Binnen en buiten met aandacht verbonden Videobeelden als ‘hulpmiddel’ in het therapeutisch werken met psychisch zieke moeders en hun baby Marijs Lenaerts Lic. Pedagogische Wetenschappen & Psychologie Psychotherapeute Projectverantwoordelijke Moeder-Baby-Eenheid 25 oktober 2011 Studiedag ‘Krachtgericht en effectief werken met videobeelden’

Achtergrond en inspiratiebronnen Geen opleiding als VIB Inspiratiebronnen: Therapeutische scholing (psychodynamisch en systemisch) + onderzoek Nicole Vliegen Hechtingstheorieën Gebruik van video: Onderzoek van Karin van Doesum + klinische toepassing: vroegtijdige interventie bij depressieve moeders en hun baby Boek: ‘Baby’s in beeld’ van Marij Eliëns EAS: kwalitatieve analyse van videomateriaal. Mezelf voorstellen Bezoek van Benoit die interesse had in de manier waarop ik werkte met videobeelden Heb hem direct verteld dat ik niet echt geschoold ben als VIBegeleider, dat ik inderdaad video en het kijken naar beeldmateriaal gebruik, maar als hulpmiddel in het therapeutisch proces met moeder en baby. In de workshop vandaag zal ik dan ook een iets andere invalshoek toelichten . Misschien wel interessant om te weten dat ik zowel een langdurige opleiding vanuit het psychodynamisch denkmodel heb gevolgd als vanuit het systemische gezinstherapeutische model. Ik probeer beide denkmodellen in mijn werk te integreren. Verder inspireer ik me op de hechtingstheorieën, waarvan John Bowlby de grondlegger was, en het ontwikkelingsmodel zoals beschreven door Greenspan. Wat het gebruik van video betreft, heb ik me vooral laten inspireren door de baby-koppwerking in Nederland ( en sinds enkele jaren ook overgewaaid naar Vlaanderen). Karin van Doesum heeft onderzoek verricht naar het effect van videohomebegeleiding bij depressieve moeders en hun baby. De interventie is erop gericht dat moeders terug leren te genieten van hun baby. Voor het interpreteren van videomateriaal heb ik een opleiding gevolgd om de Emotional Availability Scales te kunnen afnemen.

Emotional Availability Scales (Biringen, Robinson & Emde, 2000) Ouder-schalen: Ouderlijke sensitiviteit Ouderlijk structureren Ouderlijke non-intrusiviteit Ouderlijke non-vijandigheid Kind-schalen: Responsiviteit van het kind Het betrekken van de ouder door het kind. De EAS is een schaal om de kwaliteit van de relatie tussen verzorger en kind te beoordelen. Voor jonge kinderen, baby’s is er een aangepaste versie in bijlage. Aan de ouder wordt gevraagd om een tijdje te spelen met haar kind. Aan de ouder wordt uitgelegd dat we met de video willen observeren hoe zij met elkaar omgaan op een moment dat ze tijd hebben om met elkaar te spelen, zonder dat je als ouder andere taken te doen hebt. Je legt verder uit dat het belangrijk is dat ze zo gewoon mogelijk met elkaar omgaan. En dat je zelf gaat kijken hoe haar kindje aangeeft wat hij/zij leuk vindt en wat niet, en hoe je daarop antwoordt. En dit betekent ook dat wanneer de baby weent of even ongemakkelijk is, dat je je niet ongemakkelijk moet voelen tegenover mij, want dat het voor mij even belangrijk is om te mogen zien wat de baby daarmee wil zeggen en hoe jij daarmee omgaat. De standaardprocedure is een 30-tal minuten. Voor jonge baby’s is dit te lang. Verder is het belangrijk dat de moeders weten dat wanneer het voor hen genoeg is, zij zelf de observatie mogen afbreken. Er zijn 6 schalen te quoteren: 4 ouder-schalen en 2 kind-schalen.

Krachtgericht en effectief werken met videobeelden Ook de titel van de studiedag suggereert: Empowerment Versterken Evidence Base

Moeder-Baby-Eenheid Moeder is ‘ziek’ en daaraan gerelateerd een verstoring in de afstemming tussen haar en haar baby Therapeutische context (niet pedagogisch) Focus op relationele ervaring en innerlijke beleving van moeder, van baby, maar ook van therapeut

Motherhood Constellation (Stern) Structurele reorganisatie van de persoonlijkheid : verhoogde kwetsbaarheid Samenvallen van zorg voor de ouder en zorg voor de baby - Multimodale aanpak met wisselende focus op: Baby Ouder-kindrelatie Individuele ouder Ouders als echtpaar Gezin en familie Psychosociale omgeving

Motherhood Constellation: therapeutische context Holding environment (steunend, meedragend, affectief warm, voorspelbaar) Flexibel & soepel Nadenkend & creatief Inter-& intrapsychisch Verbaal & non-verbaal Moeder Baby

Therapeut Baby Moeder

Opbouwen van veilige hechting bij depressieve moeders 1. Ondersteunen van contact: Signalen van de baby naar voren brengen Draagkracht van de moeder naar voren brengen Bij gestructureerde feedback: vooral focus op ‘goede momenten’.

Voorbeeld gebruik video bij depressieve moeders en hun baby Contact

Opbouwen van veilige hechting bij depressieve moeders 1. Ondersteunen van contact : - Signalen van de baby naar voren brengen - Draagkracht van de moeder naar voren brengen - Bij gestructureerde feedback: focus op ‘goeie momenten’. 2. Opbouwen van positief intern werkmodel Mentaliserende interventies: ruimte geven aan de ‘mind’ van de moeder en de ‘mind’ van de baby Aandacht voor ‘ambivalentie’ Plaatsmaken voor ‘angels’ en opruimen van ‘ghosts’ (Fraiberg, Lieberman, e.a.)

Beleving van de moeder (Otto Kernberg, Anna Huber - congres Waimh 2010) Affect Wat ik voel op dit moment Hoe ik denk dat de baby naar mij kijkt op dit moment Hoe kijk ik naar mezelf? Welk beeld heb ik van mezelf? Representatie van de baby Representatie van zichzelf als ouder Ondersteunen van positief contact is niet voldoende Wanneer de moeder van zichzelf een voorstelling heeft dat ze niet waard is om moeder te zijn, dat ze zich schaamt om haar moederschap, zal ze met dit beeld blijven vechten zolang we niet stilstaan bij de betekenis en de oorsprong van haar negatief werkmodel. Ons intern werkmodel, of de mentale voorstellingen hoe we naar onszelf kijken, hoe we ons voelen als moeder, hoe we denken dat de baby naar ons kijkt, is een mixt van vroegere en actuele ervaringen. Ik geef enkele vbn: Sociale glimlach wordt beleefd als uitlachen Als de baby huilt is dit een bevestiging dat ze het niet goed doet als moeder Uiteraard kleurt een depressie het intern werkmodel: zoals op alle domeinen wordt alles door een donkere bril gezien, uiteraard ook het moederschap. Maar ook vroegere ervaringen: Wanneer een moeder als kind voortdurend negatieve kritiek heeft gekregen en ze overtuigd is dat ze het niet waard is om moeder te zijn. Wanneer haar ouders haar nu nog steeds zo bekijken…..kan er niets anders dan schaamte zijn. Het is belangrijk de mooie momenten vast te houden, maar het is eveneens belangrijk om de link te leggen naar vroegere en andere kwetsuren/boodschappen die haar zeggen dat ze het niet waard is om moeder te zijn. Wendy Geïsoleerd gezin, geen draagvlak in de omgeving, weerstand om hulp toe te laten Alle hulp is bedreigend: evenals veroordeling door haar ouders, verwachting van veroordeling door de hulpverleners Crisis: opvang voor de kinderen nodig, introductie opvang CKG als recht als noodzakelijk ondersteuning, met maximale flexibiliteit voor de ouders Maar: hoe kan moeder dit toelaten. Ouders zijn te weten gekomen dat ze opgenomen is bij ons. In hun ogen krijgen ze gelijk: onze dochter is klaar voor het zothuis. Haar kinderen naar het CKG brengen is dé bevestiging dat ze het niet waard is om moeder te zijn. Als therapeut belangrijk om ‘the ghosts’ te begrijpen, de spoken die een gezonde relatie in de weg staan. Uiteraard is het ook belangrijk om ‘the angels’ in beeld te brengen, want het zijn ‘the angels’ die de jonge moeder kunnen ondertsteunen om zich een goede moeder te voelen.

Casus Inleiding Videofragment Bespreking in groepjes Vervolg casus Focus op relationele en mogelijke ingangspoorten voor ondersteuning Focus op beleving van de moeder Hoe voelt ze zich hier en nu ? Hoe voelt ze zich als ‘moeder’? Hoe denkt zij dat de baby haar als moeder ervaart? Focus op de baby Hoe voelt baby zich? Hoe ervaart baby het contact? Focus op therapeut Wat komt bij jou op? Vervolg casus 1ste groep: Zoeken naar momenten die je zou kunnen ondersteunen, die je met de mama verder naar voren wilt halen Zoeken naar momenten om het contact te ondersteunen 2de groep: Focus op beleving van de moeder: Hoe denk je dat de moeder zich voelt? Hoe denk je dat ze zich als moeder voelt? Hoe denk je dat ze zij denkt hoe de baby haar ervaart 3de groep: Focus op de baby: Hoe denk je dat de baby zich voelt Wat geeft de baby aan ? Hoe denk je dat de baby haar mama ervaart? 4de groep: Focus op de observator Wat gaat er in jou om? Wat voel je zelf bij deze situatie?

Beleving van de moeder (naar Anna Huber: congres WAIMH 2010) Affect Representatie van de baby Representatie van zichzelf Ik geniet van haar Meer energie Meer ontspannen Moe Gestresseerd Machteloos Leeg Interventie Ik ben niet bekwaam Ik had nooit een 2de kind mogen hebben Ik kan geen 2 kinderen aan Ze is boos op mij Ze moet me niet Het huilen is een straf voor mij Ze heeft me nodig Ze huilt niet als straf voor mij Ze huilt omdat ze zich oncomfortabel voelt - Het ligt niet aan mij Ik ben bekwaam Ik kan haar troosten Inaccuraat werkmodel Accuraat werkmodel

Gebruik van video in therapeutische context Focus op goeie momenten, maar ruimte geven aan innerlijke ervaringswereld van de moeder Anders wordt mogelijks tekort gedaan aan negatieve gevoelens van de moeder Noodzakelijk voor opbouw positief intern werkmodel dat een veilige hechting met de baby faciliteert Anders blijven ‘goede contactmomenten’ kwetsbaar Reflectie bij beeldmateriaal Met andere ogen naar baby kunnen kijken Interpretatie signalen losser van eigen projecties Nadenkend en reflecterend kunnen denken over gedrag baby

Gebruik van video in therapeutische context Gestructureerde positieve feedback soms niet voldoende : ruimte geven aan achterliggende ervaring moeder en baby Gestructureerde feedback soms beter niet Kracht van ‘moment of meeting’ (Stern) kan verloren gaan door te verbaliseren Gestructureerde feedback soms niet toereikend

Andere voorbeelden gebruik video Voorbeeld ‘moment of meeting’ Opm: tegenindicatie gebruik video zolang moeder psychotisch is Voorbeeld verandering instructie zodat moeder andere relatie met baby kan ervaren Initiatief volledig bij de baby laten Voorbeeld van moeder met NLD

Besluit: the story of the weeping camel