Ontwikkeling en beheer Een visie op burgerparticipatie Bijdrage aan conferentie “Burgerparticipatie op locatie” Heerhugowaard, 6 juni 2008 Jurgen van der Heijden

Overzicht, 3 stappen in dit betoog  Van ontwikkeling naar beheer, en naar ontwikkeling vanuit beheer  Een visie op burgerparticipatie en op de samenhang daarvan met ontwikkeling en beheer  Acties die volgen uit deze visie en die dorps- en wijkraden, gemeente en provincie, kunnen ondernemen

1. Van Ontwikkeling naar Beheer  Ontwikkeling bestaat uit de bouw van nieuwe infrastructuren (ziekenhuizen, wegen, scholen, etc.), en productie van consumenten goederen.  Beheer van wat is ontwikkeld is in het algemeen geen zorg van ontwikkelaars en andere producenten.  Deze zorg is het begin van goed beheer, en van ontwikkeling vanuit beheer, dat leidt tot geheel andere ontwikkeling en producten.  Zijn hier voorbeelden van?

Wat is een huis? Steeds meer mensen werken thuis gedurende een deel van de dag, of week. Dit plaatje laat een gebouw zien met appartementen geschikt voor de combinatie van wonen en werken.

Wat is een energiecentrale? Huizen zetten zonne- energie om in elektriciteit, en slaan warmte van de zon op in ondergrondse lagen met water. Wijken en steden groeien uit tot energie-centrales, die soms meer produceren dan ze zelf nodig hebben.

Wat is een huis, wat is een zorgcentrum? Zorg voor oudere, zieke en invalide mensen vindt steeds meer thuis plaats. Zorgcentra verplaatsen zich naar de wijken, en wijken groeien uit tot zorgcentra.

Naar een werk-energie-zorg-woning? In Culemborg is een wijk in ontwikkeling waarin woningen nu het zijn van werkplaats, onderdeel van een energiecentrale en van een zorgcentrum combineren. Wat is nog een huis?

Een economie van combinaties  Investering van je volgende Euro in ontwikkeling van een nieuwe wijk met conventionele huizen, of investering van je volgende Euro in conventionele opwekking van energie, levert minder op dan investering van deze Euro in een wijk die tegelijk energiecentrale is.  Investering in de combinatie van werkplek, energie-centrale en zorgcentrum is winstgevender dan enkel investeren in één van deze elementen, of in de combinatie van twee van deze elementen.  Combineren betreft gebruiken wat je hebt, in plaats van nieuwe bronnen aanboren.

Conclusies over ontwikkeling en beheer  De economie maakt beheer, en ontwikkelen vanuit beheer, goed haalbaar, wanneer dit meer winst gaat opleveren dan enkel ontwikkeling.  Winst komt van het gebruik maken van wat je hebt, en dat bestaat vaak uit het maken van combinaties.  Wat betekent dit nu voor burgerparticipatie?

2.De opkomst van burgerparticipatie  Ontwikkeling van infrastructuren en productie van consumentengoederen gaan gepaard met schade aan mens en milieu.  In het bijzonder de arbeidersbeweging en milieugroepen hebben tientallen jaren gevochten voor bescherming van mens en milieu tegen schade.  Bescherming heeft zijn weg gevonden naar het recht.  Gedurende dit proces zijn ook juridische normen opgekomen, die mensen recht op participatie geven.

Het recht om te participeren  Rechten om werk te beschermen, en arbeiders, gezondheid, milieu, huisvesting, onderwijs en talloos veel belangen meer, zijn geldend geworden.  Tegelijkertijd zijn rechten geldend geworden die mensen versterken bij de uitoefening van hun recht om deze en andere belangen te vertegenwoordigen. Deze rechten betreffen de behoorlijkheid, zoals zorgvuldigheid, evenredigheid en het verbod van willekeur.  Zij zijn de oorsprong van de macht van het individu om te kunnen participeren in sturing van de samenleving.

Eerste generatie burgerparticipatie  De eis om expliciete motivering van bestuurlijk handelen in de eerste helft van de twintigste eeuw heeft in de tweede helft geleid tot de opkomst van het recht op bezwaar en beroep.  Bezwaar en beroep zijn tot op vandaag de basis van burgerparticipatie. Zonder dit recht ontbreekt het burgers aan een machtsbasis voor betrokkenheid, omdat het bestuur hen eenvoudig kan negeren.

Tweede generatie burgerparticipatie  Bezwaar en beroep vinden plaats nadat een bestuursorgaan heeft besloten, maar voordat het besluit definitief wordt.  Het betrekken in het proces van besluitvorming van vertegenwoordigers van belangen, die door het besluit getroffen zullen worden, staat bekend als interactieve beleidsvorming.  Ideeën halen en draagvlak creëren staan bekend als twee doelen van interactieve beleidsvorming.

Derde generatie burgerparticipatie  Ligt bij de eerste en tweede generatie het initiatief bij de overheid, bij de derde generatie verschuift dat naar de burger, of naar burger en overheid.  Bij de eerste en tweede generatie is sprake van grote ontwikkelingen waarmee de burger moet instemmen.  Naarmate die ontwikkelingen meer schade aanbrengen, krijgt de burger meer rechten om te participeren, en is zijn medewerking meer nodig om de schade te beperken.

Visie op burgerparticipatie  Neemt de aantrekkelijkheid van beheer toe, en van ontwikkeling vanuit beheer, dan krijgt plotseling de burger een geheel andere maatschappelijke positie.  Van burger die grote ontwikkelingen moet gedogen, wordt hij mede-producent in zijn directe omgeving van bijvoorbeeld energie, groen, zorg, mobiliteit, onderwijs, veiligheid, toerisme.  De volksvertegenwoordiging is geschikt om grote ontwikkelingen te controleren, maar minder geschikt om beheer te monitoren.

Acties voor dorps- en wijkraden  Combineer de 1 e, 2 e en 3 e generatie: 1 e :Sta op je recht, onverkort  Maak ‘plannenmakers’ creatief door ze meteen te laten zien wat (waarschijnlijk) niet zal gaan lukken. 2 e :Blijf in gesprek met ambtenaren, bestuurders en politici, langs alle kanalen tegelijk  Lever ideeën, geen draagvlak. 3 e :Toon sociaal ondernemerschap  Gebruik wat je hebt, combineer de sociale en fysieke waarden in je directe omgeving.  Onderneem eerst en zoek de overheid alleen op als dat nodig is.

Acties voor gemeenten en provincie  Werk met de 1 e, 2 e en 3 e generatie: 1 e :Sta op je recht als overheid, onverkort  Maak burgers creatief door ze meteen te laten zien waartoe je als overheid bevoegd bent. 2 e :Blijf in gesprek met burgers langs alle kanalen  Haal ideeën, geen draagvlak. 3 e :Bevorder sociaal ondernemerschap  Stop met ontwikkelen, start met beheren en ga dan pas over op ontwikkelen, waarbij je gebruikt wat er is.  Laat de burger eerst ondernemen en faciliteer als overheid alleen als dat nodig is.

Tot slot  Met name in het Verenigd Koninkrijk zijn mooie voorbeelden te zien van de omkering naar beheer, zie.  Enkele Nederlandse voorbeelden staan in ‘Help! Een burgerinitiatief’, of op.  Ná de zomer zijn ruime subsidies beschikbaar voor cursussen over, en experimenten met derde generatie burgerparticipatie. Informatie via Greenwish, of Jurgen van der Heijden.