confidential Carbon Footprint Project voor bedrijven “Meer doen met minder” Less CO 2 1

confidential De belangrijkste onderdelen van het klimaat en energie beleidskader voor 2030 van de Europese Commissie 1.Een bindend streefcijfer voor de terugdringing van de uitstoot van broeikasgassen: een spil van het energie- en klimaatbeleid van de EU voor 2030 — een vermindering van de uitstoot van 40 % ten opzichte van het niveau van Een bindende streefcijfer voor hernieuwbare energie voor de EU als geheel: EU-breed bindend streefcijfer voor hernieuwbare energie van ten minste 27 % in

confidential 3 redenen om de carbon footprint te verminderen 3 1. Sociale verantwoordelijkheid: Het Klimaatplan Het is zeer waarschijnlijk (meer dan 95 procent kans) dat de opwarming van de aarde in de laatste vijftig jaar is toe te schrijven aan door de mens uitgestoten broeikasgassen zoals kooldioxide (CO 2 ). 2. Bedrijfsfinanciën: Kostenreductie Door bijvoorbeeld zuiniger te rijden, beter te isoleren, zelf energie op te wekken en mensen bewust te maken van hun energiegedrag kunnen duizenden euro’s aan energiekosten per jaar bespaard worden. 3. Bedrijfsimago: Marketing & communicatie Duurzaam ondernemen leidt tot commercieel succes. MOTIVEREND – LAAGDREMPELIG - COMMUNICATIEF

confidential Hoe werkt het? Via Interdisciplinaire studenten teams onder begeleiding van docenten en experts uit de industrie We werken op 5 vlakken Energie, Mobiliteit, Afval, Groene aankoop en Logistiek. We voeren eerst een CO 2 audit en nulmeting voor de CO 2 voetafdruk uit. We stellen een plan van aanpak voor om de CO 2 voetafdruk te verlagen, beoordeeld door een commissie van experts en door de bedrijven. We voeren de acties uit in samenwerking met het bedrijf, de studenten en experts. Tijdens het jaar zijn er ook info sessies rond thema’s die belangrijk zijn om de CO 2 voetafdruk te verminderen. Na 1 jaar gaan we weer een CO 2 voetafdrukmeting doen om te zien hoeveel verbetering gerealiseerd is. Hiervoor gebruiken we een volgend team van studenten. De cyclus start opnieuw. Als men na 4 jaar 20% CO 2 reductie bereikt heeft dan krijgt het bedrijf een CO 2 award. 4

confidential Concept Awareness creatie Infosessie : Kick-off Awareness creatie Infosessie : Kick-off Ondertekening intentieverklaring CO 2 Audit Bep. grenzen & ref.jaar Nulmeting CO 2 emissie CO 2 Audit Bep. grenzen & ref.jaar Nulmeting CO 2 emissie Bepaling doelstellingen Plan van aanpak Bepaling doelstellingen Plan van aanpak Info sessions 5x Info sessions 5x Uitvoering van acties Structureel en mobilisatie volgens de 5 axis (energie, mobiliteit, afval, aankoop en logistic) Uitvoering van acties Structureel en mobilisatie volgens de 5 axis (energie, mobiliteit, afval, aankoop en logistic) Opvolging - Om de 6 maanden: rapportage & opvolging + advies door comité - Om de 12 maanden: tussenmeting CO 2 + Uitreiking jaar certificaat + communicatie Opvolging - Om de 6 maanden: rapportage & opvolging + advies door comité - Om de 12 maanden: tussenmeting CO 2 + Uitreiking jaar certificaat + communicatie Eind meting CO 2 Closing ceremony + uitreiking Award + visibiliteit Voka/Electrab el Bedrijf 5

confidential Waarom interdiscipli- naire teams? De ingenieursstudenten gaan de technische mogelijkheden bestuderen en de economie studenten gaan de financiële haalbaarheid van de voorstellen bestuderen, ze gaan kijken naar contracten voor groene aankoop enz. De studenten van verschillende disciplines leren zo ook samenwerken in team Per bedrijf wordt er 1 ingenieursstudent en 1 economist voorzien. De ingenieur student start met een stage in augustus - september 6

confidential De lerende netwerken geven aan bedrijven een inzicht van wat er allemaal mogelijk is en men kan de bedrijven voor de aangereikte concepten enthousiast maken. Dit is nochtans onvoldoende om bepaalde innovatieve ideeën ingevoerd te krijgen binnen de eigen firma. Hiervoor is heel wat meer moeite en kennis nodig. Daarom wordt de methode van innovatieve Kennis Kringen gebruikt om bepaalde thema’s uit te diepen met de hulp van studenten. Hier zeggen we niet wat er mogelijk is maar gaan we met enkele bedrijven de thema’s ook implementeren bij die bedrijven! Door met kleine groepjes te werken bedrijven en 10 studenten (2 per bedrijf) kan men zeer interactief werken. Waarom Kennis- kringen

confidential 8 MOTIVEREND – LAAGDREMPELIG - COMMUNICATIEF Communicatie Tools Website – kennisdatabase Web based nieuwsbrief- link naar een virtuele community Artikels en links die verband houden met CO 2 kennis CO 2 Voetprint rductie Studenten Geintegreerde methodologie

confidential Web Based Quick scan De web based enquête werd in samenwerking met de More ontwikkeld en behandelt de volgende onderwerpen: 1.Module algemene info 2.Mogelijke thema’s voor verbeteringen 3.Vragen in verband met energie efficiëntie 1.Energieverbruik 2.Verwarming 3.Koeling 4.Sanitair warm water 5.Ventilatie 6.Elektriciteit 7.Productieproces 8.Heeft er al een energie audit plaats gevonden? 4.Vragen in verband met logistiek 5.Vragen in verband met transport 6.Vragen in verband met groene aankoop 7.Vragen in verband met afval 8.Verwachtingen van het project Het doel is de kennis van de bedrijven te peilen Eenvoudig & verstaanbaar voor de bedrijven 9

confidential Uniek project Geïntegreerd concept Bottom-up benadering vanuit de noden en knelpunten Studenten worden klaargestoomd voor de bedrijfswereld Het is geen vrijblijvende oefening. Voor de ingenieursstudenten telt de oefening voor 20 studiepunten (600 uur op jaar basis) en voor de economisten telt de oefening voor 9 studiepunten (wekelijkse tijdsbesteding van +- 10u per student tijdens de lesperiode). De bedrijven adviseren bij het toekennen van de punten obv bepaalde criteria Kennis Kringen maken een zeer gerichte en zeer interactieve aanpak mogelijk. De ingenieursstudenten beginnen met het project reeds in de verlofperiode (augustus – september) De opgedane kennis wordt verzameld in een kennisdatabank met een daaraan gekoppelde nieuwsbrief die maandelijks de nieuwigheden weergeeft in de kennisdatabank. 10

confidential 11 Samenwerking More Bedrijven hebben dikwijls te weinig methodische knowhow om de ecologische voetafdruk te verminderen. Master studenten kunnen daarbij helpen. Studenten beschikken over de theoretische kennis rond de ecologische voetafdruk maar hebben meestal weinig mogelijkheden om deze onmiddellijk in te praktijk te kunnen toepassen Door de oefening – Worden de bedrijven geholpen bij de uitvoering van de analyse en het op punt stellen van processen – Worden de bedrijven gemotiveerd om er iets aan te doen – Leren de studenten hoe bedrijven werken en ze krijgen toegang tot praktisch gerichte cases. – Leren de studenten ook van de expert die de kenniskring begeleidt. Door studenten te betrekken bij de Kenniskringen gaat men dus ook aan talent vorming doen en wordt de samenwerking industrie – onderwijs bevorderd.

confidential Carbon Footprint Domeinen (grenzen) Scope 2: emissies van aangekochte energie Scope 1: emissies van directe on – site bronnen Scope 3: indirecte emissies van supply chain of diensten 12

confidential Scope domeinen Scope 1 omvat de directe broeikasgasemissies die onder het eigen beheer van de onderneming vallen en die door vaste of mobiele emissiepunten komen waarvan het bedrijf eigenaar is. Voorbeelden hiervan zijn de verbranding van brandstoffen in het productieproces en eigen vrachtvervoer. Scope 2 omvat de indirecte broeikasgasemissies door opwekking van gekochte elektriciteit, stoom of warmte. Scope 3 omvat de andere indirecte broeikasgasemissies van bronnen als woon-werkverkeer, de productie van ingekochte materialen en uitbestede werkzaamheden zoals goederenvervoer, … 13

confidential Scope domeinen vertaald naar het bedrijf Ieder bedrijf heeft een eigen CO 2 -footprint. Deze laat zien wat de 'voetafdruk' van de organisatie is met betrekking tot de uitstoot van CO 2. Om deze op te stellen is er inzicht nodig in de belangrijkste verbruiken binnen de organisatie die (direct of indirect) CO 2 -uitstoot veroorzaken. De belangrijkste verbruiken zijn: – Scope 1 & 2 Energie Mobiliteit (Uitstoot voertuigen eigendom van het bedrijf) – Scope 3 Mobiliteit (personeel) Afval Aankoop CO 2 goederen en diensten Logistics : – toelevering van goederen – Aflevering & distributie van goederen – Transport tussen sites – Behandeling van verkochte goederen 14

confidential CO 2 inventarisatie volgens GHG (Greenhouse Gas) protocol Ontwerp C02 inventarisat ie Definieer organisatie grenzen Bepaal emissie activiteiten Deel emissies in directe -indirecte en in scope 1,2,3 Verzamel data Bepaal referentie jaar Datamanagement: wie, waar in de organisatie heeft gegevens Kwaliteitscheck van de data (meter, inschattingen Bereken emissies Gebruik de juiste methodieken, kengetallen en emissiefactoren Doelstelling en bepalen Bepaal doelstellingsjaar Bepaal potentieel Selecteer de meest kansrijke projecten (kosten, CO 2 ) Reductie projecten Implementeer projecten Monitor het resultaat Rapporteer resultaten Jaarlijkse rapportage Verzeker volledigheid in CO 2 emissies en transparantie Verbeteringen & terugkoppeling AWARD na 4 jaar 15

confidential Implementatie To do Uitvoeren zonder nadenken Quick wins t.v.t.< 1 jaar Studie & kleine aanpassing en t.v.t. 1-3 jaar Studie & grote aanpassing en t.v.t. 3-5 jaar End of life t.v.t. > 5 jaar 16

confidential Planning 17 1 juli 2014:Bedrijven verklaring hun intentie om deel te nemen aan het project augustus – september: Stage van ingenieursstudenten 1 september 2014:Bepaling methode van berekening CO 2 – voetafdruk en bepaling van rapportering 15 oktober 2014:Nulmeting van de CO 2 –voetafdruk en situatieschets van het bedrijf 15 december 2014: Plan van aanpak Tijdens het Jaar info sessies voor studenten en bedrijfsleiders 1 februari 2015:Eventuele correcties aan het plan van aanpak 31 mei 2015:Definitieve tekst voor master proef 30 juni 2015:Verdediging master proef 1juli 2015:Nieuwe cyclus

confidential 18