Mr. B.M. (Brechtje) Paijmans KBS Advocaten / Universiteit Utrecht Aansprakelijkheid Scholen Mr. B.M. (Brechtje) Paijmans KBS Advocaten / Universiteit Utrecht 26 november 2010 www.kbsadvocaten.nl

NRC Handelsblad 11 maart 2006

Schade op school: aansprakelijke partijen School(bevoegd gezag) –> onderwerp vandaag Schoolbestuur –> art. 2:9 BW (hoge drempel) Werknemer/vrijwilliger –> art. 6:162 BW (doorgaans is ook de school aansprakelijk) Leerling/ouders –> art. 6:162 of 6:169 BW (wellicht is de school ook aansprakelijk) Een derde -> art. 6:162 BW (soms is ook de school aansprakelijk) 3 3

Aansprakelijkheid school Jegens eigen werknemers/ambtenaren Jegens leerlingen/ouders Jegens derden 4 4

Aansprakelijkheid school jegens leerlingen 1. Gebrekkig gebouw en inrichting  risicoaansprakelijkheid 2. ongevallen en gymongevallen 3. pesten, misbruik en geweld 4. kwaliteit onderwijs  schuldaansprakelijkheid 5 5

gebrekkige inrichting (1) Gebrekkig gebouw of gebrekkige inrichting 6 6

7 7

Gebrekkige roerende zaak Art. 6:173 BW De school als bezitter van een roerende zaak die gebrekkig is en daardoor gevaar oplevert met welk gevaar de school bekend is is aansprakelijk voor de daaruit komende schade 8 8

Gebrekkige opstal Art. 6:174 BW De school als bezitter van een opstal die gebrekkig is en daardoor gevaar oplevert is aansprakelijk voor de daaruit komende schade -> Rb Utrecht 26-03-08, BC7697 (asbest) -> Rb Assen 04-12-01, AD6739 (klimtoestel) 9 9

(2) Ongevallen 10 10

Ongevallen In de school Op het schoolplein Buiten schooltijd Tijdens gymnastiek Bij …

Toetsnorm Onrechtmatige daad onrechtmatig handelen of nalaten school (of docent ex art. 6:170 BW) toerekenbaarheid causaal verband schade relativiteit 12 12

Ook indien overeenkomst Rb Dordrecht 3 aug 2005, NJ 2005, 438: Als al zou moeten worden aangenomen dat tussen [eisers c.s.] en CSG een (onderwijs)overeenkomst heeft bestaan — dit kwalificatievraagstuk is geenszins helder — dan wordt die overeenkomst zozeer beheerst door dezelfde normen dat de uitkomst niet anders is bij de subsidiair gestelde rechtsverhouding, de onrechtmatige daad. De rechtbank laat de kwalificatie dan ook in het midden.”

Onrechtmatig handelen/nalaten Art. 6:162 BW: “Als onrechtmatige daad worden aangemerkt (...) een doen of nalaten in strijd met (...) hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt (...)” ook wel: strijd met de zorgvuldigheid ook wel: strijd met de zorgplicht

Zorgplicht school Art. 1403 oud BW: “De schoolonderwijzer en werkmeesters zijn verantwoordelijk voor de schade door hunne leerlingen en knechts veroorzaakt, gedurende den tijd dat dezelfve onder hun toezigt staan.” Jurisprudentie: “In het algemeen gesproken rust op een leraar een bijzondere zorgplicht onder meer ten aanzien van de gezondheid en de veiligheid van de leerlingen, die aan zijn zorg zijn toevertrouwd en onder zijn toezicht staan.” Inspanningsverplichting; geen resultaatsverbintenis

Uitgangspunt onrechtmatigheid HR 9 dec 1994, NJ 1996, 401 (Zwiepende tak) niet reeds de enkele mogelijkheid van een ongeval doet gedrag onrechtmatig zijn; gevaarscheppend gedrag is slechts onrechtmatig indien de mate van waarschijnlijkheid van een ongeval zo groot is, dat de dader zich naar maatstaven van zorgvuldigheid van dat gedrag moet onthouden.

Zorgplicht nader ingevuld HR 5 nov 1965 NJ 1966, 136 (Kelderluik) de mate van waarschijnlijkheid waarmee de niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht de hoegrootheid van de kans dat daaruit ongevallen ontstaan de ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben de mate van bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen

Zorgplicht nader ingevuld Verdere criteria de kans op verwezenlijking gevaar (schade) de mate waarin de benadeelde zelf invloed heeft uitgeoefend op de verwezenlijking van het gevaar de gebruikelijkheid van bepaalde voorzorgsmaatregelen het belang dat met de gevaarzetting is gediend Vgl. noot Brunner bij HR 6 nov 1981, NJ 1982, 567 (bloedprik)

Jurisprudentie ongevallen Op schoolplein Rb Rotterdam 13 mei 2009, JA 2009, 103 (val leerling op hek) In klaslokaal Ktr Zutphen 12 aug 2003, NJ 2004, 260 (duw techniekles, lokaal twee delen) Na schoolzwemmen Rb Leeuwarden 29 nov 2007, VR 2008, 75 (leerling onder bus na zwemles) Buiten schooltijd Hof Den Bosch 15 apr 1992, NJ 1994, 760 (open dag scheikunde)

Gymongevallen Toetsingskader HR 9 december 1994, NJ 1996/403 (zwiepende tak) HR 5 november 1965, NJ 1966/136 (kelderluik) HR 6 oktober 1995, NJ 1998/190 (disloque)

Gymongevallen Bijzondere zorgplicht, zwaarder dan algemeen Indeling in drie fasen voorfase de randvoorwaarden uitvoeringsfase tijdens de gymoefening toezicht: van algemeen naar concreet nazorg nadat schade is ontstaan

Jurisprudentie gymongevallen Voorfase Hof Amsterdam 8 mei 2008, RAV 2008, 98 Uitvoeringsfase HR 14 juni 1985, NJ 1985, 736 (‘dodensprong’) HR 19 januari 2007, NJ 2007, 456 (cola) Nazorg Rb Zwolle 22 apr 2009, JA 2010, 4 (stoeispel)

Eigen schuld? HR 8 december 1989, NJ 1990, 778 “In geval van onzorgvuldigheid van een derde jegens een kind, wordt in beginsel geen eigen schuld bij dit kind aangenomen, indien van dit kind in verband met zijn jonge leeftijd slechts een beperkt inzicht in het betreffende gevaar en een beperkt vermogen zich naar dit inzicht te gedragen mag worden verwacht.”  Eerst bij relatief oudere kinderen komt “ eigen schuld” aan de orde.

(3) Pesten, misbruik & geweld 24 24

25 25

26 26

27 27

Aansprakelijkheid voor nalaten HR 22 november 1974, NJ 1975, 149 (Struikelende broodbezorger): “… dat voor de waarnemer van een gevaarsituatie pas een rechtsplicht ontstaat de waargenomen gevaarsituatie op te heffen of hiervoor te waarschuwen wanneer de ernst van het gevaar tot de waarnemer is doorgedrongen.” Voorbehoud voor de waarnemer die een speciale relatie heeft met o.m. het slachtoffer . dan kan op de waarnemer een bijzondere verplichting tot zorg en oplettendheid rusten. Zo’n waarnemer hoeft zich de ernst van de situatie niet te realiseren. 28 28

School als toezichthouder informatie verzamelen een oordeel daarover vormen zonodig ingrijpen Anders gezegd: Algemeen toezicht: Er is niets aan de hand –> toezicht houden Concreet toezicht: Er is iets aan de hand -> ingrijpen 29 29

Zo ja, ingrijpen, maar welke maatregelen? Beleid? Gevaarsituatie kenbaar? (of: in hoeverre had de gevaarsituatie kenbaar kunnen of moeten zijn?) Zo ja, ingrijpen, maar welke maatregelen? in hoeverre bezwaarlijk voor de school? in hoeverre noodzakelijk voor de leerling? Belangenafweging: bezwaarlijkheid vs. noodzakelijkheid Permanent toezicht = bezwaarlijk 30 30

Vzr Rb Utrecht 28 mrt 2002, LJN: AE0771 Pesten Vzr Rb Utrecht 28 mrt 2002, LJN: AE0771 Rb Den Bosch 14 feb 2007, JA 2007, 129 Hof Arnhem 11 mrt 2008, RAV 2009, 50 Rb Utrecht 25 jun 2008, LJN: BD5252 (nog) geen vordering geslaagd 31 31

Rb Zwolle-Lelystad 6 jan 2010, JA 2010, 33 Misbruik Rb Arnhem 4 juli 2002, NJ Kort 2002, 52 Rb Zwolle-Lelystad 6 jan 2010, JA 2010, 33 (nog) geen vordering geslaagd 32 32

33 33

(nog) geen vordering geslaagd Geweld Rb. Groningen 28 feb 2003, VR 2003, 123 Rb Den Bosch 30 aug 2006, NJF 2006, 541 (nog) geen vordering geslaagd 34 34

(4) Kwaliteit onderwijs 35 35

‘Zaak Schaapman’ 1999 36 36

Kwaliteit Zorgplicht school – in concreto? Adequaat beleid maar: inrichten naar eigen inzicht toetsing door rechter marginaal Als: onregelmatigheden, lln presteert niet op niveau et cetera passende maatregelen rechter toetst concreet 37 37

Rb Leeuwarden 24 januari 2007, JA 2007, 68 Kwaliteit Toegewezen: Rb Amsterdam 26 mei 1999, AB 2000, 104 Rb Leeuwarden 24 januari 2007, JA 2007, 68 38 38

Toenemend aantal zaken: trend? Kwaliteit Afgewezen: Hof Arnhem 13 juni 2006, LJN: AY9107 Rb Amsterdam 14 mei 2008, NJF 2008, 260 Hof Den Haag 17 juli 2008, JA 2008, 147 Rb Rotterdam 17 feb 2010, NJF 2010, 169 Rb Utrecht 7 juli 2010, LJN: BN5636 Toenemend aantal zaken: trend? 39 39

Verwijdering i.c.m. kwaliteit Rb Haarlem 25 nov 2009, JA 2010, 38 40

Kortom Veilige “randvoorwaarden” inrichting school, lokalen, schoolplein beleid opstelling (gymnastiek)oefeningen e.d. gekwalificeerde mensen et cetera strenge normen Toezicht & ingrijpen voldoende toezicht, vooral sport & spel zo nodig ingrijpen 41 41

Kortom: een bijzondere zorgplicht, maar geen absolute waarborg

43 43

Bestuursaansprakelijkheid Art. 2:9 BW: ‘Elke bestuurder is tegenover de rechtspersoon gehouden tot een behoorlijke vervulling van de hem opgedragen taak. Indien het een aangelegenheid betreft die tot de werkkring van twee of meer bestuurders behoort, is ieder van hen voor het geheel aansprakelijk terzake van een tekortkoming, tenzij deze niet aan hem is te wijten en hij niet nalatig is geweest in het treffen van maatregelen om de gevolgen daarvan af te wenden.’ 44 44

Bestuursaansprakelijkheid Nader ingekleurd door jurisprudentie. Een bestuurder: moet op zijn taak berekend zijn en deze nauwgezet vervullen is pas aansprakelijk indien hem een ernstig verwijt kan worden gemaakt, hetgeen dient te worden beoordeeld aan de hand van alle omstandigheden van het geval 45 45

Relevante omstandigheden de aard van de uitgeoefende activiteiten de daaruit voortvloeiende risico's de taakverdeling binnen het bestuur de voor het bestuur geldende richtlijnen de gegevens waarover de bestuurder beschikte of behoorde te beschikken ten tijde van de aan hem verweten beslissingen of gedragingen het inzicht en de zorgvuldigheid die mogen worden verwacht van een bestuurder (die voor zijn taak berekend is en deze nauwgezet vervult) 46 46

Conclusie Een school kan aansprakelijk zijn vanwege slecht beleid; de bestuurder hoeft niet aansprakelijk te zijn. 47 47

Good Governance Doelen: Verbetering van bestuurlijk instrumentarium om als overheid slagvaardig te kunnen optreden bij: ernstige/langdurig tekortschietende onderwijskwaliteit; bestuurlijk wanbeheer; een combinatie van beiden. Stimulering principes van goed bestuur, door: functiescheiding van bestuur / intern toezicht; een wettelijke basis voor (sector)codes voor goed bestuur. 48 48

Good Governance Hoofdlijnen Eisen aan minimumkwaliteit van onderwijs in PO en VO De mogelijkheid van een “aanwijzing” bij bestuurlijk wanbeheer (naast de bestaande bekostigingssanctie) Bekostigingsvoorwaarde: scheiding tussen bestuur en intern toezicht (vormvrij) Stimulering van de ontwikkeling van sectorcodes (verplichting gezagsorganen tot verantwoording in bestuursverslag) 49 49