Onderwijs voor Duurzame Ontwikkeling Niko Roorda

B

B

Interdisciplinaire samenwerking m.b.t. DO specialisatie m.b.t. DO Introductie DO Organisatievisie omtrent onderwijs en DO

+ Boom-model: Wortels: Visie, missie, onderwijsdoelen Biochemie & fysiologie: Onderwijsmethoden Stam: Basismodule / introductie van DO Takken: Disciplinaire integratie Bos, ecosysteem: Interdisciplinaire integratie Groeiproces: Ontwikkeling en onderhoud van studieprogramma Vruchten: Output: effect op beroepenveld en samenleving +

Nodig voor DO: transitie van beroepenveld en samenleving. Alléén het onderwijs kan daarvoor zorgen!

Nodig voor DO: transitie van beroepenveld en samenleving. Alléén het onderwijs kan daarvoor zorgen!

Nodig voor DO: transitie van beroepenveld en samenleving. Alléén het onderwijs kan daarvoor zorgen!

SISD Veranderingen in het onderwijs zelf Transitie Niveaus van verandering (volgens Sterling) Niveau 1: Aanpassing Niveau 2: Herziening Niveau 3: Transitie Resultaat ‘Opgeplakt’ Ingebed Systeem herontwerp Effect op onderwijs Kosmetische verandering Werkelijke verandering ‘In de genen ingebakken’ Continuïteit Kan zomaar weer wegvallen Kan gemakkelijk geschrapt worden Verankerd Bron: Sterling (2004) * Niveaus van verandering (volgens Sterling) Niveau 1: Aanpassing Niveau 2: Herziening Niveau 3: Transformatie (transitie) Resultaat ‘Opgeplakt’ Ingebed Systeem herontwerp Effect op onderwijs Kosmetische verandering Werkelijke verandering ‘In de genen ingebakken’ Continuïteit Kan zomaar weer wegvallen Kan gemakkelijk geschrapt worden Verankerd Bron: Sterling (2004) * Niveaus van verandering (volgens Sterling) Niveau 1: Aanpassing Niveau 2: Herziening Niveau 3: Transformatie (transitie) Resultaat ‘Opgeplakt’ Ingebed Systeem herontwerp Effect op onderwijs Kosmetische verandering Werkelijke verandering ‘In de genen ingebakken’ Continuïteit Kan zomaar weer wegvallen Kan gemakkelijk geschrapt worden Verankerd Bron: Sterling (2004) * Niveaus van verandering (volgens Sterling) Niveau 1: Aanpassing Niveau 2: Herziening Niveau 3: Transformatie (transitie) Resultaat ‘Opgeplakt’ Ingebed Systeem herontwerp Effect op onderwijs Kosmetische verandering Werkelijke verandering ‘In de genen ingebakken’ Continuïteit Kan zomaar weer wegvallen Kan gemakkelijk geschrapt worden Verankerd Bron: Sterling (2004) * SISD System Integration of Sustainable Development * Sterling, Stephen (2004): “Higher Education, Sustainability and the Role of Systemic Learning.” In: Corcoran, P.B., A.E.J. Wals (eds.) (2004): “Higher Education and the challenge of sustainability”. Kluwer, Dordrecht.

Organisatieontwikkeling (volgens INK, AISHE): 5 fasen Fase 1: Losse activiteiten Organisatieontwikkeling (volgens INK, AISHE): 5 fasen Fase 5: Samenleving en Ecosysteem Fase 2: Proces Fase 3: Systeem Fase 4: Keten

‘Zeilen op de wind van verandering’ HBO Transformatie Landkaart 1990 - 2010 Fase 2 - Proces georiënteerd 3 - Systeem 4 - Keten 1 - Activiteiten EFQM / INK / AISHE fase Voortgezet onderwijs Beroeps- leven Faciliterende Innoverende X1 . M2 opleiding (1991) X2. herontwerp (1994) X3. Cirrus Project (1998) X4 AISHE & Keurmerk (2000) X5 Basisboek Duurz.Ontw (2004) X6 DO competenties (2005) X7 DO curriculum scan (2007) Duurzaamheids - processen processen processen ‘Zeilen op de wind van verandering’ Golf van fusies Verbeterde toegankelijkheid Milieukunde - onderwijs Lawine van nieuwe opleidingen 1990 Kanteling van de organisatie Nieuwe onderwijsmethoden Herstructurering HBO HBO lectoraten Externe kwaliteitsborging Intern kwaliteitsmanagement ICT Flexibele leerroutes Internationalisering Nieuwe structuren na Bologna Duale leerroutes Competentiegericht onderwijs Afstemming Voortgezet Onderwijs 2010

HBO 1990 – 2010: Transitie, maar: nog incompleet, om 2 redenen Lawine van nieuwe opleidingen Kanteling van de organisatie Nieuwe onderwijsmethoden Herstructurering HBO lectoraten Externe kwaliteitsborging Intern kwaliteitsmanagement Flexibele leerroutes structuren na Bologna Competentiegericht onderwijs Verbeterde toegankelijkheid Milieukunde - Internationalisering Golf van fusies ICT Faciliterende processen Innoverende X1 . M2 opleiding (1991) X2. herontwerp (1994) X3. Cirrus Project (1998) X4 AISHE & Keurmerk (2000) X5 Basisboek Duurz.Ontw (2004) X6 DO competenties (2005) X7 DO curriculum scan (2007) Duurzaamheids Duale Afstemming Voortgezet Onderwijs Transformatie Landkaart 1990 - 2010 1990 2010 Fase 2 - Proces georiënteerd 3 - Systeem 4 - Keten 1 - Activiteiten EFQM / INK / fase Beroeps- leven HBO 1990 – 2010: Transitie, maar: nog incompleet, om 2 redenen Fase 5 - Samenleving & Ecologie georiënteerd Ecosysteem Voortgezet onderwijs Beroeps- leven HBO Handvest Duurz. . Ontw. Convenant Duurzaam Inkopen RCE's X8 . AISHE 2.0 (2007) Logische volgende stap SISD Convenant HBO ODO Expertise Centrum : Systeem Integratie van Duurzame Ontwikkeling Onderwijs voor

Iteratief proces (niet lineair) = Keurmerk 

Transitie door elkaar versterkende veranderprocessen

Voornaamste conclusies (proefschrift) Het HBO in Nederland voerde tussen ca. 1990 en 2010 een ware (maar nog incomplete) transitie uit. Deze transitie kan worden voltooid: door hem consequent overal in het HBO door te voeren; en … … door systeemintegratie van duurzame ontwikkeling op grote schaal te realiseren. ‘Zeilen op de wind van verandering’ is daarbij een effectieve strategie.

Strategieën voor ESD (‘Education for Sustainable Development’): Vier lagen in de onderwijsstructuur: Table 1. Strategieën voor ODO ontwikkeling Ontwerp nieuw onderwijs Verander bestaand onderwijs Onderwijs-inhoud Ontwikkel nieuwe opleiding  X1 Integreer DO in opleidingen  X3 Ontwikkel onderwijsmateriaal  X5 Onderwijs-methoden Ontwerp nieuwe methodologie Introduceer methodologieën  X2 Ontwikkel competentiegericht onderwijs  X6, X7 Onderwijs- organisatie Ontwerp nieuwe organisatiestructuur Integreer DO in kwaliteitsmanagement  X4 Introduceer interdisciplinair leren Onderwijs-visie Sticht nieuwe instelling Herdefinieer instellingsmissie  X8 Table 1. Strategieën voor ODO ontwikkeling Ontwerp nieuw onderwijs Verander bestaand onderwijs Onderwijs-inhoud Onderwijs-methoden Onderwijs- organisatie Onderwijs-visie Ontwerp nieuw onderwijs Verander bestaand onderwijs

Strategiebepaling m.b.v. AISHE toegepast: Nederland België Duitsland Oostenrijk Spanje Oekraïne Zweden (Zweedse vertaling: ISBN 978- 86135-17-1, 2008) Bangladesh Brazilië Interesse: Argentinië, Colombia, Venezuela, Ecuador (cursus Buenos Aires, 2009) Wit-Rusland Canada Portugal Australië

Handbook of ESD januari 2012 (Earthscan, London) ESD Toolkit (t.b.v. consultancy): Handbook of ESD januari 2012 (Earthscan, London) Tweede editie: mei 2011 Engelse vertaling: januari 2012 (Uitgeverij Earthscan, London) Proefschrift downloaden als pdf: Via Linkedin – Niko Roorda

+ Disciplinaire competenties ESD Toolkit (2) Serious Games en andere workshops en docententrainingen Kenmerken van Onderwijs voor Duurzame Ontwikkeling Principes Kenmerken Details Connectivity , complexity Systems thinking Connecting parts, subsystems or aspect systems. Connecting an analytic with a holistic approach; the small with the large; and the local with the global. Multi-, inter- or trans- disciplinary Connecting disciplines and stakeholders. Balanced regarding Triple P; balanced with disciplinary aspects. Life-cycle approach Connecting phases in the lifecycle. Regarding lifecycles of people, products, companies, habitats, cultures, designs, paradigms, etc. Intercultural, international Connecting people, (sub)cultures, regions, nations. Openness for values and perspectives of others. Future orientation Connecting the past, the present and the future. Concerns both long-term and short-term targets, based on visions of sustainable future developments. Innovativity Openness to changing conditions Flexibility of mind; capability of dealing with uncertainties Openness to new solutions Creativity, non-linearity, out of the box thinking, acceptance of the unexpected. Function orientation Stimulating creative thought and design processes by zooming out from actual products or services to underlying functions or needs, aiming at finding alternative ways of fulfilling them. Action learning, social learning Application of knowledge Acquisition and application of knowledge, either sequentially or simultaneously (learning by doing). Aiming at finding useful solutions to real problems. Multi-methods E.g. just-in-time lectures, art, discussions, drama, games, etc. Real-life situations Context-embedded learning, either in simulated or actually existing situations. Commitment Personally engaged towards objectives of sustainable development. Cooperation Teamwork within student groups; cooperation with experts, professionals. Reflexivity Learning to learn Reflection on own learning process, aiming at continuous improvement. Lifelong learning. Responsibility Responsibility for own learning process, and for the definition of learning goals (up to a certain level). Also: responsibility for results of professional activities (stakeholder approach). Value-driven Aware of the relevance and the relativity of embedded values and opinions Critical thinking Critical attitude towards questions, tasks, methods, answers, own functioning Robustness of information Awareness of level of certainty of knowledge, data, conclusions: subjective, intersubjective, objective (opinions, theories, facts) Primary sources: Agenda 21 (UNCED, 1992), Orr (1992), De Haan & Harenberg (1999), De Haan (2002),Sterling (2004), UNESCO (2004a, 2005), UNECE (2005), Martens (2006), Van Dam-Mieras (2007), Dyball, Brown & Keen (2007), Barth & Burandt (2008), Dieleman and Juárez-Nájera (2008). VESTIA+D: DO Competentiematrix V: Verantwoordelijkheid E: Emotionele intelligentie S: Systeemgerichtheid T: Toekomstgerichtheid I: persoonlijke Inzet A: Actievaardigheden + Disciplinaire competenties Boommodel (beleidsoriëntatie) DO Curriculumscan DO Competentiematrix DO Checklist

Consultancy namens DHO (Stichting Duurzaam Hoger Onderwijs) o.a. bij Fontys Hogescholen Hogeschool Inholland Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Hogeschool Rotterdam Hanzehogeschool Groningen Hogeschool Utrecht Saxion Hogescholen Hogeschool van Amsterdam Avans Hogeschool Haagse Hogeschool / TH Rijswijk Hogeschool Zuyd Hogeschool Windesheim Hoge Agrarische School Den Bosch Marnix Academie Christelijke Agrarische Hogeschool Dronten Stenden Hogeschool Hogeschool Van Hall Larenstein Hogeschool Zeeland Christelijke Hogeschool Ede Stoas Hogeschool Hogeschool Ipabo Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Hogeschool Domstad Hogeschool voor de Kunsten Utrecht NHTV Gereformeerde Hogeschool Resultaten tonen aan: SISD is in verschillende hogescholen gerealiseerd of dicht genaderd AISHE, consultancy en Keurmerk speelden daarbij een significante rol Cases: volgende presentatie (door Roos Wemmenhove)