan zijn groot: Specifieke aanpak van HBO onderzoek: altijd een praktijkstroom en een kennisstroom (ook nog een competentiestroom) Kennisstroom start met een onderzoeksagenda en een kennisvraag (hoe vraag) op basis van reeds beschikbare theorie (b.v.Hoe kunnen CoP’s succesvol levend worden gehouden?) . Vanwege het primaat van het ontwikkelen van nieuwe praktijkkennis geldt dus niet: u vraagt wij draaien. Het lectoraat bepaalt welke praktijkkennis ontwikkeld gaat worden en zoekt daar casussen bij. In kennisstroom wordt generieke oplossing ontwikkeld. (b.v. methode voor succesvol inzetten van Community of Practice als middel tot kennisdelen en professionalisering) Selectie van praktijkproblemen Daarna wordt een casus gezocht waar een probleem speelt waarvoor de oplossing een oplossing kan zijn (b.v. een grote bank). Maar diagnose is belangrijk! Daarvoor is helaas altijd een bepaalde bril nodig en die komt uit de theorie (hoe goed wordt bij deze bank kennis gedeeld) De generieke oplossing wordt specifiek gemaakt (b.v. deelnemers blijken minder tijd te hebben, ICT biedt andere functionaliteit) Specifieke oplossing wordt geïmplementeerd en geëvalueerd en geleerde lessen worden expliciet gemaakt. Mogelijkerwijs was de diagnose verkeerd en moet je opnieuw beginnen Kennis mobiliseren en ontwikkelen Bij het maken van het ontwerp ga je uit van wat we al weten (zowel verklarende als praktijktheorie). Zoveel mogelijk gebruik maken van al bekende ‘genererende mechanismen’) (b.v. techniek van de dialoog in CoP) Na de casus stel je vast wat geleerd is over: Wat werkt wel en wat niet Wanneer werkt het wel en niet> Waarom werkt het wel en niet (genererende mechanismen = verklaringen verbeteren) Bijdrage aan verklarende theorievorming!

KENNISSTROOM PRAKTIJKSTROOM 1.THEORIE 2.ONDERZOEKS-AGENDA Theoretisch kader 2.ONDERZOEKS-AGENDA Kennis-probleem 3. (HER) ONTWERPEN Concept oplossing 9.REFLECTIE Successen & verbeteringen 5.ACTIE PLANNING Specifieke oplossing PRAKTIJKSTROOM Casus 1 Praktijksituatie 4.DIAGNOSE Praktijk-probleem Gevolgen hiervan zijn groot: Specifieke aanpak van HBO onderzoek: altijd een praktijkstroom en een kennisstroom (ook nog een competentiestroom) Kennisstroom start met een onderzoeksagenda en een kennisvraag (hoe vraag) op basis van reeds beschikbare theorie (b.v.Hoe kunnen CoP’s succesvol levend worden gehouden?) . Vanwege het primaat van het ontwikkelen van nieuwe praktijkkennis geldt dus niet: u vraagt wij draaien. Het lectoraat bepaalt welke praktijkkennis ontwikkeld gaat worden en zoekt daar casussen bij. In kennisstroom wordt generieke oplossing ontwikkeld. (b.v. methode voor succesvol inzetten van Community of Practice als middel tot kennisdelen en professionalisering) Selectie van praktijkproblemen Daarna wordt een casus gezocht waar een probleem speelt waarvoor de oplossing een oplossing kan zijn (b.v. een grote bank). Maar diagnose is belangrijk! Daarvoor is helaas altijd een bepaalde bril nodig en die komt uit de theorie (hoe goed wordt bij deze bank kennis gedeeld) De generieke oplossing wordt specifiek gemaakt (b.v. deelnemers blijken minder tijd te hebben, ICT biedt andere functionaliteit) Specifieke oplossing wordt geïmplementeerd en geëvalueerd en geleerde lessen worden expliciet gemaakt. Mogelijkerwijs was de diagnose verkeerd en moet je opnieuw beginnen Kennis mobiliseren en ontwikkelen Bij het maken van het ontwerp ga je uit van wat we al weten (zowel verklarende als praktijktheorie). Zoveel mogelijk gebruik maken van al bekende ‘genererende mechanismen’) (b.v. techniek van de dialoog in CoP) Na de casus stel je vast wat geleerd is over: Wat werkt wel en wat niet Wanneer werkt het wel en niet> Waarom werkt het wel en niet (genererende mechanismen = verklaringen verbeteren) Bijdrage aan verklarende theorievorming! 8.VASTSTELLEN VAN LEREN Bevindingen 6.IMPLEMEN-TATIE Vastgelegde ervaringen 7.EVALUATIE Effecten van acties

KENNISSTROOM PRAKTIJKSTROOM 1.THEORIE 2.ONDERZOEKS-AGENDA Theoretisch kader 2.ONDERZOEKS-AGENDA Kennis-probleem 3. (HER) ONTWERPEN Concept oplossing 9.REFLECTIE Successen & verbeteringen 10.KENNIS ONTWIKKELING Ontwerpkennis 5.ACTIE PLANNING Specifieke oplossing PRAKTIJKSTROOM Casus n Casus 2 Casus 1 Agenda van de opdrachtgever 4.DIAGNOSE Praktijk-probleem Gevolgen hiervan zijn groot: Specifieke aanpak van HBO onderzoek: altijd een praktijkstroom en een kennisstroom (ook nog een competentiestroom) Kennisstroom start met een onderzoeksagenda en een kennisvraag (hoe vraag) op basis van reeds beschikbare theorie (b.v.Hoe kunnen CoP’s succesvol levend worden gehouden?) . Vanwege het primaat van het ontwikkelen van nieuwe praktijkkennis geldt dus niet: u vraagt wij draaien. Het lectoraat bepaalt welke praktijkkennis ontwikkeld gaat worden en zoekt daar casussen bij. In kennisstroom wordt generieke oplossing ontwikkeld. (b.v. methode voor succesvol inzetten van Community of Practice als middel tot kennisdelen en professionalisering) Selectie van praktijkproblemen Daarna wordt een casus gezocht waar een probleem speelt waarvoor de oplossing een oplossing kan zijn (b.v. een grote bank). Maar diagnose is belangrijk! Daarvoor is helaas altijd een bepaalde bril nodig en die komt uit de theorie (hoe goed wordt bij deze bank kennis gedeeld) De generieke oplossing wordt specifiek gemaakt (b.v. deelnemers blijken minder tijd te hebben, ICT biedt andere functionaliteit) Specifieke oplossing wordt geïmplementeerd en geëvalueerd en geleerde lessen worden expliciet gemaakt. Mogelijkerwijs was de diagnose verkeerd en moet je opnieuw beginnen Kennis mobiliseren en ontwikkelen Bij het maken van het ontwerp ga je uit van wat we al weten (zowel verklarende als praktijktheorie). Zoveel mogelijk gebruik maken van al bekende ‘genererende mechanismen’) (b.v. techniek van de dialoog in CoP) Na de casus stel je vast wat geleerd is over: Wat werkt wel en wat niet Wanneer werkt het wel en niet> Waarom werkt het wel en niet (genererende mechanismen = verklaringen verbeteren) Bijdrage aan verklarende theorievorming! 8.VASTSTELLEN VAN LEREN Bevindingen 6.IMPLEMEN-TATIE Vastgelegde ervaringen 7.EVALUATIE Effecten van acties

Verklarend en ontwerpend onderzoek vullen elkaar aan Concepten probleem-definitie Oplossings-richtingen Te verklaren oplossingen Verklaringen voor het probleem Verklaringen voor de oplossing Toepassings-domein van theorie Meetinstru-menten voor effectmeting Ontbrekende variabelen

Ontwerponderzoek levert ontwerpstellingen “Als je O wilt bereiken in situatie C doe dan zoiets als I want dat zet M in gang” CIMO logica (Denyer et al., 2008): Context Interventie Mechanisme Outcome

www.dsrg.nl