Life designing: Een nieuw paradigma voor loopbaanontwikkeling Antwerpen, 26 januari, 2010 Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck, Vrije Universiteit Brussel Life designing: Een nieuw paradigma voor loopbaanontwikkeling

Huidige praktijk in scholen (1) Steunt op Matching (Parsons, 1908) en P-E fit Holland (1959): Vocational Persoonlijkheidstheorie Dawis & Lofquist (1984): Werk aanpassingstheorie Levenslang ontwikkelen (Super, Gottfredson) Concepten uit sociale and cognitieve psychologie (Krumboltz, Lent et al., Peterson et al.) Eenheidsmodellen (Lent & Savickas, Patton & Mc Mahon) 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Huidige praktijk in scholen (2) Holland (1959) Zes persoonlijkheidstypes (RIASOC) Zes omgevingstypes Drieletter-code Persoonlijkheids en omgeving maximaal overeenkomen Dawis & Lofquist (1984) Individu met kenmerken en verwachtingen (needs, waarden en capaciteiten) Werkomgeving met verwachtingen en bekrachtiging Mate waarin werkomgeving de persoonskenmerken parallel lopen bepalen aanpassing en tevredenheid 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Huidige praktijk in scholen (3) Gestructureerd rond 3 componenten zelf-exploratie (zelf-kennis) omgevingsexploratie beslissen Verdere uitwerkingen van dit model Opsplitsen en verfijnen naar ontwikkelingsstadia, -fasen en –taken 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Huidige praktijk in scholen (4) Gaat uit van “DE goede” beslissing Een goede beslissing slechts mogelijk als Alle stadia werden doorlopen en alle taken uitgevoerd In een specifieke volgorde De vooruitgang in de eerste fase bepaalt de vooruitgang in de volgende fase(n) (Erikson) Stadia en taken zijn gebonden aan specifieke momenten Hiërarchische en tijdsgebonden modellen Dit is het ladder model van de “modern” industriële maatschappij 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Waarom een nieuw paradigma? Evolutie Economische context Keuzebegeleiding Methoden en instrumenten 1950 -1970 Onbeperkte groei Person-Environment fit Tests en informatie 1970-1985 Diensten en IT-technologie Opvoeding en begeleiden Probleem oplossend en kiezen 1985-1995 Downsizing en werkloosheid Loopbaan ontwikkeling Employable skills 1995-2005 Globalisatie en permanente verandering Levenslang en –breed veranderen Intrapreneurship en coaching 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Geen mythes maar een nieuw paradigma Stabiliteit noch personen, noch beroepen en maatschappij Vaste loopbaanstadia worden bepaald door maatschappelijke en individuele noden individuele scripts Keuze van de cliënt frequente transities & complexe dynamiek Voorspelbaarheid Geen normatieve (objectieve) waarheid & multipele waarheden Dynamische exploratie en constructie van mogelijke “selfs” 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Life designing: een nieuw paradigma Verwevenheid tussen de levensdomeinen Niet meer spreken over loopbaanontwikkeling Spreken over “levenslooptrajecten” waarin “werk loopbaan” centraal staat of kan staan Centrale vraag wordt: “wat maak ik van mijn leven ?” Life designing is een continu individueel proces van zelf- en werkloopbaan constructie waarin alle levensrollen, ieder vanuit hun eigen complex ecosysteem, betrokken worden 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Life designing Steunt op 5 fundamentele verschuivingen Persoon in context plaatsen Een levenslang constructieproces Een niet-lineair proces Steunend op narratieve realiteit Proces van modeleren Benadrukt de permanente co-evolutie van het individu, de economie en de maatschappij (Guichard, 2008) 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Life designing: verschuivingen (1) Van traits naar context Objectieve P-E fit op basis van normatieve profielen Subjectieve “goed genoeg” fit die past in het complexe dynamische ecosysteem van de cliënt Van voorschrijven naar procesbegeleiding Loopbaan voorschrijven terwijl personen continu veranderen Een loopbaanpad wordt onvoorspelbaar Aandacht voor het ontwikkelen van strategieën “van hoe” iets te doen Efficiënte strategieën ontwikkelen mbt oplossen problemen, activiteiten plannen en life designing 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Life designing: verschuivingen (2) Van lineaire causaliteit naar niet-lineaire dynamiek Objectieve evaluaties bezitten slechts een middelmatige voorspellende waarde Sommige kenmerken blijven relatief stabiel maar niet vast Samen construeren van onderbouwde oplossingen via een iteratief proces Van wetenschappelijke feiten naar narratieve realiteit Wetenschapstaal vertaalt subjectieve feiten in objectieve waarheid Mensen zijn echter niet rationeel Interactie tussen persoon en omgeving leiden tot non-lineaire veranderingen en oorzaken Begeleiders zouden een iteratieve strategie moeten eigen maken Ze moeten het complexe design proces ondersteunen 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Life designing: verschuivingen (3) Van voorschrijven naar modeleren Het resultaat van een constructie is gebonden aan een complexe set van multiple afhankelijke variabelen Het project van de cliënt is individueel en niet gestandardiseerd De modellen moeten rekening houden met patronen van chaos en fuzzy sets 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Life designing interventies: model Werk met verhalen én activiteiten Minder aandacht voor tests en interpreteren van profielen Zes stappen Bepaal het probleem en de doelstellingen van de interventie Cliënt exploreert het huidige systeem of subjectieve self-identiteiten Samen nadenken over een herziening van het verhaal Situeer het gestelde probleem in het herziene verhaal en pas de subjectieve self-identiteiten aan Start activiteiten om de identiteiten te toetsen en de verwoording ervan te actualiseren Evalueer de kwaliteit van de interventie 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Een dynamisch keuzeontwikkelingsmodel (1) Een ontwikkelingsmodel steunende op een contextuele visie Ontwikkeling is een continue reeks mini-cycli binnen een maxi-cyclus (cf. Super et al., 1996, Savickas, 2002) 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Een dynamisch keuzeontwikkelingsmodel (2) Elke mini-cyclus omvat zes loopbaan-ontwikkelings “keuzeacties” (cf. Super, Tiedeman, Janssen) Sensibiliseren (SE) Exploreren ik (EI) Exploreren omgeving (EO) Exploreren relatie (ER) Kristalliseren (KR) Beslissen (BE) 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Een dynamisch keuzeontwikkelingsmodel (3) Samenhang tussen keuzeacties Geen hiërarchie in keuzeacties Een mini-cyclus start als de persoon de behoefte (h)erkent tot een keuze Een “goede” beslissing kan zonder alle keuzeacties te doorlopen Geen matching - geen P-E fit wel CONSTRUCTIE 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

SOHO pilootproject optimaliseren van de overgang van het secundair naar het hoger onderwijs. bevorderen competenties van school en leerlingen. 2002-2006 - regio Mechelen – 30-tal scholen (ASO-TSO-KSO – geen BSO) praktische uitwerking: SOHO coördinator 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Wetenschappelijke opvolging Team VUB (R. Van Esbroeck) en KULeuven (M. Lacante) 2 cohortes longitudinaal volgen FU1 = begin tweede graad FU2 = begin derde graad Ook referentie en controlegroepen Tot einde eerste jaar HO ( 2002-2007) 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Typologie van scholen: Startprofiel (1) Belang van SKB Lk en beleid globaal beperkt verschil 3 scholen sterk verschil tsn beide groepen (L vs. H) 9 scholen beide groepen H tot M 13 scholen beide groepen laag (M tot L) Overleg bij invoering SKB 7 scholen weinig overleg 9 scholen met verschillend oordeel qua overleg 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 20 20

Typologie van scholen: Startprofiel (2) Leerkrachten (N = 623) SKB onderdeel van takenpakket (77%) Minderheid (31%) neemt effectief deel aan SKB Weinig integratie SKB in vak (wel grote verschillen) Slechts één school opteert voor integratie in vak Lk voelen zich onvoldoende opgeleid Slechts in 3 scholen lk goed opgeleid 10 scholen lk zwak opgeleid SOHO-coördinator SOHOs voelen zich onvoldoende opgeleid Voor minder keuzeacties instaan dan leerkrachten 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 21 21

Typologie scholen: Ontwikkeling (1) Probleem: veel personeelswissels 17 scholen veranderen van type (op 29) Positiever worden tav SKB Minder positieve groep wordt kleiner 2006 = Beleid in 21 scholen positief tav SKB (14 in 2003) 2006 = Lk in 18 scholen positief tav SKB (14 in 2003) 2006 (norm 2003) = 15 scholen beide groepen positief (8 in 2003) 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 22 22

Typologie scholen: Ontwikkeling (2) Gemiddelde scores belang SKB stijgen bij lk en beleid Gemiddelde scores overleg stijgen enkel bij lk Overleg leidt tot positieve ontwikkeling Vooral lk moeten overleg percipiëren Hoog tot matig overleg (volgens lk én beleid) leidt tot positieve houding tav SKB bij alle actoren. 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 23

Ontwikkeling keuzeprofiel SO: invloed variabelen (1) Leeftijd Significante stijging over 4 jaar Grote individuele verschillen Stijging & daling gekoppeld aan aanwezigheid keuzeprobleem Grote toename tussen einde 5e en begin 6e jaar – rol maatschappelijke druk ? EI en BE reeds boven 3.00 bij start – rol interventies 1e graad? Geslacht Groot verschil naar geslacht Vanaf 3e jaar: meisjes hoger voor SE, EI en ER hoger (significant vanaf 5e jaar) 3e jaar tot begin 5e jaar: jongens hoger EO, KR en BE Vanaf 5e jaar meisjes op alles hoger dan jongens 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 24 24

Ontwikkeling keuzeprofiel SO: invloed variabelen (2) Onderwijsvorm Start 3e jaar: TSO-KSO hoger voor alle acties In de loop van de jaren verschil kleiner Einde 6e jaar: ASO hoger voor alle acties Studievertraging Verschil in ontwikkelingspatroon Gekoppeld aan geslacht en/of onderwijsvorm? Begin 3e jaar lln met “vertraging” iets hoger Lln “op tijd” inhalen en eind 6e jaar significant hoger voor SE, EO en KR 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 25 25

Ontwikkeling keuzeprofiel SO: invloed variabelen (3) Schooltype Indien beleid en lk positief SKB bij start (2003) Keuzeprofiel hoger Zeker in vergelijking met “beide minder” positief Indien school evolueert naar positief op einde project (2006) Profiel enkel hoger voor lln uit scholen waar “beide” actoren positief worden Als leerkrachten hoog belang en inzet vertonen dan hoger ontwikkelingsprofiel voor alle acties bij lln Zeker in vergelijking met beide minder positief Als één van beide positief dan gedeeltelijk hoger 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 26

Relatie keuzeprofiel en aanpassing HO Hoger ontwikkelingsprofiel einde SO hangt bij start HO samen met Meer tevreden met keuze Meer achter keuze staan Meer tevreden met gekozen instelling Studies meer zien als middel tot zelfontplooiing Hoger ontwikkelingsprofiel einde SO hangt in tweede helft eerste jaar HO samen met Studies beantwoorden meer aan verwachtingen - keuzezekerheid Academische performance (inzet) Meer tevreden over docenten - examenbeleid Betere sociale integratie Globaal meer positief 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Relatie met studieresultaten HO Keuzeontwikkelingsprofiel SO Drop outs Lagere score voor “Exploratie Ik” Lagere score voor “Relatie Ik - Omgeving” Lagere score voor “Beslissen” 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 28

Studieresultaten HO: FU1 (2007) en FU2 (2005) Lichtjes hoger slaagresultaat dan Vlaanderen (2 à 3%) Keuzevariabelen slechts 6 à 7 % unieke bijdrage tot variantie Regio Mechelen niet representatief Vlaanderen ! Hervormingen HO (FU1 vs FU2) ! FU1 en FU2 niet vergelijkbare groepen qua keuze HO ! Gesl. Niet Gesl. D.O. Totaal FU1 FU2 458 51,4% 565 55,3% 212 23,8% 224 21,9% 221 24,8% 234 22,9% 891 1023 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 29

Studieresultaten: FU1 (2007) en FU2 (2005) HO Gesl. Niet Gesl. D.O. Totaal Ongekend Universitair HO 2 cycli HO 1 cyclus 238 50,7% 245 51,7% 70 50,7% 93 69,9% 150 52,8% 227 54,6% 95 20,3% 107 22,6% 39 28,3% 14 10,5% 78 27,5% 103 24,8% 136 29% 122 25,7% 29 21% 26 19,5% 56 19,7% 86 20,7% 469 474 138 133 284 416 8 (1,7%) 24 4,8% 28 (16,9%) 64 (32,5%) 70 (19,8%) 120 (22,4%) 469 47% 498 40% 166 17% 197 16% 354 36% 536 44% 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 30

Conclusies (1) Aandacht voor keuzebegeleiding draagt bij tot veranderingen in de keuzebekwaamheid bij de leerlingen De veranderingen zijn gebonden aan de variabelen geslacht, onderwijsvorm, studievertraging en schooltype De transitie naar HO moet voorbereid worden vanaf begin 2e graad SO Als een project loopt dan veranderen co-actoren hun visie op SKB Meer positief Niet in alle scholen Co-actoren onderschrijven een effect van het project Bijdrage leerkrachten blijft beperkt Voelen zich niet voorbereid Volgen toch geen opleiding 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 31

Conclusies (2) Relatie keuzeprofiel einde SO - loopbaanindicatoren en studieresultaat HO Keuzerijpheid einde SO vertaalt zich in meer gunstige loopbaanindicatoren (start en midden) HO Keuzeprofiel einde SO en loopbaanindicatoren HO zijn gerelateerd aan studieresultaat einde eerste jaar HO Beter keuzeprofiel hangt samen met lichte toename slaagcijfers 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 32

Aanbevelingen: Instellingen SO (1) Positieve houding bij alle actoren ontwikkelen Directie en middenkader moeten SKB steunen Leerkrachten moeten bijscholen en activeren Stapsgewijze implementatie Specifieke aandachtspunten bij SKB programma Meer aandacht voor SKB in 3e en 5e jaar Verschillende aanpak naar onderwijsvorm Verschil in aandachtspunten tussen jongens en meisjes Aangepaste didactische aanpak SKB integreren in lesactiviteit (Sleutelmap) SKB is geen hinderpaal voor leeractiviteiten 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 33

Aanbevelingen: Instellingen SO (2) CLBs kunnen belangrijke bijdrage leveren op tweede lijn en ingebed in project CLB blijft eigen specifieke taken behouden (counselling – steun 1e lijn) Studiekeuzeadvies als onderdeel van een constructieproces (niet dwingend en sturend) 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck 34

Besluit Aandacht voor SKB heeft effect Geen eenvoudige opdracht 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Vragen ? 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Literatuur en infobronnen Life designing Savickas, M.L, Nota, L., Rossier, J., Dauwalder, J-P., Duarte, M.E., Guichard, J., Soresi, S., Van Esbroeck, R., van Viaenen, A. (2009). Life designing: A paradigm for career construction in the 21st century, Journal of Vocational Behavior, 75(3), 239-250 Rapport SOHO Lacante, M., Van Esbroeck, R., & De Vos, A. (2008). Met een dynamische begeleiding naar een effectieve keuzebekwaamheid. Eindrapport OBPWO projecten 04.01 & 02.02 en Ministerieel Initiatief. Brussel/Leuven: Vrije Universiteit Brussel/ Katholieke Universiteit Leuven. (beschikbaar: www.ond.vlaanderen.be/obpwo/projecten/2004/0401) Sleutelmap www.sleutelmap.be 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Life-design interventions: the case of an activity or a test? Interest measurement Use of a “Vocational Card Sort” and apply the personal construct approach of G.A. Kelly (1955) Sort cards with occupational titles in two groups Create “triads” ranging from 3 most interesting occupations to 3 least interesting Discuss the top 3 occupations on commonalities and differences Followed by the second top 3, etc. Discover personal constructs behind the triad selection, not the interest profile 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Life-design interventions: case of Paul 18-year-old young man Younger of two (one sister) Living in a residential suburban area SES: mother (high school – housewife), father (engineer – CEO large company) Studies: Earned high school degree (option: modern languages) Solid average student all over Normal study profile (no delays, no failures) Started a “Romance languages” major at university Dissatisfied with chosen option from first week onwards 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck

Life-design interventions: case of Paul Occupational title triads sports coach – tour guide – PR assistant social worker – nurse – interior architect youth leader – animal carer – medical doctor veterinary surgeon – physiotherapist – journalist fashion designer – forester – bookshop manager Constructs I want to help someone (people, animals) I need recognition, gratitude and respect for what I do I need some freedom The level of my occupation is not so important 26 januari 2010 Vrije Universiteit Brussel Prof. Dr. Raoul Van Esbroeck