Capability Approach en genderanalyse : a love story? Anne Snick Flora vzw – asbl Expertisenetwerk rond gender, veerkracht en solidaire economie Réseau d’expertise en genre, résilience et économie solidaire Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

DEEL 1 waarin de protagonisten en hun voorafgaande verhouding aan het publiek worden voorgesteld Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Perspectief Hoe draaien de wijzers. Hoe laat is het Perspectief Hoe draaien de wijzers? Hoe laat is het ? Impact van positie op wereldbeeld en kennis Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Amartya Sen in the office “Hoe economische ontwikkeling bevorderen?” Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Flora Expertisenetwerk : “Hoe maatschappelijke gelijkheid bevorderen ?“    Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Maatschappelijke meerwaarde / kost 2003-2004 : Management ES-Change project Flora in samenwerking met Prof. Dr. Ingrid Robeyns (CA-expert), 6 gesprekspartners uit de privé-economie en 6 uit de sociale economie legende Productiviteit Maatschappelijke meerwaarde / kost “Reguliere” bedrijven (privé) Sociale economiebedrijven Politieke aanbevelingen - Eigenheid van beide types bedrijven erkennen - Complementariteit en samenwerking versterken Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

DEEL 2 waarin gepoogd wordt verslag te doen van de zoektocht en het wedervaren van professor Sen Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Capability Approach: informatiebasis en diagnose waarde universele waarde : vrijheid informatiebasis voor ‘e-valu-atie’ (economie) politiek voorzieningen en beleid creëren van reële capaciteiten (politiek) individu capaciteiten = kwaliteitsvol leven keuzes ‘one has reason to value’ (individu) Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Voorspelling : vrijheid leidt tot vooruitgang Normatief kader & waarde Slavernij, lijfeigenschap Vroegtijdige dood, overbevolking Analfabetisme Dictatuur, corruptie, communisme GDP $ Geluk Toegang tot arbeidsmarkt en inkomen, kapitalisme $ Gezondheid, levensduur, geboorte-beperking Opvoeding, geletterdheid, productiviteits-verhoging Participatie, inspraak, persvrijheid, gemeenschap Groei - individuele vrijheid  - substantial capability to make choices one has reason to value - kwaliteitsvol leven Voorspelling : vrijheid leidt tot vooruitgang Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

De voorspelling getoetst aan de ‘fenomenen’ Ontwikkelde economieën activering kapitalisme - sociale zekerheid - Pensioen- stelsel universele gezondheids-zorg - ziekte- verzekering Leerplicht - onderwijs-voorzieningen - democratie vrijheid van meningsuiting socioculturele sector, middenveld GDP - $ Groei Geen duurzame ontwikkeling  Hardnekkige kloof tussen rijk en arm Geen samenhang met kwaliteitsvoller leven Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Belgium has one of the world’s highest ecological footprints De economie kan niet (duurzaam) groeien, want de planeet groeit niet Source: Dennis Meadows 80th Aurelio Peccei Lecture EU-Chapter of the Club of Rome, Brussels, 21 November 2011 Belgium has one of the world’s highest ecological footprints Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Diverse indicatoren van onwelzijn (voor alle inwoners) correleren met mate van inkomensongelijkheid bron: Wilkinson & Picket: The spirit level, 2010 Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Niet-voorspelde fenomenen en grenzen van het paradigma Paradigma: aannames over hoe de realiteit gekend en begrepen moet worden Voorbeeld : het universum volgens Ptolemaeus (87-150 n.C.) De aarde staat onbeweeglijk in het centrum De andere planeten draaien in cirkels om de aarde Onregelmatigheden in geobserveerde bewegingen = niet voorspeld fenomeen (= ‘anomalie’) Anomalieën worden wegverklaard door epicirkels ( = ‘innovatie’) Galilei: vertrekt van andere aannames Hypothese van Copernicus: de zon staat in het centrum Gebruikt sterrenkijker om de fenomenen te observeren Zelfde fenomenen, ander verklaringsmodel (paradigma) Paradigma berust zelf niet op wetenschappelijke observatie, maar op conventies en controle Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Ptolemaeus in the office Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

DEEL 3 waarin Flora vertrekkend vanuit de fenomenen op zoek gaat naar een nieuw paradigma Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Flora methodologie: co-constructie van kennis “Fenomenen”: ervaringen van kansarme vrouwen (en mannen) en hun interpretatie van hun situatie (microniveau) Deze inbreng wordt door het Flora-team als co-expertise gehanteerd en (vanuit gender) geanalyseerd bij het ontwikkelen van kennis over diverse thema’s (mesoniveau) Wordt vertaald in inzichten en aanbevelingen over maatschappelijke uitsluitingsmechanismen (macroniveau) Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Geen wetenschap over de vrouwen maar met hen = de basis van vrijheid en participatie  vrouwen en mannen, hun ervaringen en interpretaties van hun situatie micro onderzoeks- team + gender- analysekader meso politiek en academisch macro Triade van co-constructie Methodiek en analysekader Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Gender-analysekader als sleutel tot (on)gelijkheid Eerste feministes: eisen toegang tot gelijke machtsposities (in processen van socio-economische ontwikkeling) als mannen en dus ‘bevrijding’ uit zorgarbeid / privésfeer Dus: V gelijk aan M, maar M rol blijft norm & model (of paradigma) voor ‘ontwikkeling’ (Women In Development) Notie ‘gender’ (g) = toont koppeling van sekse (s) (micro) met maatschappelijk opgelegd rollenpatroon gekoppeld aan (on)macht (power) in diverse domeinen (macro) g = s. p Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Kansarme vrouwen : nood aan nieuw paradigma ! Niet voorspeld effect: zorgarbeid wordt doorgeschoven naar ‘andere’ (Afro-Amerikaanse) vrouwen (GAnder) Anomalie: strijd tussen M/V dreigt te verschuiven naar strijd tussen vrouwen onderling (klasse, etniciteit...) Noodzaak van bredere analyse meerdere sociale breuklijnen (sekse + etniciteit + klasse + ...) ten opzichte waarvan elk individu (m/v) zich situeert, gekoppeld aan maatschappelijke macht (power, empowerment) die exponentieel toe- of afneemt. 7. Het model van ontwikkeling zelf moet met het oog op gelijkheid nieuw geformuleerd worden: ‘Gender As Transition’ G = S . p² Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Belang van systeemdenken en multilevel analyse (micro, meso, macro) Ontmoeting met de Ander : de basis van ‘juiste’ kennis (Emmanuel Levinas) Laaggeschoolde/allochtone/kansarme/... vrouwen: zijn ‘systematisch’ achtergesteld  het ‘systeem’ beter begrijpen vanuit hun perspectief Belang van systeemdenken en multilevel analyse (micro, meso, macro) GAnder-denken: niet uit te wissen verschil (o.a. tussen man en vrouw) behoedt tegen ‘universeel’ (of totalitair) denken dat de Ander uitsluit Toegang tot co-productie van kennis als basis van rechtvaardige samenleving en van solidaire economie Van WID V concurreren met M binnen heersend economisch model [via GAD M worden gevraagd minder te concurreren in heersend model] naar GAT M en V samen naar solidair, gelijk en duurzaam model Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Zorgarbeid alleen als arbeid erkend indien monetair gevaloriseerd De leefwereld en ervaringen van kansarme vrouwen in België : een breder begrip van ‘arbeid’ $ PRODUCTIVE WORK Economic $ theory CARE WORK SELF- WORK SOCIAL WORK MAAR: Zorgarbeid alleen als arbeid erkend indien monetair gevaloriseerd Wie onbetaald zorgarbeid levert, bouwt geen sociale rechten op Zorg voor toekomstige generaties is niet winstgevend… 26 januari 2010 CIMIC Module Cultuur en Economie

Ganderanalyse van de heersende definitie, verdeling en valorisatie van arbeid “keuzes” rond rolverdeling (people have reasons to value) verwachtingen & ambities in families: kostenefficientie/max. inkomen $ werkgevers’ verwachtingen Stereotype studies/ sectoren Loonkloof Socio-economische & culturele factoren Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Casus ‘Alleenstaande moeders’ de probleemboom in het heersende kader Armoede, uitsluiting, isolement, afhankelijkheid Secundaire problemen $(*) geen of laag inkomen, geen sociale zekerheid gevolg Teveel zorgarbeid oorzaak (*) $ = symbool voor geld (loon, belastingen, pensioen, kostprijs, …)  “Gegeven” het centrale belang van geld in de samenleving … Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Participatie, empowerment 3. Activering doelgroep $ culpabiliserend? Anomalieën: oplossingen in het paradigma leiden niet tot voorspeld effect, maar tot niet-voorspelde (ongewenste) effecten Participatie, empowerment 3. Activering doelgroep $ culpabiliserend? $ = vehikel Inkomen, sociale zekerheid 2. Aangepast parcours $ werkloosheidsvallen? 1. Ondersteuning $ Zorgarbeid alle zorg vermarkten? Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Eenzijdig efficiëntiestreven leidt tot verlies van veerkracht en onderling tegenstrijdig beleid Voorbeeld: digitale kloof technologie en sociale politiek : e-inclusie ! middenveld (socioculturele sector) burgers economische theorie & socio-economisch beleid: productiviteit middenveld (sociale economie) werk- lozen externaliteiten Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Sleutelconcept: de magie van bankengeld $ “De overheid moet stoppen met het geld altijd maar bij de chauffeurs op te halen. Op de duur hebben we geen centen meer over om nog aan andere zaken te spenderen. En dan draait onze economie vierkant.” Touring, DS 23/01/12 Bankengeld: magische toename van rijkdom Een bedrag wordt door banken vele keren uitgeleend (virtuele geldcreatie ). Dit bedrag wordt met interest teruggevorderd, en niet virtueel maar op basis van reële productie (materialen, energie, …), zelfs al groeit de planeet niet. De interest op schulden wordt gebruikt voor interesten op spaargeld ; gelijk (rijk) zijn is onmogelijk, want interest groeit niet aan de bomen. Geld (‘winst’) vermeerdert virtueel, dus zijn (over)productie, (over)consumptie en groei doel op zich, staan niet langer in functie van reële noden of welzijn. Materiële goederen worden (virtuele) ‘waardemeter’ van sociale positie en steeds ontoereikende ‘invulling’ van identiteit (‘reasons to value…’?) Geld als enige erkende waardemeter (van alle arbeid) geeft ‘redenen’ om te blijven consumeren; koopkracht wordt indicator (of synoniem) van welzijn. Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Alternatief paradigma: een andere definiëring, verdeling en valorisatie van ‘arbeid’ (kader ontwikkeld op basis van 15 jaar actieonderzoek) Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Referentiekaders in eigen gemeenschap Casus ‘Alleenstaande moeders van vreemde origine in Brussel’: alternatieve probleemanalyse: kloof tussen leefsituatie en collectieve kaders Referentiekaders in eigen gemeenschap Individuele leefsituatie : evenwicht is zoek ! Referentiekaders in Brusselse context Geen modellen of erkenning als ‘kostwinnende’ moeder Nieuwe rol : voor inkomen zorgen (in combinatie met zorgarbeid) Diploma niet erkend, niet ‘productief’ bevonden Rolpatronen: ‘Een moeder voedt haar kind zelf op’. ‘De beste opvoeding komt van de moeder’ Geen ‘ruimte’ voor zorgarbeid; geen kennis van schoolsysteem; geen ervaring met inspraak. Crèche is voor ‘werkende’ ouders; verwachtingen rond taalkennis, assertiviteit en sociale vaardigheden. De gemeenschap fungeert als collectief aanspreekpunt bij problemen. Geen ‘ruimte’ voor persoonlijk welzijn. Schaamte en schuldgevoel Afgesneden van vertrouwde gemeenschap. Dienstverlening is op individuele klantrelaties gericht, hulp van ‘vreemden’. ‘Activering’ als individueel traject. Gemeenschap kan (door migratie) eenouderschap (moreel) niet plaatsen. Afwijzing van V. Sociaal netwerk weg door migratie. Geen ‘ruimte’ voor sociale arbeid; isolement en verlies van sociaal kapitaal. Bestaande sociaal-culturele collectiviteiten bereiken doelgroep niet. Andere organisaties krijgen geen ruimte voor sociale arbeid. Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Casus ‘Alleenstaande moeders van vreemde origine in Brussel’: alternatief kader voor beleidsaanbevelingen uitkeringen, vervangloon, ... activeren, vormen, incentives bieden... Erken sociale meerwaarde van (sociale) bedrijven Belastingen in beide types munt Hulpverlening en activering : diensten op maat Sensibiliseren, toeleiden Transversale functies ondersteunen Diensten met burgers als co-producenten Huur- en energietoelagen, dienstencheques Informeren, voorrang verlenen Netwerking en collectieve initiatieven Complementaire valorisatie van arbeid Werkloosheids-val ? Eenouderval ? Culpabiliseren, concurreren, verzuren ? Overvragen van sociaal werk? overheidstaken? Alles monetariseren ? Duale economie? Normaalwetenschappelijke ‘innovatie’ = individuele capaciteiten Veerkrachtige ‘transitie’= Collectieve capaciteiten Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

waarin de twee protagonisten elkaar uiteindelijk ontmoeten (of niet ?) DEEL 4 waarin de twee protagonisten elkaar uiteindelijk ontmoeten (of niet ?) Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Capability Approach en Gender As Transition: raakpunten en verschillen Voorbij GDP als enige waarde voor ontwikkeling Vanuit waarden en normen (wat is ‘rechtvaardigheid’ ?) Vanuit ethische ervaring van onrecht (Levinas) en coconstructie van kennis Op grond van capabilities (maar geen ‘lijstje’ - cf. Nussbaum) In alle levensdomeinen en rollen m-v (holistisch) Individuele capaciteiten en keuzes (ondersteund door sociaal beleid) Multilevel-benadering: individu is sociaal wezen  ’van ik naar wij’ en ‘van micro over meso naar macro’ Inkomen = ‘geen doel maar middel’; (maar geen oog voor impact / macht van bankengeld en financiële logica) Voorzien in materiële noden is essentiële vorm van arbeid, maar geld $ als enige valorisatie $ moet gecorrigeerd worden Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid

Bron: Ulanowicz, R., Goerner, S., Lietaer, B. & Gomez, R. (2009) Capability Approach en Gender as Transition : twee perspectieven op een meer sociaal duurzame ontwikkeling ? Bron: Ulanowicz, R., Goerner, S., Lietaer, B. & Gomez, R. (2009) Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid 32

Capability Approach en Gender as Transition : a love story? GAnder Bron: Ulanowicz, R., Goerner, S., Lietaer, B. & Gomez, R. (2009) Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid 33

Dank u voor uw aandacht www.florainfo.be Sophia Colloquium 24/10/2009 Alleenstaande moeders en het model van arbeid